رفاعة بن شداد بجلی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[شیخ طوسی]] [[رفاعه]] را در جایی، از [[راویان]] از [[امام علی]]{{ع}}<ref>رجال الطوسی، طوسی، ص۶۳ (أسماء من روی عن أمیر المؤمنین: رفاعة بن شداد).</ref> و در جای دیگری، از [[اصحاب امام حسن]]{{ع}} معرفی کرده است<ref>(أصحاب أبی محمد الحسن بن علی: رفاعة بن شداد).</ref>.

* [[مرحوم خویی]] نیز [[رفاعه]] را به [[نقل]] [[شیخ طوسی]]، از [[اصحاب امام علی]] و [[امام حسن]]{{عم}}، و از اشخاصی که در [[دفن]] [[ابوذر]] نقش داشتند، معرفی می‌کند<ref>معجم رجال الحدیث، خوئی، ج۸، ص۲۰۳.</ref>. او در جای دیگری، نام [[رفاعه]] را به همراه اشخاص دیگری<ref>سلیمان بن صرد الخزاعی؛ مسیب بن نجبة فزاری؛ عبدالله بن سعد بن نفیل ازدی و عبدالله بن وال تیمی.</ref> می‌آورد و می‌نویسد: این اشخاص از برگزیدگان [[اصحاب امام علی]]{{ع}} بودند<ref>معجم رجال الحدیث، خوئی، ج۱۹، ص۱۸۰.</ref>.

* [[رفاعه]] از [[عمرو بن حمق]]<ref>الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۱۷۴؛ اسدالغابة، ابن اثیر، ج۳، ص۷۱۴؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ الأنساب، سمعانی، ج۱۰، ص۱۴۷، الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷؛ میزان الاعتدال، ذهبی، ج۲، ص۳۵۹؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷؛ الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰؛ الجرح و التعدیل، ابن أبی حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، ج۲۰، ص۳۹ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸.</ref> [[روایت]] [[نقل]] کرده است و [[عبدالملک بن عمیر]]<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷؛ الجرح و التعدیل، ابن أبی حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، ج۲۰، ص۳۹ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸.</ref>، [[اسماعیل بن عبدالرحمن السدی]]<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳: ۲۴۳؛ الأنساب، سمعانی، ج۱۰، ص۱۴۷؛ الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷: الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰؛ الجرح و التعدیل، ابن أبی حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، ج۲۰، ص۳۹ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸.</ref>، [[بیان بن بشر]]<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷ و تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، ج۲۰، ص۳۹.</ref>، [[ابوعکاشه همدانی]]<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳ و تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷.</ref> و [[ابوحریز]]<ref>الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷ و تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ – ۲۰۷.</ref> نیز از او [[روایت]] [[نقل]] کرده‌اند. این [[روایت]] از [[رفاعه]] [[نقل]] شده است: {{متن حدیث|حَدَّثَنِي أَخِي عَمْرُو بْنُ الْحَمِقِ صَاحِبُ النَّبِيِّ{{صل}}: مَنْ آمَنَ رَجُلا عَلَى دَمِهِ فَأَنَا بَرِئٌ مِنَ الْقَاتِلِ وَإِنْ كَانَ الْمَقْتُولُ كَافِرًا}}<ref>التاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۳۲۲ - ۳۲۳؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷ و اسدالغابة، ابن اثیر، ج۳، ص۷۱۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۳۱-۳۳۲.</ref>

* [[مرحوم کشی]] [[روایت]] زیر را به [[نقل]] از [[حلام بن ذر غفاری]] [[روایت]] می‌کند: [[ابوذر]] تا زمان [[مرگ]] در "رَبَذَه" بود؛ پس او هنگام [[مرگ]] به زنش گفت: "یکی از گوسفندانت را بکش و گوشت آن را بپز؛ زمانی که گوشت آن پخته شد، بر سر [[راه]] بنشین و اوّل قافله‌ای را که دیدی، بگو: ای [[بندگان]] [[مسلمان]] [[خدا]]! این، [[ابوذر]]، [[صحابی]] [[رسول]] خداست؛ درگذشته و به [[ملاقات]] پروردگارش رفته است؛ به من برای [[دفن]] او [[یاری]] رسانید. [[رسول خدا]]{{صل}} به من خبر داد که در [[سرزمین]] [[غربت]] می‌میرم و مردمانی [[صالح]] از [[امت]] آن [[حضرت]]، [[غسل]] و [[دفن]] و [[نماز]] من را عهده‌دار می‌شوند"<ref>رجال الکشی، ص۶۵.</ref>.

