ناکثین در فقه سیاسی

مقدمه

اصطلاح «ناکثین» (پیمان‌شکنان)^[۱] لقبی بود که علی (ع) به اهل واقعه جمل داده بود. آنها که در مدینه با علی (ع) بیعت کرده بودند، در بصره عهد خود را شکسته و به مخالفت با آن حضرت برخاستند. کسانی چون "طلحه" و "زبیر" که عدالت علی (ع) را با منافع دنیاطلبی خویش در تضاد می‌دیدند، به همراهی عدّه‌ای از جمله، عایشه - همسر رسول خدا (ص) - به بصره رفته و با تهیۀ مقدمات جنگ و به بهانه خونخواهی عثمان در جمادی الاخری سال ۳۶ ﻫ.ق به نبرد با علی (ع) پرداخته‌اند^[۲]. چون عایشه بر شتری بنام "عسکر" سوار بود این جنگ، به جنگ "جمل" مشهور است^[۳]. هر چند سرانجام، جنگ به نفع امام (ع) تمام شد، ولی در نوع خود نخستین جنگ در حوزۀ داخلی مسلمانان به شمار آمد^[۴].

↑ وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ «و اگر پیمانشان را پس از بستن بشکنند و به دینتان طعنه زنند با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید باشد که باز ایستند» سوره توبه، آیه ۱۲؛ لغت‌نامه دهخدا، ج۱۴، ص۲۲۲۱۷؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۶۶.
↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۷؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۶۶؛ حدیثی از امام علی (ع) («أُمِرْتُ بِقِتَالِ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ». خصال، ج۱، ص۱۵۴).
↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۱. الکامل، ج۳، ص۱۱۲.
↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۷۳.