نواب چهارگانه امام مهدی چه کسانی بودند؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]

| موضوع فرعی = [[نواب چهارگانه]] [[امام مهدی]]{{ع}} چه کسانی بودند؟

| تصویر = 7626626268.jpg

| اندازه تصویر = 200px

| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[غیبت امام مهدی]] / [[عصر غیبت صغری]] / [[نیابت خاصه]] ([[سفیران امام مهدی]])  

| مدخل اصلی =  

| مدخل وابسته =  

| پاسخ‌دهنده =  

| پاسخ‌دهندگان = ۱۳ پاسخ

# [[عثمان بن سعید عمری]]: وی به [[قبیله]] بنی عمرو بن عامر منسوب بوده است و از یازده سالگی افتخار خدمت‌گزاری به [[خاندان رسالت]] را داشته و از [[اصحاب]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری|حضرت عسکری]]{{ع}} به شمار می‏‌‏رفت. او که [[وکیل]] مخصوص [[امام عسکری]]{{ع}} بود آنچنان مورد [[وثوق]] و [[اطمینان]] آن [[حضرت]] بود که درباره وی و فرزندش [[محمد بن عثمان]] فرمود: عمری و [[فرزند]] او مورد [[وثوق]] من هستند، هرچه از من به شما [[نقل]] کنند، حقیقتی است که از من شنیده‏‌اند و [[نقل]] می‏‌‏نمایند؛ هردو نفر آنها، مورد [[اعتماد]] من هستند، به سخنان ایشان گوش فرا دهید و دستوراتشان را [[اجرا]] کنید<ref> سفینة البحار، محدّث قمی، ج ۲، ص ۱۵۸.</ref> [[عثمان بن سعید]]، از معدود افرادی بود که در شرایط خاصّ آن زمان، از طرف [[امام عسکری]]{{ع}} اجازه داشت که [[حضرت مهدی|امام مهدی]]{{ع}} را در خانه حضرتش به‏ طور مکرّر [[زیارت]] کند. وی در سال ۳۰۰ هجری قمری [[وفات]] یافت.

# [[محمد بن عثمان]]: او [[فرزند]] اوّلین [[نایب]] و [[وکیل]] [[امام مهدی|امام عصر]]{{ع}} است که زمان [[امام عسکری|حضرت عسکری]]{{ع}} را [[درک]] نموده است. دوران [[نیابت امام مهدی|نیابت]] و سفارتش طولانی‏‌تر از او بود و همواره نامه‌‏های [[شیعیان]] را به حضور [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} رسانیده و پاسخ کتبی آنها را باز می‏‌گرداند. [[محمد بن علی بن الاسود قمی]] گوید: [[محمد بن عثمان]]، قبری برای خویش تهیه کرد، علتش را پرسیدم، گفت: از جانب [[امام]]{{ع}} مأمورم که کارهایم را جمع و [[جور]] کنم. دو ماه بعد از این واقعه دار [[دنیا]] را وداع گفت<ref> بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۵۱.</ref> [[محمد بن عثمان]]، در حدود ۵۰ سال عهده‏‌دار [[نیابت امام مهدی|نیابت]] بود، و در سال ۳۰۴ یا ۳۰۵ هجری قمری درگذشت.

# [[حسین بن روح نوبختی]]: وی در روزگار خویش به [[عقل]] و [[درایت]] اشتهار داشت. [[حسین بن روح]] از [[نزدیکان]] و رازداران [[محمد بن عثمان]] بود که به [[فرمان]] [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} بعد از [[وفات]] [[محمّد]]، [[نیابت امام مهدی|نیابت امام]] را به عهده داشت. وقتی [[بیماری]] [[محمد بن عثمان]] شدّت یافت، گروهی از بزرگان و معروفان [[شیعه]]، خدمتش رسیده از [[جانشین]] خود سؤال نمودند، جواب داد: [[حسین بن روح]] [[جانشین]] من و [[وکیل]] مورد [[اعتماد]] [[حضرت]] [[امام مهدی|صاحب الامر]]{{ع}} است و در [[کارها]] به وی [[رجوع]] کنید، من از جانب [[امام]] مأمورم که [[حسین بن روح]] را به [[نیابت امام مهدی|نیابت]] [[منصوب]] گردانم<ref> بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۵۵.</ref> وی در ماه [[شعبان]] سال ۳۲۶ هجری قمری از [[دنیا]] رفت.

