بحث:کثرت پیامبر

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل کثرت پیامبر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

محمد تقی مصباح یزدی

کثرت پیامبران

• با توجه به نارسایی دانش بشری برای دستیابی به همه معلوماتی که نقش اساسی در سعادت دنیا و آخرت دارد مقتضای حکمت الهی این است که پیامبر یا پیامبرانی را برگزیند و حقایق مورد نیاز را به ایشان تعلیم دهد تا آنها را سالم و دست نخورده به سایر انسان‌ها برسانند، و از سوی دیگر: آنان را برای دیگران به‌گونه‌ای معرفی کند که حجت بر ایشان تمام شود، و عمومی‌ترین راه آن، ارائه معجزات می‌باشد.
• این مطالب با براهین عقلی، اثبات شده است. ولی براهین مزبور، دلالتی بر لزوم تعدد انبیاء و کتب و شرایع آسمانی نداشت، و اگر فرضاً شرایط زندگی بشر به‌گونه‌ای بود که یک پیامبر می‌توانست همه نیازمندی‌های انسان‌ها را تا پایان جهان، بیان کند به طوری که هر فردی و هر گروهی در طول تاریخ بتواند وظیفه خود را به‌وسیله پیام‌های همان پیامبر بشناسند خلاف مقتضای این براهین نبود.
• اما می‌دانیم که: اولا عمر هر انسانی و از جمله پیامبران محدود است و مقتضای حکمت آفرینش، این نبوده که نخستین پیامبر تا پایان جهان، زنده بماند و همه انسان‌ها را شخصاً راهنمایی کند.
• ثانیاً شرایط و اوضاع و احوال زندگی انسان‌ها در زمان‌ها و مکان‌های مختلف یکسان نیست و این اختلاف و تغییر شرایط و به‌ویژه، پیچیده شدنِ تدریجیِ روابط اجتماعی می‌تواند در کیفیت و کمیّت احکام و قوانین و مقررات اجتماعی، مؤثر باشد و در پاره‌ای از موارد، تشریع قوانین جدیدی را می‌طلبد و اگر این قوانین به‌وسیله پیامبری که هزاران سال قبل، مبعوث شده بیان می‌شد کار لغو و بیهوده‌ای می‌بود چنانکه حفظ و تطبیق آنها بر موارد خاص، کار بسیار سخت و دشواری می‌باشد.
• ثالثاً در بسیای از زمان‌های گذشته امکانات تبلیغ و نشر دعوت انبیاء(ع) به گونه‌ای نبوده که یک پیامبر بتواند پیام‌های خود را به همه جهانیان ابلاغ نماید.
• رابعاً تعالیم یک پیامبر در میان همان مردمی که آنها را دریافت می‌داشتند به مرور زمان و تحت تأثیر عوامل مختلفی دستخوش تحریف و تفسیرهایی نادرست قرار می‌گرفت و پس از چندی تبدیل به یک آیین انحرافی می‌شد، چنانکه آیین توحیدیِ عیسی بن مریم(س) پس از چندی تبدیل به آیین تثلیث و سه گانگی گردید.
• با توجه به این نکات، حکمت تعدّد انبیاء(ع) و اختلاف شرایع آسمانی در پاره‌ای از احکام عبادی یا قوانین اجتماعی، روشن می‌شود. با اینکه همه آنها علاوه بر یکسانی در اصول عقاید و مبانی اخلاقی، در کلّیات احکام فردی و اجتماعی نیز هماهنگی داشته اند مثلاً نماز در همه ادیان آسمانی، وجود داشته هر چند کیفیّت اداء یا قبله نمازِ امت‌ها متفاوت بوده است، یا زکات و انفاق در همه شرایع بوده گرچه مقدار یا موارد آن یکسان نبوده است.
• به هرحال، ایمان به همه پیامبران و فرق نگذاشتن بین آنها از نظر تصدیق نبوت و نیز پذیرفتن همه پیام‌ها و معارفی که بر آنان نازل شده و عدم تبعیض بین آنها، بر هر انسانی لازم است و تکذیب هیچیک از پیامبر، بمنزله تکذیب همه ایشان، و انکار یک حکم الهی، بمثابه انکار همه احکام خداست البته وظیفه عملیِ هر امتی و در زمانی، پیروی از دستورالعمل‌های پیامبرِ همان امت و همان زمان می‌باشد.
• نکته‌ای را که باید در اینجا خاطر نشان کنیم این است که هر چند عقل انسان می‌تواند با توجه به نکات یاد شده، حکمت تعدّد انبیاء و کتب آسمانی و تفاوت شرایع الهی را درک می‌کند اما نمی‌تواند فرمول دقیقی برای تعداد پیامبران و شرایع آسمانی به‌دست بیاورد به گونه‌ای که بتواند قضاوت کند که در چه زمان و در چه مکانی می‌بایست پیامبر دیگری مبعوث شود یا شریعت جدیدی نازل گردد. همین اندازه می‌توان فهمید که هر گاه شرایط زندگی بشر به‌گونه‌ای باشد که دعوت پیامبر به همه جهانیان برسد و پیام‌های او برای آیندگان، محفوظ و مصون بماند و دگرگونی شرایط اجتماعی، مستلزم تشریعات اساسیِ جدید و تغییر احکام و قوانین موجود نباشد ارسالِ پیامبر دیگری ضرورت نخواهد داشت.

تعداد پیامبران

• چنانکه اشاره شد عقل ما، راهی برای تعیین تعداد پیامبران و کتب آسمانی ندارد و اثبات اینگونه مطالب، جز از راه دلیل نقلی، میسر نیست. در قرآن کریم هم با اینکه تأکید شده بر اینکه خدای متعال برای هر امتی پیامبری مبعوث فرموده، اما شماره امت‌ها و پیامبران ایشان مشخص نگردیده و تنها نام بیست و چند نفر از انبیاء الهی(ع) ذکر شده و به داستان چند نفر دیگر بدون ذکر نام ایشان نیز اشاره شده است ولی در چند روایت منقول از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) آمده است که خدای متعال یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر، مبعوث فرموده، و سلسله انبیاء با حضرت آدم ابوالبشر (علیه السلام) آغاز، و با حضرت محمد بن عبدالله(ص) پایان یافته است.
• پیامبران خدا علاوه بر عنوان «نبی» که نشانه این منصب خاص الهی است دارای صفات دیگری از قبیل «نذیر» و «مُنذِر» و «بشیر» و «مُبَشِّر» بوده‌اند و نیز از «صالحین» و «مُخلَصین» بشمار می‌رفته‌اند و شماری از ایشان، منصب «رسالت» را هم داشته‌اند و در بعضی از روایات، عده رسولان الهی سیصد و سیزده نفر، تعیین شده است