شرح‌های صحیفه سجادیه
مقدمه
صحیفه سجادیه به سبب بلندای معارف موجود در آن و جذابیت فوق‌العاده معنوی آن مورد توجه محققان قرار گرفته و شرح‌های متعددی بر آن نوشته شده است. علامه شریف القرشی، می‌نویسد: دانشمندان به آموزش صحیفه سجادیه و شروح و توضیح مفاهیم و مقاصد آن علاقه زیادی داشته‌اند و در این خصوص مجموعه‌ای از کتاب‌های ارزنده تألیف کرده‌اند که شیخ المحققین حاج آقا بزرگ تهرانی آنها را نام برده است. وی سپس شصت و شش شرح صحیفه را که در کتاب “الذریعه” مذکور است، عیناً نقل می‌کند و آن‌گاه علامه نیز دو شرح جدید التألیف را بر آنها می‌افزاید که بدین ترتیب مجموع شروح به شصت و هشت شرح می‌رسد[۱]. فؤاد سزگین نیز در کتاب خود به اجمال ۲۰ شرح صحیفه را معرفی می‌کند[۲]. در کتابنامه حضرت سجاد (ع) اثر سلمان حبیبی ۲۹ شرح از شروح صحیفه سجادیه ذکر شده است[۳].
در کتاب نسخه‌های خطی، شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه، اثر محمد حسین حکیم ۲۸ دست‌نوشته کهن صحیفه سجادیه تا قرن دهم، ۷۴ شرح و نسخه خطی و ۹ ترجمه و یک رساله در سند و یک فهرست و ۱۲ مستدرک از صحیفه معرفی شده است[۴]. در کتاب پژوهشی در صحیفه امام سجاد (ع) به قلم ذکرالله احمدی ۷۵ شرح ذکر شده است[۵]. همچنین در کتاب پژوهشی درباره حدیث و فقه، نام ۴۶ شرح و در کتاب‌های لؤلؤة البحرین، کشف‌الحجب و الاستار کنتوری و روضات الجنات خوانساری، فهرست کتب خطی مدرسه سپهسالار تهران، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۶، اسامی تعدادی حواشی و شروح ذکر شده است[۶]. در فهرست نسخه‌های خطی دو کتابخانه مشهد[۷] نام ۴ نسخه خطی از شروح صحیفه معرفی شده است[۸]. در مقدمه ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، میرزا ابوالحسن شعرانی نام ۳۲ شرح و حواشی بر صحیفه را متذکر شده است[۹]. با توجه به فقدان منابع و در دسترس نبودن بسیاری از شروح در قرن‌های نزدیک به عصر حضور امام سجاد (ع)، در این مقاله به جهت تبیین گوشه‌ای از اهمیت و عظمت صحیفه سجادیه، تنها به ذکر تعدادی از شروح صحیفه خواهیم پرداخت.
قرن ۱۰ تا ۱۵
- الحدیقة الهلالیة: شرح دعاء الهلال من الصحیفه السجادیه، شیخ بهائی، محمدبن حسین، ۱۰۳۱-۹۵۳ ق، شارح، موسوی خراسانی، علی، محقق، ناشر: مؤسسة آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، قم، ق ۱۴۱۰، ۲۰۴ ص، زبان: عربی.
- ریاض العابدین فی شرح صحیفة مولانا و مولی المؤمنین علی بن الحسین زین‌العابدین، شارح: قهپائی، بدیع‌الزمان، اهتمام کننده: درگاهی، حسین، ۱۳۳۱، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، سال نشر: ۱۳۷۴، ۸۵۲ ص، زبان: فارسی.
- ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، محمد صالح روغنی قزوینی، ۱۱۱۶ - ۱۰۱۹ ق، تحقیق: علی فاضل، سازمان تبلیغات اسلامی، پژوهشکده باقرالعلوم، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۷ ش.
- ریاض المؤمنین و حدائق المتقین و فقه الصالحین، مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی (۱۰۷۰-۱۰۰۳ق) مشهور به مجلسی اول، محقق: فاضلی، علی، سازمان تبلیغات اسلامی، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، قم، ۱۳۸۹، زبان: فارسی.