# [[علی بن محمد سمری]]: چهارمین و [[آخرین نایب]] و سفیر [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} [[علی سمری]] یا سیمری است، که [[امام]] به خود او نوشته و [[دستور]] داده بود که تو، [[آخرین نایب]] مخصوص من هستی، دیگر نباید کسی را به جای خود معرّفی کنی. [[احمد بن ابراهیم]] گوید: روزی [[علی بن محمد سمری]] بدون مقدّمه فرمود: [[خدا]] [[علی بن بابویه قمی]] را [[رحمت]] کند. حاضرین [[تاریخ]] این [[کلام]] را یادداشت نمودند. بعدا خبر رسید که [[علی بن بابویه]]، در همان ‏روز از [[دنیا]] رفته است. خود [[سمری]] نیز، در سال ۳۲۹ [[وفات]] نمود<ref> بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۶۰.</ref>. این بود توضیح مختصری پیرامون [[نایبان]] خاصّ [[امام مهدی|امام عصر]]{{ع}} در زمان [[غیبت صغری]]، و امّا بعد از [[مرگ]] [[آخرین سفیر]]، باب [[نیابت خصوصی]] بسته شد، و [[غیبت کبری]] آغاز گردید»<ref>[[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۹۶.</ref>.

# [[عثمان بن سعید عمری]]؛

# [[محمد بن عثمان بن سعید عمری]]؛

# [[حسین بن روح نوبختی]]؛

# [[علی بن محمد سمری]].

«چهار نفر بودند:

# [[عثمان بن سعید]]؛ حدود ۲۰ سال [[نیابت امام مهدی|نیابت آن حضرت]] را عهده‌دار بود.  

# [[محمد بن عثمان]]؛ ۲۵ سال [[نیابت امام مهدی|نیابت آن حضرت]] را عهده دار بود.  

# [[حسین بن روح]]؛ ۲۱ سال [[نیابت امام مهدی|نیابت آن حضرت]] را عهده‌دار بود.  

# [[علی بن محمد سمری]]؛ ۳ سال [[نیابت امام مهدی|نیابت آن حضرت]] را بر عهده داشت.

# [[سازمان‌دهی]] [[وکلا]] و اخذ و توزیع [[اموال]] متعلق به [[امام]]{{ع}} در میان [[مردم]]<ref>عباس راسخی نجفی، نواب اربعه، ص ۴۴.</ref>.

# [[مبارزه]] با [[مدعیان دروغین نیابت]] و [[وکالت]] [[امام مهدی]]{{ع}}<ref>مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص ۶۸۹.</ref>.

# [[عثمان بن سعید]]. او از دست‌پروردگان و [[یاران]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} بود.

# [[محمد بن عثمان]] او [[فرزند]] [[شایسته]] [[نایب]] نخستین [[حضرت مهدی]]{{ع}} بود و حدود [[چهل]] سال [[نیابت معصوم]] آخر را به عهده داشت.

# [[حسین بن روح نوبختی]].

# [[علی بن محمد سمری]]»<ref>[[ابوالفضل هدایتی فخرداود|هدایتی فخرداود، ابوالفضل]]، [[مهدویت در منظر امام خمینی (کتاب)|مهدویت در منظر امام خمینی]]، ص۵۶.</ref>.

