مسئولیت اخلاقی: تفاوت میان نسخه‌ها

مجموعه شرایط ارزشمندی یک عمل در دو گروه جای می‌گیرند: برخی از آنها به «فاعل» و برخی به «فعل» برمی‌گردند.

از مجموعه متون [[اسلامی]] و از جمله [[کلام امام علی]]{{ع}} بر می‌آید که وجود دو شرط در فاعل، باعث ارزشمندی عمل او است: مختار بودن و [[انگیزه]] [[الهی]] فاعل.

#انگیزه ([[نیت]]) فاعل: از نظر [[امام علی]]{{ع}} انگیزه فاعل در [[ارزش]] بخشیدن به عمل او تأثیر بسیار دارد. از نظر [[فلسفی]]، صدور فعل از فاعل مختار بدون وجود علل چهارگانه (فاعلی، مادی، صوری و غایی) امکان‌پذیر نیست. مراد از انگیزه در اینجا همان علت غایی است که فاعل را وادار به عمل می‌کند. اگر چه [[هدف]] و نتیجه به لحاظ وجود خارجی پس از علل سه‌گانه دیگر تحقق می‌یابد، در [[مقام]] [[تصور]] و از لحاظ وجود [[ذهنی]]، مقدم بر آنها است. بنابراین [[ضرورت]] وجود انگیزه در تحقق عمل اختیاری، غیرقابل [[انکار]] است. ولی آیا وجود انگیزه‌ای خاص در فاعل، شرط لازم [[ارزشمندی]] عمل است؟ باید یادآوری کرد که برای تحقق [[انگیزه]] خاص، وجود دو رکن اساسی ضروری است: اولاً، فاعل باید در فعل خود، قصد و توجه داشته باشد؛ ثانیاً، [[هدف]] و انگیزه او از فعل، فقط خوشایندی [[خداوند]] باشد که از آن به «[[اخلاص]]» تعبیر می‌شود. در نتیجه، شرط فاعلی عمل [[اخلاقی]]، در صورتی مخدوش می‌شود که فاعل یا کار را از روی [[غفلت]] و [[سهو]] انجام دهد و یا انگیزه‌ای غیر از تحصیل [[خشنودی پروردگار]] داشته باشد. فقدان رکن اول، همواره به معنای فقدان رکن دوم خواهد بود؛ ولی رکن اول در گرو رکن دوم نیست<ref>ر.ک: مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref>.

* '''تقویت [[پیوندهای خویشاوندی]]''': در [[نظام اخلاقی اسلام]]، آن‌چه موجب تقویت پیوندهای خویشاوندی شود، از [[ارزش]] بیشتری برخوردار است. [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: هر کس به [[جان]] و [[مال]] برای [[صله رحم]] گام بردارد، [[خداوند]] - عزوجل - [[اجر]] صد [[شهید]] به او عطا می‌فرماید، و با هر قدم، چهل هزار [[حسنه]] به او می‌بخشد و چهل هزار گناه را از دفتر عمل او زایل می‌کند و مرتبه او را چهل هزار درجه بالا می‌برد. گویی که صد سال، با [[پایداری]] و [[پشتکار]] و [[قصد قربت]]، خدای - عزوجل - را پرستیده باشد<ref>صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۶، ح۴۹۶۸؛ همو، الامالی، ص۵۱۶، ح۷۰۷.</ref>.

*نیکی در [[جوانی]]: شاید به این دلیل که [[امیال]] غریزی و [[شهوانی]] در [[دوران جوانی]] قدرتمندتر است، [[ارزش اعمال]] [[نیک]] [[جوانان]] آخرت‌گرا و [[درست‌کار]] بالاتر است. رسول خدا{{صل}} به [[ابوذر]] فرمود: ای [[اباذر]]، هیچ جوانی [[دنیا]] و بیهودگی‌های آن را برای [[رضای خدا]] ترک نکرد و [[جوانی]] خود را در راه [[بندگی]] [[خداوند]] نگذراند، مگر آن‌که خداوند [[پاداش]] هفتاد و دو [[صدیق]] را به او عطا فرمود<ref>صدوق، الامالی، ص۵۳۵، ح۱۱۶۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، ج۲، ص۳۷۳، ح۲۶۶۱.</ref>.<ref>[[احمد دیلمی|دیلمی، احمد]]، [[مبانی و نظام اخلاق (مقاله)| مقاله «مبانی و نظام اخلاق»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۱۲۱.</ref>

== منابع ==

{{منابع}}

{{پایان منابع}}

[[رده:اخلاق]]