- تحفة رضویة شرح صحیفه سجادیه، شارح: اردکانی یزدی، قاضی بن کاشف‌الدین محمد (بعد از ۱۰۵۷ق)، مصحح: فاضلی، علی، سازمان تبلیغات اسلامی، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، تهران ۱۳۸۸، زبان عربی - فارسی.
- ریاض‌السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، المدنی الشیرازی، السید علی خان (۱۱۲۰ - ۱۰۵۲ق)، محقق: الحسینی الامینی، فضیله السید محسن، مؤسسه النشر الاسلامی، الاولی، قم، ۱۴۱۱ ه.ق، ۷ ج.
- الفوائد الطریفه فی شرح الصحیفه الشریفه، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ۱۱۱۱ - ۱۰۳۷ ق، شارح، رجایی، مهدی، ۱۳۳۶، محقق، ناشر: مکتبه العلامه المجلسی، اصفهان، سال نشر: ۱۴۰۷ ق، ۳۴۲ ص.
- نورالانوار فی شرح الصحیفه السجادیه، جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، ۱۱۱۲ ۔ ۱۰۵۰ ق، شارح، ناشر: آسیانا، قم، ۱۴۲۷ ق، ۴۰۸ ص.
- ریاض‌العارفین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، دارابی، محمد بن محمد، قرن ۱۱ ق، شارح، شریعت‌مداری، محمدتقی، حاشیه‌نویس، درگاهی، حسین، ۱۳۳۱، محقق، سازمان اوقاف و امور خیریه اسوه، تهران، ۱۳۷۹ = ۱۴۲۹ ق، ۷۴۲ ص.
- شرح الصحیفة الکاملة السجادیة، میرداماد، محمد باقر بن محمد، ۱۰۴۱ ق، شارح، رجایی، مهدی، ۱۳۳۶، محقق، میردامادی، محمود، ۱۳۳۶، اهتمام‌کننده، ناشر: مهدیه المیرداماد، اصفهان، سال نشر: ۱۴۰۶ ه، تعداد صفحات: ۴۵۴ ص، زبان: عربی.
- حل لغات الصحیفة السجادیة: متن الدعاء للامام زین‌العابدین (ع)، حسینی منجم، محمد باقر بن محمد شفیع، قرن ۱۲ ق، شارح، عطار، قیس بهجت، ۱۳۸۳، ق، محقق، تاسوعا، مشهد، ۱۳۷۸، ۲۶۴ ص.
- اسفار الداعین علی شرح صحیفه سیدالعابدین، شامی، محمد بن علی بن احمد موجود در کتابخانه عمومی خدابخش پتنه - هندوستان، شماره ۲۷۰۳، نسخ، ۱۱۱۷ ق، نسخه قبلا در تملک حسین‌بن ابراهیم احسانی بوده است. (حکیم، ۳۳).
- الفرائد الطریقة فی شرح الصحیفة الشریفة، مجلسی، محمد باقر، تحقیق: رجائی، سید مهدی، کتابخانه علامه مجلسی، اصفهان، ۱۴۰۷ ق، ۳۴۴ ص.
- آمال العارفین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، برغانی قزوینی، میرزا عبدالوهاب بن محمد صالح، موجود در کتابخانه آیت‌الله مرعشی قم. (حکیم، ۳۱).
- لوامع الانوار العرشیة فی شرح الصحیفة السجادیة، ملاباشی شیرازی، محمد باقر بن محمد، ۱۲۴۰ ق، مؤسسه الزهرا (س) الثقافة الدراسیه، اصفهان، ۱۴۲۵ ق، ۶ جلد.
- فی ظلال الصحیفة السجادیة، مغنیه، محمد جواد، ۱۹۷۹-۱۹۰۴ م، ناشر: دارالتعارف، بیروت، سال نشر: ۱۳۹۹ ق، ۵۷۲ ص، و همچنین (دارالکتاب الاسلامی، قم، عربی، ۱۳۸۱، ۶۷۲ ص).
- توضیح الصحیفة السجادیة، آل عنوز، عبدالرسول، شارح، داوری، قم، ۱۴۲۷ ق، ۲۴۴ ص.
- التوبة فی الصحیفة السجادیة، بطاط، یوسف، مدین، قم، ۱۳۸۹ = ۱۴۳۲ ق، ۶۲ ص.