* [[نایب دوم]]، [[محمد]]، [[فرزند]] [[نایب اول]] بود. او در همان [[شهر]] [[زندگی]] می‌کرد و به همان شغل [[پدر]] می‌پرداخت. او از سوی [[امام عسکری]]{{ع}} و [[پدر]] خویش به [[مردم]] معرفی شد، تا بعد از پدرش [[جانشین]] او باشد. علاوه بر این، در [[توقیعات]] مختلف [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}}، ایشان [[جانشین]] پدرش اعلام شد.<ref>کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص۳۶۲.</ref>

* [[نایب سوم]]، [[حسین بن روح نوبختی]] بود. او از [[خاندان]] نوبخت و ایرانی بود و در [[بغداد]] [[زندگی]] می‌کرد. وی، از وکلای [[نایب دوم]] بود و [[نایب دوم]] به امر [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} بعد از خود [[حسین بن روح]] را به [[مردم]] معرفی کرد.<ref>بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۲.</ref>

* [[نایب چهارم]]، [[علی بن محمد سمری]] بود. او نیز با معرفی [[نایب سوم]]، [[نیابت امام مهدی|نیابت]] را عهده‌دار شد که این معرفی نیز به [[فرمان]] [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} بود.<ref>بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۲.</ref>

# [[ابو عمرو عثمان بن سعید عمروی]]؛

# [[ابو جعفر]] [[محمد بن عثمان عمروی]]؛

# [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی]]؛

# [[ابو الحسن علی بن محمد سمری]]»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۸۵.</ref>.

* [[نایب اول]]؛ '''[[عثمان بن سعید عمری]]:''' او نخستین [[نایب]] [[امام مهدی]]{{ع}} است که به زیّات و سمّان (= روغن فروش) معروف بوده؛ زیرا فعالیت‌های [[سیاسی]] – مذهبی خود را در پوشش این کار انجام می‌داد.<ref> [[غیبت]] طوسی، ص ۲۱۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۴.</ref> [[عثمان بن سعید]] از [[جوانی]] خدمت‌گذار چند [[امام]] بود. وی [[وکیل]] [[امام هادی]]{{ع}} و در ده سال آخر [[امامت]] آن [[حضرت]]، [[رهبر]] [[سازمان وکالت]]<ref> رجال طوسی، ص ۵۲۶.</ref> و [[رئیس]] وکلای [[امام عسکری]] بود. تمام وجوهات [[پیروان]] [[امام عسکری]]{{ع}} به او تحویل می‌شد.<ref> تاریخ سیاسی امام دوازدهم{{ع}}، ص ۱۴۹.</ref> و سپس [[وکیل]] ویژه و [[نائب خاص]] [[امام مهدی]]{{ع}} شد.

