تواتر حدیث غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

# [[شمس‌الدین ذهبی شافعی]] (متوفای ۷۴۸ق) در تلخیص المستدرک، طرق مختلف حدیث غدیر را ذکر کرده و بسیاری از آنها را صحیح دانسته و گفته است: صدر حدیث {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ‌}} متواتر است و من به صدور آن از [[پیامبر]]{{صل}} [[یقین]] دارم، و جمله {{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ‌}} نیز سندش [[قوی]] است”. این سخن وی را [[آلوسی]]<ref>روح المعانی، ج۱، ص۱۹۵.</ref> و ابن‌کثیر<ref>البدایة و النهایة، ج۵، ص۲۲۸، حوادث سال ۱۰ ق.</ref> نقل کرده‌اند.

# [[شمس‌الدین جزری شافعی]] (متوفای ۸۳۳ق) حدیث غدیر را به هشتاد طریق روایت کرده و رساله اسنی المطالب را در این باره نوشته و گفته است: این حدیث به صورت [[متواتر]] از [[پیامبر]]{{صل}} و [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[روایت]] شده است<ref>اسنی المطالب، ص۴۸؛ الغدیر، ج۱، ص۵۵۰.</ref>.

# [[حافظ جلال‌الدین سیوطی شافعی]] (متوفای ۹۱۱ ه‍ق) گفته است: این [[حدیث متواتر]] است<ref>فیض الغدیر، ج۶، ص۲۱۸؛ الغدیر، ج۱، ص۵۵۲.</ref>.

# [[جمال‌الدین حسینی شیرازی]] (متوفای ۱۰۰۰ق) در [[کتاب]] [[اربعین]] خود گفته است: “اصل [[حدیث]] - غیر از قصه [[حارث]] بن نعمان – به صورت متواتر از پیامبر و امیرالمؤمنین{{ع}} روایت شده است”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۵۴.</ref>.

# [[ضیاءالدین مقبلی]] (متوفای ۱۱۰۸ق) در الأبحاث المسدّده فی الفنون المتعدده، [[حدیث غدیر]] را از [[احادیث متواتر]]- که مفید علم‌اند- دانسته است<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۶۱.</ref>.

# [[سید امیرمحمد صنعانی]] گفته است: “حدیث [[غدیر]] از نظر اکثر [[ائمه]] حدیث متواتر است”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۶۲.</ref>.

# [[حافظ شهاب‌الدین حضرمی]] در تشنیف الأذان گفته است: “حدیث {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ‌}} به صورت متواتر از حدود شصت نفر روایت شده است”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۶۸.</ref>.

# [[حافظ ابوعیسی ترمذی]] (متوفای ۲۷۹ق) پس از ذکر حدیث غدیر گفته است: {{عربی|هذا حدیث حسن صحیح}}؛ این [[حدیثی]] [[حسن]] و صحیح است”<ref>سنن ترمذی، ج۵، ص۵۹۱، حدیث ۳۷۱۳.</ref>.

# [[حافظ ابوجعفر طحاوی]] (متوفای ۳۲۱ق) پس از [[نقل]] حدیث غدیر گفته است: {{عربی|هذا الحدیث صحیح الإسناد و لا طعن لأحد فی رواته}}؛ این حدیث از نظر [[سند صحیح]] است و بر هیچ‌یک از [[راویان]] آن اشکالی وارد نیست”<ref>مشکل الآثار، ج۲، ص۳۰۸.</ref>.

# [[فقیه ابوعبدالله محاملی بغدادی]] (متوفای ۳۳۰ق) در امالی خود آن را صحیح شمرده است<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۴۴.</ref>.

# [[ابوعبدالله حاکم نیشابوری]](متوفای ۴۰۵ق) حدیث غدیر را به چند [[طریق صحیح]]، روایت کرده است<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۱۸-۱۱۹.</ref>.

# [[علاءالدین سمنانی]] (متوفای ۷۳۶ق) در العروه الأمل الخلوه، ص۴۲۲ گفته است: {{عربی|هذا حدیث متفق علی صحته}}؛ این حدیثی است که صحتش [[مورد اتفاق]] است”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۴۸.</ref>.

# [[حافظ عمادالدین بن کثیر شافعی]] (متوفای ۷۷۴ق) [[سخن]] استادش [[ابوعبدالله ذهبی]] که گفته است [[حدیث غدیر]] صحیح است را [[نقل]] کرده و رد نکرده است<ref>البدایة و النهایة، ج۵، ص۲۲۸، حوادث سال ۱۰ هجری.</ref>.

# [[حافظ ابن‌حجر عسقلانی]] (متوفای ۸۵۲ق) گفته است: {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ‌}} را [[ترمذی]] و [[نسائی]] [[روایت]] کرده‌اند و طرق آن جداً بسیار است، ابن‌عقده آنها را در کتابی نقل کرده است و بسیاری از اسانید آن صحیح و [[حسن]] است”<ref>فتح الباری، ج۷، ص۷۴.</ref>.

# [[ابن‌حجر هیتمی مکی]](متوفای ۹۷۴ق) تصریح کرده که این [[حدیث]]، صحیح است و تردیدی در آن نیست<ref>الصواعق المحرقة، ص۵۴.</ref>.