- شرح الصحیفة السجادیة علی بن حسین، امام چهارم، ۳۸-۹۴ ق، حسینی شیرازی، محمد، ۱۳۸۰-۱۳۰۵ ش، شارح، ناشر: اعلمی، تهران، زبان: عربی، تعداد صفحات: ۵۱۲ ص.
- حلیه الصالحین فی ظلال دعاء مکارم الاخلاق للامام زین‌العابدین علی بن الحسین، حسینی شیرازی، صادق، ۱۳۲۰، شارح، سلسله، قم، ۱۴۲۶ ق، ۴۱۶ ص.
- الصحیفة السجادیة روایة ابی علی بن محمد همام بن سهیل الاسکافی، دلیل ما، قم، ۱۴۲۲ ق، حسینی جلالی، محمد حسین، ۱۳۲۱، مقدمه‌نویس و شارح، حسینی جلالی، محمدجواد، ۱۳۳۱، محقق، ۴۹۸ ص.
- بال در بال ملائک (گلگشتی در متن دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه)، رضوانی، مجتبی، ۱۳۴۷، شارح، حق‌شناس، رشت، ۱۳۸۲، ۷۸ ص.
- المعانی الجلیة فی شرح الصحیفة السجادیة، شعبان، نبیل، ناشر: الهدی و الرشاد، قم، سال نشر: ۱۴۰۶ ق، ۴۳۲ ص.
- شرح الصحیفه السجادیه للإمام علی بن الحسین ابن امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، حسینی جلالی، محمدحسین، ۱۳۲۱، حسینی، رحیم، محقق، الأمانة العامة للعتبة الحسینیة المقدسه، قسم العلاقات العامه، عربی، ۱۴۳۶ ق، ۳ جلد.
- شرح دعاء مکارم الاخلاق للامام علی بن الحسین زین‌العابدین، حسینی شیرازی، صادق، ۱۳۲۰، شارح، دارالمرتضی، بیروت، ۲۰۱۰ م = ۱۴۳۱ ق، ۳۶۹ ص.
- آفاق الروح، فضل‌الله، سید محمد حسین (م ۱۳۵۴ق)، ناشر: دارالمالک، ۱۴۲۰ ق، چاپ اول، بیروت - لبنان، ۳ جلد.
- الصحیفة السجادیة الکاملة، فهری، احمد، ۱۳۰۸، مقدمه‌نویس، ناشر: السید احمد الفهری، دمشق، ۱۴۱۶ ق، ۲۳۶ ص.
- سبیلک الی مکارم الأخلاق شرح دعاء مکارم الاخلاق للامام زین‌العابدین، (عربی)، قاسم، نعیم، شارح، دارالهادی، بیروت، ۲۰۰۶. م = ۱۴۲۷ ق، ۲۸۷ ص.
شروح معاصر فارسی
- شرح دعای مکارم اخلاق، ارفع، سید کاظم، ۱۳۲۳، شارح، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۳، ۱۸۵ ص.
- ترجمه و شرح و توضیح صحیفه سجادیه، امامی، محمد جعفر، ۱۳۲۲ - ۱۳۸۷ شارح، آشتیانی، محمدرضا، ۱۳۱۹، شارح، ناشر: اسوه، سال نشر: ۱۳۷۳، ۵۷۱ ص.
- دیار عاشقان تفسیر جامع صحیفه سجادیه زین‌العابدین، انصاریان، حسین، ۱۳۲۳، ناشر: پیام آزادی، سال نشر: ۱۳۶۹، تهران، ۷ جلد.
- سلوک جمیل شرح دعای مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه، انصاری، محمدعلی، ۱۳۴۳، بیان هدایت نور، مشهد، ۱۳۹۴، ۴۳۴ ص.
- شرحی بر دعای بیست و هفتم صحیفه سجادیه، بیات زنجانی، بیت‌الله، ۱۳۳۰، مهر امیرالمؤمنین (ع)، قم، ۱۳۸۹، ۳۰۰ ص.
- شرح صحیفه سجادیه، تنکابنی، محمد بن سلیمان، ۱۳۰۲-۱۲۳۴ ق (قرن ۱۳ و ۱۴)، شمس‌الضحی، تهران، ۱۳۸۴، ۳۳۴ ص.