* [[شیخ طوسی]] در این‌باره می‌نویسد: [[احمد بن اسحاق بن سعد قمی]] می‌گوید: روزی به محضر [[امام هادی]]{{ع}} رسیدم و گفتم: من گاهی [[غایب]] و گاهی حاضر (یعنی گاهی در اینجا هستم و گاهی در نقطه دوردستی هستم) و نمی‌توانم مسایل شرعی خود را از شما بپرسم. وقتی هم که حاضرم، همیشه نمی‌توانم به حضور شما برسم. سخن چه کسی را بپذیرم و از چه کسی [[فرمان]] ببرم؟ [[امام]] فرمود: این [[عثمان بن سعید عمر]] فردی [[موثق]] و [[امین]] است. او مورد [[اعتماد]] و [[اطمینان]] من است. آنچه به شما می‌گوید، از جانب من می‌گوید و آنچه به شما می‌رساند از طرف من می‌رساند. بعد از [[شهادت]] [[امام هادی]]{{ع}} در یکی از روزها به نزد فرزندش [[امام عسکری|امام حسن عسکری]]{{ع}} شرفیاب شدم و همان مطلب را از ایشان پرسیدم. آن [[حضرت]] همان پاسخ [[امام هادی]]{{ع}} را تکرار کرد و فرمود: «این ابوعمرو [[[عثمان بن سعید عمری]]] مورد [[اعتماد]] و [[اطمینان]] [[امام]] پیشین و نیز مورد [[اطمینان]] من در [[زندگی]] و پس از [[مرگ]] من است. آنچه به شما بگوید، از جانب من می‌گوید و آنچه به شما برساند، از جانب من می‌رساند".<ref> اختیار معرفة الرجال، ص ۲۱۵؛ منتخب الاثر، ص ۳۹۲.</ref> این سخن در میان [[شیعیان]] شایع شد و آنها او را با [[عظمت]] یافتند. [[امام عسکری]]{{ع}} درباره او فرمود: "[[گواه]] باشید که [[عثمان بن سعید عمری]] [[وکیل]] من است و پسرش [[محمد]] نیز [[وکیل]] من است و پسرش [[محمد]] نیز [[وکیل]] پسرم [[مهدی]] خواهد بود".<ref> [[غیبت]] طوسی، ص ۲۱۶؛ منتخب الأثر، ص ۳۹۴.</ref> پس از [[رحلت]] [[امام عسکری|امام حسن عسکری]]{{ع}}، همین "[[عثمان بن سعید عمری]]" بود که مراسم [[غسل]] دادن و [[کفن]] کردن و [[خاکسپاری]] آن [[حضرت]] را عهده‌دار شد.<ref> تاریخ الغیبة الصغری، ص ۳۹۹.</ref> این خود بر [[مقام]] والای "[[عثمان بن سعید]]" دلالت می‌کند. او بعد از [[رحلت]] [[امام عسکری]]{{ع}} از [[سامرا]] به [[بغداد]] رفت و در منطقه [[کرخ]] (محل سکونت [[شیعیان]]) ساکن شد و در آنجا تا پایان [[زندگی]]، امور [[نیابت]] را [[سرپرستی]] کرد. برخی گفته‌اند: درگذشت او قبل از سال ۲۶۷ ق روی داد.<ref> تاریخ سیاسی امام دوازدهم{{ع}}، ص ۵۶؛ رجال نجاشی، ح ۱، ص ۲۱۸.</ref>

* [[نایب دوم]]؛ '''[[ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری]]:''' او پس از [[وفات]] پدرش، [[عثمان بن سعید]] به جای او نشست و به [[وکالت]] و [[نیابت خاص]] از سوی [[امام مهدی|امام عصر]]{{ع}} [[منصوب]] شد. [[محمد بن عثمان]] نیز همانند پدرش، از نظر [[تقوا]] و [[موقعیت]] [[اجتماعی]] مورد قبول و [[احترام]] خاص [[شیعیان]] بود. در بزرگی شخصیت او همین بس که [[امام عسکری]]{{ع}} درباره او و پدرش به [[احمد بن اسحاق قمی]]،<ref> او وکیل امام عسکری{{ع}} در میان شیعیان قم و از چهره‌های مشهور و مورد اعتماد شیعه بوده و محضر سه امام بزرگوار (امام هادی و امام عسکری و امام مهدی{{عم}}) را درک کرده است.</ref> چنین فرمود: عمری و پسرش –[[محمد بن عثمان]]- هر دو [[امین]] و مورد [[اعتماد]] من هستند. آنچه به تو برسانند از جانب من می‌رساند و آنچه به تو بگویند از طرف من می‌گویند. سخنان آنان را بشنو و از آنان [[پیروی]] کن؛ زیرا این دو نفر مور [[اعتماد]] و امینِ من هستند.<ref> غیبت طوسی، ص ۳۹۵؛ کافی، ج ۱، ص ۲۳۰.</ref> به علاوه [[امام عسکری|امام حسن عسکری]]{{ع}} پیشاپیش از [[نیابت امام مهدی|نیابتِ]] او، به [[شیعیان]] خبر داده بود، آن‌گاه که فرمود: [[شاهد]] باشید که [[عثمان بن سعید عمری]] [[وکیل]] من است و پسرش [[محمد]] [[وکیل]] فرزندم [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} است.<ref> غیبت طوسی،، ۳۵۶.</ref> [[محمد بن عثمان]] پس از حدود [[چهل]] سال [[نیابت امام مهدی|نیابت]]، در سال ۳۰۵ ق درگذشت؛ در حالی که با [[راهنمایی]] [[امام مهدی]]{{ع}} دو ماه پیش از مرگش از زمان وفاتش خبر داده بود.<ref> [[غیبت]] طوسی، ص ۳۶۵، ح ۳۳۳.</ref>