# [[نورالدین هروی قاری حنفی]] (متوفای ۱۰۱۴ق) گفته است: “این [[حدیث صحیح]] است و تردیدی در آن نیست و برخی از [[محدثان]]، آن را [[متواتر]] دانسته‌اند، زیرا در روایت [[احمد]] آمده است که سی نفر از [[صحابه]] که آن را از [[پیامبر]]{{صل}} شنیده بودند، در ایام [[خلافت علی]]{{ع}} بر آن [[شهادت]] دادند”<ref>المرقاة شرح المشکاة، ج۱۰، ص۴۶۴، حدیث ۶۰۹۱.</ref>.

# [[عبدالحق دهلوی]] (متوفای ۱۰۵۲ق) گفته است: “این حدیث، صحیح است و تردیدی در آن نیست. عده‌ای مانند: ترمذی، نسائی و احمد آن را روایت کرده‌اند. طرق آن بسیار است. شانزده نفر [[صحابی]] آن را روایت کرده‌اند. در روایتی آمده است که سی نفر از صحابه، آن را از پیامبر{{صل}} شنیده و برای [[علی]]{{ع}} در [[زمان]] خلافتش شهادت دادند و بسیاری از اسانید آن صحیح و حسن است و به سخن کسی که در صحت آن اشکال کرده، اعتنایی نمی‌شود”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۵۸.</ref>؛

# [[ابوعبدالله زرقانی مالکی]] (متوفای ۱۱۲۲ق) در شرح المواهب، ج۷، ص۱۳ گفته است: “طبرانی و دیگران، حدیث غدیر را با [[سند روایت]] کرده‌اند”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۶۳.</ref>.

# [[شهاب‌الدین حفظی شافعی]]، یکی از [[شعرای غدیر]] در [[قرن دوازدهم]] در ذخیرة المال فی شرح [[عقد]] جواهر اللآل گفته است: “این [[حدیث صحیح]] است و تردیدی در آن نیست”<ref>الغدیر، ج۱، ص۵۶۳.</ref>.

# [[میرزا محمد بدخشی]] گفته است: “این، حدیث صحیح و مشهور است و جز [[انسان]] [[متعصب]] و جاحد که سخن او اعتباری ندارد، در صحت آن تردید نکرده است”<ref>مفتاح النجاة فی مناقب آل العباء، باب ۳، فصل ۱۴، ص۴۴-۴۵؛ الغدیر، ج۱، ص۵۶۵.</ref>.

# [[مولو ولی‌الله لکهنوی]] گفته است: “این [[حدیث]]، صحیح است و طرق متعددی دارد و کسی که در صحت آن اشکال کرده به [[خطا]] رفته است”<ref>مرآة المؤمنین، ص۴۰؛ الغدیر، ج۱، ص۵۶۷.</ref>.

# [[ناصرالدین آلبانی]] گفته است: “هر دو بخش [[حدیث غدیر]]<ref>مقصود جمله {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ‌}} و جمله {{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ}} است.</ref> صحیح است، بلکه بخش اول آن [[متواتر]] است”<ref>سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج۶، ص۱۲۰۲، حدیث ۲۹۸۲.</ref>.

# [[ابن‌حزم]] گفته است: “حدیث [[غدیر]] از طریق راویان [[موثق]] نقل نشده است”<ref>الفصل، ج۴، ص۱۴۸.</ref>. سخنانی که پیش از این از محدثان بزرگ اهل‌سنت درباره تواتر یا [[صحت حدیث غدیر]] نقل کردیم در ابطال سخن ابن‌حزم کافی است.

# [[آمدی]]، اصل حدیث غدیر و صحت آن را پذیرفته ولی آن را [[خبر واحد]] دانسته است<ref>ابکار الافکار، ج۳، ص۴۷۵.</ref>. با توجه به آنچه پیش از این درباره [[تواتر]] و [[استفاضه]] [[حدیث غدیر]] [[نقل]] شد، [[نادرستی]] [[سخن]] [[آمدی]] آشکار است.

# [[سخن]] جاحظ به دلیل دیدگاه ناصبی‌گری او نسبت به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[ارزش]] [[علمی]] ندارد. [[عبدالعزیز]] [[دهلوی]] گفته است: “جاحظ هم معتزلی است و هم [[ناصبی]] و کتابی دارد که در آن نقایص [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} را برشمرده است”<ref>نفحات الأزهار، ج۶، ص۲۶۱ به نقل از: حاشیة تحفه اثناعشریه، مبحث دلایل عقلی بر امامت امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>. ابن‌تیمیه نیز درباره [[جاحظ]] گفته است: “بسیاری از مروانیه طرفدار معاویه‌اند و می‌گویند [[معاویه]] در [[جنگ با علی]]{{ع}} بر [[حق]] بود و [[علی]] و همراهیان وی بر [[خطا]] بودند. در این باره کتاب‌هایی تألیف شده است که کتاب مروانیه جاحظ از آن جمله است”<ref>منهاج السنة، ج۲، ص۲۰۷.</ref>. مضافاً براینکه توثیق جاحظ نیز نزد [[اصحاب]] [[جرح و تعدیل]] [[ثابت]] نیست. [[ذهبی]] از ثعلب که از [[محدثان]] بزرگ و اساتید [[فقه]]، لغت و [[ادبیات]] است [[نقل]] کرده که گفته است: “جاحظ [[ثقه]] و مورد [[اطمینان]] نیست”<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۲۴۷.</ref>.

# [[ابوهریره]] که [[راوی]] این حدیث است حدیث غدیر را نیز روایت کرده است. بنابراین به [[دلیل]] [[تعارض]] دو خبر وی، هر دو از اعتبار ساقط شده، و نقل‌های دیگر حدیث غدیر بدون معارض خواهد بود.