- زندگی با سعادت شرح دعاهای مکارم الاخلاق و استعاذه امام سجاد جوادی، مرتضی، شارح، ۱۳۴۵، ۲۲۸ ص.
- دعای مکارم اخلاق، فارسی - عربی، حسین‌پور، علی رضا، ۱۳۴۶، گردآورنده، آهسته، تهران، ۱۳۸۳، ۱۲ ص.
- زیور خوبان شرح دعای مکارم الاخلاق، حسینی شیرازی، صادق، ۱۳۲۰، شیخی، حمیدرضا، ۱۳۳۷، مترجم، یاس زهرا (س)، قم، ۱۳۹۰، ۴۳۶ ص.
- اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، حق‌شناس، حمید رضا، ۱۳۶۰، دفتر عقل، قم، ۱۳۸۸، ۱۱۰ ص.
- صحیفه کامله سجادیه، شعرانی، ابوالحسن (۱۳۵۲-۱۲۸۱)، مؤسسه قائم آل محمد، قم، ۱۳۸۶، ۳۷۲ ص.
- صحیفه اخلاق شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، روزبهانی، محمد، ۱۳۲۵، آوای منجی، قم، ۱۳۹۴، ۴۰۶ ص.
- زلال نیایش، ترجمه و شرح موضوعی صحیفه سجادیه نیایش عارفانه امام سجاد (ع) در ستایش خداوند، حیدری، زهره، گردآورنده، هاشمی، جواد، ۱۳۵۶، صفاتی، زهره، ۱۳۲۸، مقدمه‌نویس، نیلوفرانه، قم، ۱۳۸۴، ۳۲۰ ص.
- آینه مکارم شرح دعای مکارم الاخلاق امام سجاد، خاتمی، روح الله، ۱۳۶۷-۱۲۸۴، شارح، نشر رازی، تهران، ۱۳۶۸، ۱۴۶ ص.
- نورالافاق شرح دعای مکارم الاخلاق، ذوعلم اصفهانی، حسین، شارح، ذوعلم، علی، ۱۳۴۴، مصحح، رایحه عترت، تهران، ۱۳۸۰، ۴۳۱ ص.
- شرح غوامض دعاهای صحیفه سجادیه، خراسانی سبزواری، ابراهیم، ۱۳۱۷ شارح، مدرسی، حسن، ۱۳۱۱، مصحح و ویراستار، پاپلی، مشهد، ۱۳۹۱، ۴۰۷ ص.
- اسرار خاموشان شرح صحیفه سجادیه، خلجی، محمد تقی، ۱۳۲۷، شارح، پرتو خورشید، قم، ۱۳۸۳.
- نجوای عارفانه، سجادی، احمد، ۱۳۴۴، بنیاد قرآن و عترت، تهران، ۱۳۸۵، ۱۷۹ ص، فارسی - عربی.
- مکارم الاخلاق، شمس‌المحدثین، علی، ۱۳۳۰، اهتمام‌کننده، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۰ ق، ۷۹ ص.
- لذت تندرستی (شرح دعای پانزدهم امام سجاد در صحیفه سجادیه)، صالحی اصل، عزت‌الله، ۱۳۶۰، زعیم، تهران، ۱۳۹۱، ۵۶ ص.
- مدینه فاضله شرح دعای مکارم الاخلاق، صالح غفاری، محمد علی، ۱۳۸۷-۱۳۰۲، شارح، برهان، تهران، ۱۳۷۲، ۳۴۷ ص.
- سیری در دعای مکارم الاخلاق امام سجاد، طاهائی، فاطمه، ۱۳۸۸- ۱۳۰۹، به نشر، مشهد، ۱۳۹۰.
- شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، فلسفی، محمد تقی، ۱۳۷۷-۱۲۸۳، شارح، دفتر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۸.
- صحیفة کاملة سجادیة، همراه با پیام‌ها پاسخگوی نیازها (شیوه‌ای نوین در ترجمه و شرح متن و لغات و تفسیر نکات مهم)، فتاحی، حمید، ۱۳۳۵، شارح و مترجم، ناشر: میرفتاح، قم، ۱۳۸۵، ۷۱۹ ص.