* [[نایب]] سوّم؛ '''[[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی]]:''' او از [[طایفه]] بنی نوبخت [[قم]] است که در زمان نخستین [[نائب]] [[امام]] به [[بغداد]] [[مهاجرت]] کرد.<ref> تاریخ سیاسی [[غیبت]] امام دوازدهم{{ع}}، ص۱۹۲.</ref> [[حسین بن روح]] پیش از درگذشت [[نایب]] دوّم از [[ناحیه مقدسه]] به [[نیابت امام مهدی|نیابت]] [[منصوب]] شد و توسط [[نایب دوم]] به [[خواص]] [[شیعیان]] و [[وکیلان]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} معرفی شد. و پس از درگذشت [[محمد بن عثمان]] در سال ۳۰۵ ق [[نیابت امام مهدی|نیابت]] را به عهده گرفت. درباره شخصیت او بعضی نوشته‌اند که از [[اصحاب]] [[امام عسکری]]{{ع}} بوده<ref> مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۴۲۳.</ref> و در میان [[شیعیان]] [[بغداد]] [[موقعیت]] [[اجتماعی]] خوبی داشته است؛ به ویژه که وی در زمان سفیر دوّم، یکی از [[کارگزاران]] او بوده و در سال‌های آخر سفارتش، به عنوان سر [[وکیل]] و واسطه بین او و دیگر [[وکیلان]] و ناظر بر [[اموال]] [[محمد بن عثمان]] [[منصوب]] شده است.<ref> [[غیبت]] طوسی، ص ۳۷۱ و ۳۷۲.</ref> [[ام کلثوم]] دختر [[محمد بن عثمان]] می‌گوید: [[حسین بن روح]] سال‌های طولانی [[وکیل]] [[محمد بن عثمان]] و ناظر بر املاک او بود و [[اسرار]] او را به سران [[شیعه]] می‌رساند و از [[نزدیکان]] خاص وی بود... بدین سبب [[حسین بن روح]] در [[قلوب]] [[شیعیان]]، [[جایگاه]] والایی یافت... و [[فضل]] و امانتش همه جا منتشر شده بود... و من یک نفر [[شیعه]] نمی‌شناسم که درباره [[وکالت]] او [[شک]] داشته باشد.<ref> تاریخ عصر [[غیبت]]، ص ۲۹۶.</ref> [[شیخ صدوق]] از [[محمد بن علی اسود]] [[روایت]] می‌کند که گفت: من اموالی از موقوفات را که در [[اختیار]] داشتم پیش [[محمد بن عثمان]] می‌بردم. در روزهای آخر عمرش، وقتی برای تحویل [[اموال]] نزد او رفتم، [[دستور]] داد تا آنها را به [[حسین بن روح]] تحویل دهم:.. سپس فرمود: آنچه به دست [[حسین بن روح]] می‌رسد، مانند این است که به دست من می‌رسد.<ref> کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۴۵، ح ۲۹.</ref> در زمان [[سفارت]] سفیر سوّم تا حدودی [[شیعیان]] [[آزادی]] داشتند و [[حسین بن روح]] نیز در بین [[مقامات]] [[حکومتی]]، [[موقعیت]] ویژه‌ای داشت؛ بنابراین [[نایب سوم]] به [[دلیل]] این [[جایگاه]] به دستگیری از [[شیعیان]] می‌پرداخت و حتی گاهی به سفارش او مشکل بعضی از [[علویان]] به وسیله [[وزیر]] [[عباسی]] حل می‌شد.<ref> تاریخ عصر [[غیبت]]، ص ۲۹۶.</ref> سرانجام، [[نایب سوم]] پس از ۲۱ سال [[نیابت امام مهدی|نیابت]] در [[شعبان]] ۳۲۶ ق درگذشت.