* [[ابن اعثم کوفی]] می‌نویسد: (پس از [[کشته شدن عثمان]]) [[هاشم بن عتبه بن أبی وقاص]] به [[ابوموسی شعری]] گفت: "دیگر منتظری چه خبری برسد؟ [[عثمان]] را کشتند و [[مهاجر]] و [[انصار]] و خاصّ و عام با [[امیر المؤمنین علی]]{{ع}} [[بیعت]] کردند؛ از آن می‌ترسی که اگر با [[علی]]{{ع}} [[بیعت]] کنی، [[عثمان]] از آن [[جهان]] باز گردد؟" [[هاشم بن عتبه بن أبی وقاص]] این سخن را گفت و با [[دست]] راست خویش [[دست]] چپش را گرفت و گفت: "دست چپ، از آن من است و [[دست]] راست من از آن [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} است؛ پس با او [[بیعت]] کردم و به [[خلافت]] او [[راضی]] شدم". چون [[هاشم بن عتبه بن أبی وقاص]] با این جمله [[بیعت]] کرد، [[ابوموسی]] هیچ عذری نداشت، برخاست و [[بیعت]] کرد و به دنبال او همه بزرگان و [[سادات]] و [[مشایخ]] و [[معارف]] [[کوفه]] [[بیعت]] کردند. وقتی این خبر همه جا پیچید، [[اهل]] [[یمن]] نیز با میل و رغبت برای تهنیت گفتن به [[خدمت]] [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} روی آوردند. اول کسی که از افراد شناخته شده [[یمن]] به [[مدینه]] رسید، [[رقایه بن وائل همدانی]] بود و بعد از او [[رویبه بن وبر بجلی]] با [[مردم]] خویش کوچ کرده، به سوی [[مدینه]] رفتند. چون این خبر به [[علی]]{{ع}} رسید، [[مالک اشتر]] را خواند و فرمود تا جماعتی از [[بزرگان مدینه]] به استقبال ایشان برود. اشتر با افرادی زیاد و [[تدارک]] [[نیکو]] از [[مدینه]] بیرون رفت و چون به ایشان رسید، به آنها خوش آمد گفت و آنها را [[نیک]] گرامی داشت و با ایشان آمد تا اینکه به [[مدینه]] رسیدند و گفت که ایشان را در جایگاهی خوب اسکان دهند. ایشان یک روز استراحت کردند و روز دیگر [[امیر المؤمنین علی]]{{ع}} ایشان را خواند تا با ایشان [[ملاقات]] کند و سخن ایشان را بشنود. پس آن [[قوم]] حاضر شدند و نخست، [[فیاض بن جلیل الأزدیّ]] و سپس [[رقایه بن وایل همدانی]]، [[کیسوم بن سلمة جهنی]]، [[رویبه بن وبر بجلی]]، [[رفاعه بن شداد خولانی]]، [[هشام بن ابرهه نخعی]]، [[جمیع بن حشم کندی]]، [[احنف بن قیس کندی]]، [[عقبه بن نعمان تحمیدی]]، و [[عبدالرحمان بن ملجم مرادی]] سخن گفتند؛ این ده نفر از بزرگان آن [[جماعت]] بودند<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، ج۲، ص۴۴۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۳۳-۳۳۴.</ref>

* [[شیخ مفید]] می‌نویسد: در آن [[جنگ]]، چون فرستادگان [[علی]]{{ع}} از پیش [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[عایشه]] برگشتند و [[علی]]{{ع}} دانست که آنان در [[مخالفت]] خود [[اصرار]] می‌ورزند و بر [[پیمان‌شکنی]] خود باقی و آماده [[جنگ]] هستند و ریختن [[خون]] [[شیعیان علی]]{{ع}} را [[حلال]] می‌شمرند و پندپذیر نیستند و از [[تبهکاری]] [[دست]] برنمی‌دارند و هیچ وعد و وعیدی کارساز نیست، [[لشکر]] خود را برای [[جنگ]] آماده ساخت و [[ابن عباس]] را به [[فرماندهی]] جلوداران؛ [[هند]] مرادی جملی را بر ساقه [[لشکر]]؛ [[عمار بن یاسر]] را به [[فرماندهی]] سواران و [[محمد بن ابی بکر]] را به [[فرماندهی]] پیادگان گماشت و سپس [[پرچم‌ها]] را میان [[قبایل]] پخش کرد. [[امام]]{{ع}} [[هند جملی]] را بر سواران [[قبیله]] مذحج، و [[شریح بن هانی حارثی]] را بر پیادگان‌شان و [[سعید بن قیس]] را بر سواران [[قبیله]] [[همدان]] و [[زیاد بن کعب بن مره]] را بر پیادگان ایشان گماشت. همچنین [[حجر بن عدی]] را [[فرمانده]] سواران [[قبیله کنده]] و [[رفاعه بن شداد بجلی]] را [[فرمانده]] سواران و پیادگان [[قبیله]] بجیله قرار داد.... مجموع سواران و پیادگان که در آن روز در لشکرگاه [[علی]]{{ع}} بودند، شانزده هزار نفر بودند<ref>الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، ص۳۱۹-۳۲۰؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی ج۶، ص۱۱۴.</ref>.