- از محراب تا سنگر شرحی فشرده بر نیایش زیباترین روح پرستنده درباره مرزداران اسلام به انضمام مقدمه‌ای بر صحیفه سجادیه از شهید رابع آیت‌الله محمدباقر صدر، میرزاخانی، حسین، انتشارات و تبلیغات فرهنگ انقلاب اسلامی، ص۵۴.
- محمد راز آفرینش: ترجمه و شرح موضوعی صحیفه سجادیه، هاشمی، جواد، ۱۳۵۶، ناشر: لاهیجی، قم، ۱۳۸۴، ۳۹۷ ص.
- مکارم اخلاق در صحیفه سجادیه: خلاصه کتاب سخن و سخنوری مرحوم استاد محمد تقی فلسفی، فلسفی، محمد تقی، ۱۳۷۷-۱۲۸۳، سوزنچی، حسین ۱۳۵۳، خلاصه‌کننده، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، ۱۳۸۷، ۴۲۲ ص.
- شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، فهری زنجانی، احمد، ۱۳۸۵-۱۳۰۱، شارح، سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه، تهران، ۱۳۸۵، ۳ جلد.
- ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، فیض‌الاسلام اصفهانی، علینقی، ۱۳۶۴ - ۱۲۸۳، شارح، خوشنویس، طاهر، ۱۳۵۵-۱۲۷۶، خطاط، ناشر: فیض‌الاسلام، سال نشر: ۱۳۷۴.
- تعلیم و تربیت از دیدگاه امام سجاد: بررسی اجمالی نکات تربیتی دعای مکارم اخلاق، لیاقتدار، محمدجواد، ۱۳۴۰، شارح، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معاونت پژوهشی، قم، ۱۳۸۶، ۲۷۲ ص.
- توبه شرحی از دعای سی و یکم صحیفه سجادیه، ضیاء آبادی، محمد، ۱۳۰۹، مؤسسه نبا، تهران، ۱۳۷۵، ۳۰۲ ص.
- عطر معرفت (گلواژگانی از گلستان معرفت توبه، شرح دعای ۳۱ صحیفه سجادیه)، ضیاء‌آبادی، محمد، ۱۳۰۹، مؤسسه بنیاد خیریه الزهرا (س)، دفتر امور فرهنگی، تهران، ۱۳۹۰، ۱۵۱ ص.
- شرح صحیفه سجادیه، مدرسی چهاردهی، محمد علی بن محمد نصیر، ۱۳۳۴ ۔ ۱۲۵۲ ق، شارح، پاکتچی، محمد، مصحح، ناشر: المکتبه المرتضویه، تهران، سال نشر: ۱۳۶۰ = ۱۴۰۱ ق، ۲ ج. (در یک مجلد) دیار.
- شرح دعای مکارم الاخلاق، مدرسی وحید، احمد، شارح، تبریز، ۱۳۵۳، ۶۸۰ ص.
- شهود و شناخت شرحی بر صحیفه سجادیه، ممدوحی، حسن، ۱۳۱۸، سماء، قم، ۱۳۸۱، ۴ جلد.
- دریای مکرمت (شرح دعای مکارم الاخلاق)، میرزایی، فاطمه (لطفی آذر)، ۱۳۳۴، شارح، ارمغان طوبی: فکرآوران، ۱۳۸۸، ۲۲۸ ص.
- صحیفه زمردین در سخنان سید ساجدین و سرچشمه حیات، نائیجی، محمد حسین ۱۳۳۸، مترجم، حسن زاده آملی، حسن، ۱۳۰۷، الف. لام. میم، قم، ۱۳۸۲، ۱۶۹ ص.
- صهبای حضور (شرح دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه)، مصباح، محمد تقی، ۱۳۱۳، طوسی، اسدالله، ۱۳۴۶، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس)، قم، ۱۳۹۱، ۵۰۸ ص.
- بیراهه‌ها (رهیافت‌هایی از دعای هشتم صحیفه سجادیه)، منگنه‌چی، حجت، ۱۳۵۵، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، قم، ۱۳۹۱، ۲۴۰ ص.