* [[نایب چهارم]]؛ '''[[ابوالحسن علی بن محمد سمری]]:''' او در [[سازمان وکالت]] [[شیعه]] به حُسن سابقه مشهور بود و گذشته [[نیکو]] و [[امانت‌داری]] او سبب شد [[جایگاه]] والایی در میان [[شیعیان]] و به ویژه وکلای [[امام مهدی|امام عصر]]{{ع}} یابد و آن‌گاه که او از سوی [[امام مهدی]]{{ع}} به [[نیابت خاصه]] [[منصوب]] شد، مورد قبول و پذیرش همه قرار گرفت.<ref> کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۸.</ref> [[نایب چهارم]] از خانواده‌ای متدّین و پیرو [[اهل بیت]]{{عم}} بود؛ به گونه‌ای که بسیاری از [[خاندان]] او نیمی از درآمد خود را وقف [[امام عسکری|امام حسن عسکری]]{{ع}} کردند و آن [[اموال]] را به صورت سالانه برای آن [[حضرت]]، می‌فرستادند.<ref> کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۸.</ref> [[سمری]] مدت [[نیابت امام مهدی|نیابتش]] کوتاه بود و شرایط زمانش، شرایط خاص [[سیاسی]] بود؛ به همین سبب، فعالیت‌های او به آیندگان نرسیده است. مهم‌ترین حادثه در [[نیابت امام مهدی|نیابت]] او، پایان یافتن دروه [[غیبت صغرا]] و [[نیابت خاصه]] است که با صدور توقیعی از سوی [[امام]] انجام گرفت. شش روز قبل از درگذشت [[علی بن محمد سمری]]، توقیعی صادر شد که زمان [[مرگ]] وی را [[پیش‌گویی]] کرد و خبر داد که دیگر نایبی نیست و با [[مرگ]] او دوره [[غیبت کبرا]] آغاز خواهد شد. [[شیخ صدوق]] به [[نقل]] از [[ابو محمد، حسن بن احمد مکتّب]] می‌نویسد: ما در سال [[وفات]] [[ابوالحسن علی بن محمد سمری]] در مدینة [[السلام]] ([[بغداد]]) بودیم و چند روز قبل از درگذشت او به حضورش رسیدیم. او [[توقیع]] [[حضرت]] را به مان نشان داد و ما از روی آن نوشتیم و از نزدش بیرون شدیم. چون روز [[موعود]] فرا رسید، نزد [[سمری]] رسیدیم و او را در حالت [[احتضار]] مشاهده کردیم. به وی گفتند: پس از تو چه کسی [[نایب]] [[امام مهدی]]{{ع}} است؟ گفت: [[خدا]] را مشیتی است که خود انجام خواهد داد (یعنی دوره [[غیبت صغرا]] به پایان رسیده است و کسی در دوره [[غیبت کبرا]] [[نایب خاص]] [[امام مهدی]]{{ع}} نیست و این خود از [[مشیت]] [[الهی]] است.) این مطلب را گفت و [[جان]] به [[جان]] آفرین [[تسلیم]] کرد"<ref> کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۴، ح ۴۵.</ref>»<ref>[[محمد امین بالادستان|بالادستان، محمد امین]]؛ [[محمد مهدی حائری‌‎پور|حائری‌‎پور، محمد مهدی]]؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[نگین آفرینش ج۲ (کتاب)|نگین آفرینش]]، ج۲، ص ۷۹ - ۸۴.</ref>.