* [[ابن اعثم]] می‌نویسد: چون [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} از [[آمادگی]] [[طلحه]] و [[زبیر]] و بیرون آمدن ایشان خبر یافت، به امرای [[سپاه]] و اشراف [[حجاز]] و اعیان [[کوفه]] و [[مصر]] فرمود: "[[طلحه]] و [[زبیر]] بیرون آمده‌اند و [[سپاه]] آراسته، آماده [[جنگ]] شده‌اند؛ شما چه [[مصلحت]] می‌بینید؟ [[جنگ]] کنیم یا به [[حکم]] ایشان تن دهیم؟" پیش از همه، [[رفاعة بن شداد بجلی]] گفت: "ای [[امیرالمؤمنین]]، ما همه دانسته‌ایم و می‌دانیم که [[مخالفان]] بر باطل‌اند و تو بر حقّی و تو بر [[راه]] راست هستی و [[دینداری]] و دین‌پروری [[خوی]] تو است؛ اگر ایشان با تو [[نرمی]] کردند، هر آینه تو نیز با ایشان [[نرمی]] کن و اگر [[خیال]] [[جنگ]] دارند، با ایشان بجنگ و ما به مدد [[خداوند]] برای دفع ایشان آماده‌ایم و در این کار با تمام توان می‌کوشیم و کوتاهی نخواهیم کرد؛ زیرا که تو در این باره بر حقّی"<ref>الفتوح، ج۲، ص۴۶۲.</ref>. [[ابن شهر آشوب]] می‌نویسد: در گیر و دار [[نبرد]]، [[رفاعه بن شداد بجلی]] این اشعار را می‌خواند: "کسانی که وسیله را بُریدند و با [[علی]]{{ع}} در [[فضیلت]] در افتادند؛ در [[جنگ]] با او مانند میش [[شکمباره]] هستند"<ref>{{عربی|إِنَّ الَّذِينَ قَطَعُوا الْوَسِيلَةَ * وَ نَازَعُوا عَلَى عَلِيٍّ الْفَضِيلَةَ * فِي حَرْبِهِ كَالنَّعْجَةِ الْأَكِيلَة‌ِ}}؛ مناقب آل أبی طالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۱۶۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۳۴-۳۳۶.</ref>

* [[نصر بن مزاحم]] می‌نویسد: وقتی [[علی]]{{ع}} و [[معاویه]] [[پرچم‌ها]] را بستند و [[فرماندهان]] را گماشتند و [[سپاه]] را برای [[جنگی]] آماده کردند، [[علی]]{{ع}}، [[عمار بن یاسر]] را به [[فرماندهی]] سواران؛ [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء خزاعی]] را به [[فرماندهی]] پیادگان؛ [[هاشم بن عتبة بن ابی وقاص زهری]] را به پرچمداری [[سپاه]]؛ [[اشعث بن قیس]] را به سپهسالاری جناح راست سواره [[نظام]] [[سپاه]]، [[عبدالله بن عباس]] را به سپهسالاری [[جناح چپ]] سواره [[نظام]] [[سپاه]]؛ [[سلیمان بن صرد خزاعی]] را به سپهسالاری جناح راست پیاده [[نظام]] [[سپاه]]، و [[حارث بن مرّه عبدی]] را به سپهسالاری [[جناح چپ]] پیاده [[نظام]] گماشت، و مضریان [[کوفه]] و [[بصره]] را در میانه و [[قلب]] [[سپاه]]، و یمانیان را در جناح راست، و بنی [[ربیعه]] را در [[جناح چپ]] [[سپاه]] قرار داد، و پرچم‌های [[قبایل]] را بست و آنها را به سالاران و نامدارانشان سپرد، و ایشان را به سرداری و [[فرماندهی]] آنان گماشت؛ همچنین [[امام]]{{ع}} [[رفاعه بن شداد]] را به سرداری [[قبیله]] بجیله گماشت <ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۲۰۵ - ۲۰۶؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۵، ص۱۲۸.</ref>.