- صحیفه‌ی عشق، نکونام، محمد رضا، ۱۳۲۷، شارح، ظهور شفق، قم، ۱۳۸۴، ۵۱۹ ص.
- ملوک‌الکلام شرح فرمایشات چهارمین امام در بیست تکلیف روزانه انام، یونسیان، علی اصغر، ۱۳۳۰، آئینه زمان، تهران، ۱۳۸۷، ۲۷۰ ص.
- ترنم آفتاب فرهنگ جامع موضوعی صحیفه سجادیه، رجب‌زاده، زهرا، علم آفرین، اصفهان، ۱۳۸۳، ۳۷۹ ص.
- راهنمای موضوعی صحیفه سجادیه بر اساس الدلیل الی موضوعات الصحیفه السجادیه، السجادیه، شیروانی، علی، سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت پژوهشی و آموزشی، تهران، ۱۳۸۵، ۷۹۸ ص، زبان: فارسی - عربی.
- شرح دعای يَا مَنْ تُحَلُ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ، تحقیق: حسینی، سید محمدرضا، به کوشش: مهریزی، مهدی و خویی، علی صدرایی، قم، مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۱، دفتر هشتم.
- شایانه‌های ارزش: ترجمه و شرح دعای مکارم الاخلاق از صحیفه سجادیه، ابراهیمی فر، عبدالجواد، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، مرکز نشر هاجر، قم، ۱۳۸۷، ۳۸۲ ص.
- شرح صحیفه سجادیه، دزفولی، سید علی بن مرتضی طیب موسوی، دزفول، کتابخانه سید عالمشاه، ۱۳۷۳ ش، ۲۱۶ ص.
- معجم اعراب الفاظ الصحیفة السجادیة، خالقیان، ام‌البنین و صائب‌نیا، شهربانو، مرکز نشر هاجر وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، قم، ۱۳۹۵.[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ تحلیلی از زندگی امام سجاد (ع)، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ تاریخ نگارش‌های عربی، ج۱، ص۷۴۸-۷۵۴.
- ↑ کتابنامه، ص۱۲۹-۱۳۵.
- ↑ نسخه‌های خطی، ص۳۱.
- ↑ پژوهشی در صحیفه، ص۷۸.
- ↑ پژوهشی درباره حدیث و فقه، ص۵۰۳.
- ↑ مدرسه نواب و آستان قدس.
- ↑ فهرست نسخه‌های خطی، ص۹۰۲-۹۰۵.
- ↑ صحیفه کامله سجادیه، ص۱۹.
- ↑ پژوهشی درباره حدیث و فقه، مدیر شانه‌چی، استاد کاظم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، چاپ اول، ۱۳۸۰؛ پژوهشی در صحیفه امام سجاد (ع)، احمدی، ذکرالله، انتشارات ناصر، قم، چاپ دوم، پاییز ۱۳۸۶؛ تاریخ نگارش‌های عربی - قرآن، حدیث، تاریخ، فقه، عقائد، تصوف، سزگین، فؤاد، مترجم: ارزنده، مهران، شادفر، شیرین، ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، بهار ۱۳۸۰؛ تحلیلی از زندگی امام سجاد (ع)، شریف القرشی، باقر، ترجمه محمدرضا عطائی، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، ۱۳۷۲؛ صحیفه کامله سجادیه، ترجمه و شرح: شعرانی، میرزا ابوالحسن، انتشارات قائم آل محمد (ص)، قم، چاپ اول، زمستان ۱۳۸۳؛ فهرست نسخه‌های خطی دو کتابخانه مشهد (مدرسه نواب - آستان قدس)، مدیر شانه‌چی، کاظم، نورانی، عبدالله، بینش، تقی، انتشارات فرهنگ ایران‌زمین، تهران، ۱۳۵۱؛ کتابنامه حضرت امام سجاد (ع)، حبیبی، سلمان، ناشر: مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) اول، چاپخانه: اسراء، ۱۳۸۶؛ نسخه‌های خطی، شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه، حکیم، سیدمحمد حسین، ناشر: کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی “گنجینه جهانی مخطوطات اسلامی”، قم، چاپ اول، ۱۳۸۲.
- ↑ ترابی، سیده فاطمه، مقاله «آبرو»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۵.