* [[ابن حیون]] می‌نویسد: روزی [[علی]]{{ع}} نامه‌ای به [[رفاعه بن شداد]]، که [[قاضی]] [[علی]]{{ع}} در [[اهواز]] بود، نوشت<ref>دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۱۷۶.</ref> که این [[نامه]] چنین آمده است: "[[خون‌ها]] به هدر نرود و حدود تعطیل نشود"<ref>{{متن حدیث|لَا تُطَلُّ الدِّمَاءُ وَ لَا تُعَطَّلُ الْحُدُودُ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۴۰۴.</ref>؛

* [[یعقوبی]] می‌نویسد: پس از [[وفات]] [[حسن بن علی]]{{ع}} [[معاویه]] با پسرش، [[یزید]] به ولی ‌عهدی [[بیعت]] کرد و فقط چهار نفر از [[بیعت]] [[تخلف]] کردند: [[حسین بن علی]]{{عم}}؛ [[عبدالله بن عمر]]، [[عبدالرحمان بن ابی‌بکر]] و [[عبدالله بن زبیر]]، [[مغیره بن شعبه]] در سال ۵۱ [[هجری]] مُرد و [[معاویه]] زیاد را [[والی کوفه]] و آن [[شهر]] را به [[بصره]] ضمیمه کرد و زیاد، نخستین کس بود که بر هر دو [[شهر]] [[حکومت]] یافت؛ پس زیاد به [[معاویه]] نوشت که من [[دست]] چپ خویش را به [[عراق]] مشغول ساخته‌ام و [[دست]] راستم بی‌کار مانده است؛ و اگر [[امیرالمؤمنین]] [[مصلحت]] بداند مرا [[امیر]] حاجّ گرداند؛ پس [[معاویه]] [[فرمان]] [[حکومت]] [[حجاز]] و گفته شده است، [[فرمان]] [[امارت]] حاجّ را برای وی نوشت. [[حجر بن عدی کندی]] و [[عمرو بن حمق خزاعی]] و همراهان آن دو از [[شیعیان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} هر گاه می‌شنیدند که [[مغیره]] و برخی [[یاران]] [[معاویه]] [[علی]]{{ع}} را روی [[منبر]] [[لعن]] می‌کنند، به پا می‌خواستند و [[لعن]] را به خودشان باز می‌گفتند. پس چون زیاد به [[کوفه]] آمد، در [[سخنرانی]] مشهور خود [[خدا]] را در آن ستود و بر [[محمد]]{{صل}} [[درود]] فرستاد و [[بیم]] داد و [[تهدید]] کرد، و به هر کس که خواست سخن بگوید، اجازه [[سخن گفتن]] نداد، و آنان را ترسانید و لرزانید.

* [[عبدالله بن عوف ازدی]] گوید: "وقتی [[حسین بن علی]]{{ع}} کشته شد و [[ابن زیاد]] از اردوگاه خویش در [[نخیله]] به [[کوفه]] آمد، [[شیعیان]] همدیگر را ملامت و اظهار [[پشیمانی]] کردند؛ زیرا می‌دیدند خطایی بزرگ کرده‌اند که [[حسین]]{{ع}} را به [[یاری]] خوانده‌اند اما [[دعوت]] وی را [[اجابت]] نکرده‌اند و ایشان در مجاورت آنها کشته شده است و آنها ایشان را [[یاری]] نکرده‌اند. و دیدند که رسواییشان و گناهی که در کار [[قتل حسین]]{{ع}} داشته‌اند، جز به کشتن [[قاتلان]] وی یا کشته شدن در این [[راه]] [[پاک]] نمی‌شود. پس در [[کوفه]] پیش پنج نفر از سران [[شیعه]] رفتند: [[سلیمان بن صرد خزاعی]] که [[صحابی پیامبر]]{{صل}} بود؛ [[مسیب بن نجبه فزاری]] که از [[یاران علی]]{{ع}} و نیکانشان بود؛ [[عبید الله بن سعد ازدی]]؛ [[عبدالله بن وال تمیمی]] و [[رفاعه بن شداد بجلی]]. آن‌گاه این پنج نفر که از [[بهترین]] یاران [[امام علی]]{{ع}} بودند، در [[خانه]] [[سلیمان بن صرد]] جمع شدند که افرادی از [[نیکان]] و سران [[شیعه]] نیز با آنها بودند. چون در [[خانه]] [[سلیمان بن صرد]] شدند، [[مسیب بن نجبه]] زودتر از همه سخن گفت. پس از [[مسیب بن نجبه]]، [[رفاعه بن شداد]] [[سخن]] گفت و [[حمد]] [[خدا]] و ثنای [[خدا]] را به جا آورد و بر [[پیامبر]]{{صل}} [[صلوات]] فرستاد و سپس گفت: "اما بعد. [[خدا]] تو را به گفتار صواب [[راهبر]] شد که ما را سوی [[ارشاد]] [[دعوت]] کردی. تو از [[حمد]] و ثنای [[خدا]] و [[صلوات بر پیامبر]]{{صل}} آغاز کردی و ما را به [[پیکار]] [[فاسقان]] و [[توبه از گناه]] بزرگ خواندی، سخنت؛ شنیدنی و پذیرفتنی و گفتارت مقبول است. یکی از خودتان را به سالاری [[انتخاب]] کنید که به او [[رجوع]] کنید و دور [[پرچم]] وی جمع شوید؛ [[رأی]] ما نیز همانند [[رأی]] تو است. اگر آن یکی تو باشی، ما [[رضایت]] داریم که [[نیک‌خواه]] مایی و در جمعمان [[محبوب]] هستی. اگر [[رأی]] تو و یارانت موافق باشد، این کار را به پیر [[شیعه]] و [[یار]] [[پیمبر]] [[خدا]] و صاحب سابقه و عمل، [[سلیمان بن صرد]] بسپاریم که [[دلیری]] و دینداری‌اش، [[پسندیده]] و دوراندیشی‌اش، قابل [[اطمینان]] است. این سخن را می‌گویم و برای خودم و شما [[آمرزش]] می‌طلبم. "آن‌گاه [[عبدالله بن وال]] و [[عبدالله بن سعد]]، [[سخن]] گفته [[حمد]] [[پروردگار]] و ثنای او را به جای آوردند و سخنانی همانند [[رفاعه بن شداد]] گفتند و از [[فضیلت]] [[مسیب بن نجبه]] و از سابقه [[اسلام]] [[سلیمان بن صرد]] [[سخن]] به میان آوردند و [[خشنودی]] خویش را از سالاری وی اعلام کردند"<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۵۵۲-۵۵۳ و موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۶، ص۲۹۰-۲۹۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۴۵-۳۴۶.</ref>

* [[سلیمان]] گفت: "بگو بیایند". آن‌گاه به [[رفاعه بن شداد بجلی]] گفت: "برخیز و افراد را بیارای که این دو مرد چنان و چنان پیغام داده‌اند". آن‌گاه سران [[اصحاب]] خویش را خواست که اطراف وی نشستند و چیزی نگذشت که [[عبدالله بن یزید]] با بزرگان [[کوفه]] و نگهبانان و بسیاری از جنگاوران آمد. [[ابراهیم بن محمد]] نیز با جمعی از [[یاران]] خویش آمد. پس [[عبدالله بن یزید]] به هر کسی که معلوم بود در ریختن [[خون حسین]]{{ع}} شرکت داشته، گفت: "همراه من نیا!" زیرا که [[بیم]] داشت او را ببیند و بر او بتازند. پس از رد و بدل شدن سخنانی بین ایشان و [[سلیمان]]؛ [[ابراهیم بن محمد]] و [[عبدالله بن یزید]] سوی [[کوفه]] بازگشتند و آن [[قوم]] مصمم شدند که حرکت کنند و به مقابله [[ابن زیاد]] روند و چون نگاه کردند یارانشان از [[مردم بصره]] و نیز [[مردم]] [[مداین]] به وعده‌گاه نیامده بودند؛ پس کسانی از [[یاران]] [[سلیمان]] آنها را ملامت کردند، اما [[سلیمان]] گفت: "آنها را ملامت نکنید که به نظر من وقتی از کار شما و وقت حرکتتان خبر یابند، با شتاب خواهند آمد و می‌پندارم به آن [[دلیل]] جا مانده‌اند که خرجی و لوازم کافی نداشته‌اند و مانده‌اند تا فراهم کنند و لوازم بردارند و تا وقتی به شما می‌رسند، نیرومند باشند؛ پس از دنبال شما به شتاب می‌رسند". پس حرکت کردند و حرکتشان در شامگاه [[جمعه]] پنج روز رفته از ماه [[ربیع]] الاخر سال ۶۵ [[هجرت]] بود. وقتی [[سلیمان]] و یارانش از [[نخیله]] در آمدند، [[سلیمان]]، به [[حکیم]] بن منقذ گفت که میان [[مردم]] بانگ زند و بگوید: "هیچ‌کس شبانگاه، این سوی دیر [[اعور]] نماند" و [[مردم]] [[شب]] را در دیر [[اعور]] به سر بردند و بسیاری به جا مانده بودند. پس از آن، [[سلیمان]] رفت تا در [[اقساس]] مالک بر ساحل [[فرات]] [[منزل]] کرد و در آنجا از افرادش سان دید؛ آن‌گاه شبانه از منزلگاه بیرون آمد و صبحگاه نزد [[قبر حسین]]{{ع}} بودند و یک [[شب]] و یک روز آنجا ماندند و به وی [[درود]] می‌فرستادند و برای وی غفران می‌خواستند. وقتی آنها به [[قبر حسین]]{{ع}} رسیدند، یکباره بانگ بر آوردند و بگریستند. و در هیچ روز دیگری [[مردم]]، بیشتر از آن گریان دیده نشده بودند<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۵۹۴ - ۵۹۶ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۱۶ - ۳۱۹ (با تلخیص).</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۴۶-۳۴۸.</ref>

* [[حمید بن مسلم]] گوید: "پس سمت راست [[لشکر]] ما بر سمت چپ آنها حمله کرد و آنها را [[شکست]] داد و نیز سمت چپ [[لشکر]] ما بر سمت راست آنها حمله کرد و [[سلیمان]] نیز با [[قلب]] به جمع آنها حمله کرد؛ پس آنها را [[شکست]] دادیم و به اردوگاهشان رسیدیم و همچنان [[پیروزی]] با ما بود تا اینکه [[شب]] میان ما و آنها جدایی انداخت. روز بعد، پسر ذو الکلاع با هشت هزار نفر آمد که [[عبیدالله بن زیاد]] آنها را به کمکشان فرستاده و پیغام داده و [[ناسزا]] گفته بود و [[فرمانده]] آنها، شرجیل را ملامت کرده بود و گفته بود: "مانند غافلان عمل کردی که اردوگاه و پایگاهت را از [[دست]] دادی؛ سوی [[حصین بن نمیر]] برو و چون آنجا رسیدی، سالار جمع، اوست". پس آنها صبحگاهان سوی ما آمدند و ما سوی آنها رفتیم و تمام روز [[جنگی]] کردیم که هرگز پیر و [[جوان]] مانند آن ندیده بود و از [[جنگ]] جز برای [[نماز]] باز نمی‌ماندیم و شبانگاه از هم جدا شدیم که به [[خدا]] آنها بسیاری از ما را زخمی کرده بودند و ما نیز زخم بسیار به آنها زده بودیم. ما سه سخن‌گوی داشتیم: [[رفاعه بن شداد بجلی]]، صحیر بن [[حذیفه]] و ابوالجویریه عبدی، [[رفاعه]] در پهلوی راست سخن می‌گفت و افراد را [[ترغیب]] می‌کرد و از آنجا دور نمی‌شد"<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۵۹۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۴۹.</ref>

* [[عبدالله بن غزیه]] گوید: "وقتی [[عبدالله بن وال]] کشته شد، دیدیم که [[عبدالله بن خازم]] هم پهلوی وی افتاده و کشته شده است و ما پنداشتیم که او [[رفاعه بن شداد بجلی]] است. پس یکی از [[مردم]] بنی [[کنانه]] به نام [[ولید]] پسر غصن به [[رفاعه]] گفت: "پرچم خویش را بگیر!"

* [[رفاعه بن شداد]] گفت: "رأی درست را گفتی"؛ آن‌گاه به مرد کنانی رو کرد و گفت: "پرچم گفت: "پرچم را نگه می‌داری یا از تو بگیرم؟"

* [[رفاعه]]، [[ابوالجویریه عبدی]] را با هفتاد سوار پشت سر گذاشته بود که [[پوشش]] افراد باشند... [[رفاعه]] و همراهان او در [[راه]] به [[قرقیسیا]] رسیدند و زفر همانند نوبت قبل برای آنها آذوقه و علوفه و نیز طبیبانی فرستاد و به آنها گفت: "هر مدت که می‌خواهید پیش ما بمانید که [[حرمت]] و [[یاری]] می‌بینید". آنها سه روز ماندند و هر کدامشان از آذوقه و علوفه هر چه خواستند، توشه گرفتند. [[سعد بن حذیفه]] نیز آمد تا به [[هیت]] رسید و بدویان نزد وی رفتند و آن‌چه را بر سر [[قوم]] آمده بود، به وی گفتند؛ او هم بازگشت و در صندودا به [[مثنی بن مخربه عبدی]] رسید و قصه را به وی گفت و آنها آنجا ماندند تا خبر آمد که [[رفاعه]] نزدیک شده است و چون او نزدیک دهکده رسید، آنها بیرون رفتند و از او استقبال کردند. آنها یک روز و یک [[شب]] آنجا بودند و سپس [[مردم]] [[مداین]] سوی [[مداین]] و [[مردم بصره]] سوی [[بصره]] و [[مردم کوفه]] به سوی [[کوفه]] رفتند و فهمیدند که [[مختار ثقفی|مختار]] در زندان بوده است"<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۶۰۵ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۴۹-۳۵۱.</ref>

* [[سیحان بن عمرو]] از [[مردم]] [[قبیله عبدالقیس]] این [[نامه]] را که در کلاه خویش پنهان کرده بود، آورد و نزد [[رفاعه بن شداد]]، [[مثنی بن مخربه عبدی]]، [[سعد بن حذیفه]]، [[یزید بن انس]]، [[احمر بن شمیط احمسی]]، [[عبدالله بن شداد بجلی]] و [[عبدالله بن کامل]] برد و [[نامه]] را برای آنها خواند. پس آنها ابن کامل را سوی [[مختار ثقفی|مختار]] فرستادند و گفتند: "به او بگو ما [[نامه]] را خواندیم و چنانیم که تو می‌خواهی؛ اگر می‌خواهی، بیاییم و تو را از زندان بیرون بیاوریم، چنین می‌کنیم". ابن کامل رفت و در زندان پیغام را به [[مختار ثقفی|مختار]] گفت و [[مختار ثقفی|مختار]]، از اینکه [[شیعیان]] گرد او جمع شده‌اند، [[خرسند]] شد و به آنها گفت: "چنین نکنید که من همین روزها بیرون می‌آیم"<ref>تاریخ الطبری، ج۶، ص۶- ۸ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۳۸. استاد یوسفی غروی می‌نویسد: تاریخ طبری مصدر اصلی اکثر اخبار توابین به نقل از کتاب  "أخبار التوابین بعین الوردة" ابی مخنف است و مسعودی در چهار صفحه آن را نقل و به نقل از چنین کتابی تصریح کرده است (ر.ک: مروج الذهب، ج۳، ص۹۳-۹۶)، و ابن نمای حلّی (ق۷ه) در رساله‌اش: ذوب النضّار فی شرح أخذ الثار اکثراً از تاریخ طبری نقل کرده و علامه مجلسی نیز در بحارالانوار (ج۴۵، ص۳۴۶-۳۸۶) این مطلب را آورده است، ولی آن با مطالب دیگری آمیخته است.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۵۱-۳۵۲.</ref>

* [[ابو جناب کلبی]] گوید: [[شبث بن ربعی]] پسر خویش، عبدالمؤمن را پیش [[مختار ثقفی|مختار]] فرستاد و گفت: "ما [[عشیره]] تو و [[کف دست]] راست توایم؛ به [[خدا]] با تو [[جنگ]] نمی‌کنیم؛ از این جهت به ما [[اطمینان]] داشته باش"؛ وی سر [[جنگ]] داشت اما با [[مختار ثقفی|مختار]] [[خدعه]] کرد. چون [[مردم]] [[یمنی]] در میدان [[سبیع]] جمع شدند، به وقت [[نماز]] هیچ‌یک از سران [[مردم]] [[یمنی]] خوش نداشتند که دیگری بر او پیشی گیرد. پس [[عبدالرحمن بن مخنف]] گفت: "این، آغاز [[اختلاف]] است؛ کسی را که همه به آن [[رضایت]] دارند، پیش بیندازید که [[سرور]] [[قاریان]] [[مردم]] [[شهر]] از [[عشیره]] شماست؛ باید [[رفاعة بن شداد فتیانی بجلی]] پیش‌نمازتان شود". پس چنین کردند و [[رفاعه]] همچنان با [[مردم]] [[نماز]] می‌خواند تا وقتی که [[جنگ]] رخ داد. [[ابراهیم بن اشتر]] در [[راه]] با [[شبث بن ربعی]] روبه‌رو شد که بسیاری از [[مردم]] [[مضر]] و [[حسان بن فاید عبسی]] با وی بودند؛ پس [[ابراهیم]] به آنها گفت: "وای بر شما! بروید که به [[خدا]] [[دوست]] ندارم یکی از [[مضر]] به [[دست]] من هلاک شود؛ خودتان را به [[هلاکت]] نیندازید!" اما آنها نپذیرفتند و با وی جنگیدند که [[ابراهیم]] آنها را [[شکست]] داد. پس [[ابراهیم]] برای [[مختار ثقفی|مختار]] [[پیام]] داد که مضریان [[شکست]] خوردند. [[مختار ثقفی|مختار]] این خبر خوش را برای [[احمر بن شمیط]] و [[ابن کامل]] فرستاد و چون آنها به میدان [[سبیع]] رسیدند و به میدان وارد شدند، فریاد می‌زدند: {{متن حدیث|يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ‌{{ع}}}} و [[یاران]] [[ابن شمیط]] در پاسخشان می‌گفتند: {{متن حدیث|يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ‌{{ع}}}}. وقتی [[یزید بن عمیر بن ذی مران]] از [[مردم]] [[همدان]] صدایشان را شنید و گفت: {{عربی|يا لثارات عثمان}}! [[رفاعة بن شداد]] به او گفت: "ما را با [[عثمان]] چه کار؟ من به همراه کسانی که [[خون عثمان]] را می‌خواهند [[نبرد]] نمی‌کنم"؛ پس افرادی از قومش به او گفتند: "ما را به [[جنگ]] آوردی و ما از او [[اطاعت]] تو کردیم و چون دیدی که [[شمشیر]] در [[قوم]] ما به کار افتاد، می‌گویی: بروید و آنها را واگذارید؟" پس [[رفاعه]] به سوی آنها رفت، و جنگید تا اینکه کشته شد. [[یزید بن عمیر]] و نیز [[نعمان بن صهبان جرمی راسبی]] که مردی [[عابد]] بود، با [[رفاعه بن شداد فتیانی]] که او نیز مردی [[عابد]] بود، به نزد حمام مهبذان در شوره‌زار کشته شدند و [[فرات بن زحر جعفی]] نیز کشته شد و [[زحر بن قیس]] زخمی شد و [[عبدالرحمن بن سعید]] هم کشته شد<ref>تاریخ الطبری، ج۶، ص۴۶ – ۵۰؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۸۴- ۳۸۶ (با تلخیص).</ref>.

* [[خلیفه بن خیاط]] می‌نویسد: در سال ۶۶ [[هجری]] [[مختار بن ابی عبید]] بر [[کوفه]] [[غلبه]] پیدا کرد و [[رفاعة بن شداد]]، [[حبیب بن صهبان]] و [[عبدالله بن سعد بن قیس]] در میدان سبع، کشته شدند<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ابن خیاط، ص۱۶۴.</ref>.

* [[زرکلی]] می‌نویسد: [[رفاعه]] همراه [[مختار ثقفی|مختار]] جنگید تا کشته شد<ref>الأعلام، خیرالدین زرکلی، ج۳، ص۲۹.</ref>.

* [[ابن حجر]] [[سال]] کشته شدن [[رفاعه]] را ۶۶ [[هجری]] دانسته و کشنده [[رفاعه]] را [[مختار ثقفی|مختار]] معرفی کرده است!<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳.</ref>

* [[سید محسن امین]] می‌نویسد: [[رفاعه]]، در سال ۶۶ [[هجری]] به همراه [[مختار ثقفی|مختار]] کشته شد، در حالی که در [[طلب]] [[خون امام حسین]]{{ع}} برآمده بود<ref>أعیان الشیعة، ج۱، ص۱۶۸ و ج۷، ص۳۱. استاد سبحانی نیز همین نظر را دارد، رک: موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۹.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۵۳-۳۵۴.</ref>