ابراهیم بن سلیمان: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

ابراهیم بن سلیمان<ref>ر. ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[الرجال]](ابن الغضائری)، ص۴۱، ش۱۳؛ [[رجال]] النجاشی، ص۱۸، ش۲۰؛ رجال الطوسی، ص۴۰۸ (ش۵۹۴۳) و ۴۱۴ (ش۵۹۹۳)، [[الفهرست]] ([[طوسی]])، ص۱۵، ش۸؛ [[خلاصة الأقوال]] ([[رجال العلامة الحلی]])، ص۵، ش۱۱؛ إیضاح الإشتباه، ص۸۵، ش۱۵؛ الرجال ([[ابن داوود]])، ص۱۵ (ش۲۲) و ۴۱۵ - ۴۱۶ (۷)؛ [[نقد الرجال]]، ج۱، ص۶۳، ش۷۷؛ جامع الرواة، ج۱، ص۲۲؛ إکلیل المنهج، ص۸۱، ش۳۶؛ [[منتهی المقال]]، ج۱، ص۱۶۵، ش۴۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۶۵، ش۱۷۲۴؛ شعب المقال، ص۱۵۸، ش۴؛ [[تنقیح المقال]]، ج۴، ص۴۱ (ش ۲۸۹)، ۴۲ (ش۲۹۰) و ۴۳ (۲۹۲)؛ اعیان الشیعه، ج۲، ص۱۴۱، ش۲۳۳؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۱۵۴، ش۲۵۳ - ۲۵۴؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۷، ش۱۶۶؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۱۹۴، ش۱۱۴؛ [[تهذیب]] المقال، ج۱، ص۲۹۲، ش۲۰.

== شرح حال [[راوی]] ==

[[شیخ طوسی]] در شرح حال عبید بن عبدالرحمن نوشته است: {{عربی|عبید بن عبدالرحمن. له روایات. رواها حمید، عن إبراهیم بن سلیمان الخزاز، عنه}}<ref>الفهرست، ص۳۰۹، ش۴۷۲.</ref>؛ همچنین علی بن محمد که در اسناد [[تفسیر فرات]] از «ابراهیم بن سلیمان» روایت کرده، در بعضی اسناد با عنوان «ابراهیم بن سلیمان بن حیان» روایت کرده<ref>{{متن حدیث|مَجَالِسُ الشَّيْخِ (هذا القسم من مجالس الشیخ غیر مطبوع) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ الْمُحَمَّدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ عَمِّهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ حَيَّانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَكَمِ بْنِ ظُهَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْيَشْكُرِيِّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيٍّ{{ع}} قَالَ: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُحَافِظَ عَلَى لَيْلَةِ الْفِطْرِ...}}؛ (بحارالأنوار، ج۸۸، ص۱۲۳، ح۱۳).</ref>، که شیخ طوسی از او به [[ابراهیم بن سلیمان بن حیان خزاز]] یاد می‌کند<ref>ر. ک: الفهرست، ص۲۵۱ (ش۳۶۹)، ۳۶۴ (ش ۵۶۹)، ۳۶۶ (ش ۵۷۲)، ۴۳۵ (ش۶۸۹) و ۴۹۸ (ش۷۸۹). </ref>.

ابراهیم بن سلیمان خزاز از [[راویان]] معروف و بنام [[شیعه]] است، چندان که به تصریح شیخ طوسی، [[حمید بن زیاد]]<ref>شیخ طوسی درباره‌اش می‌نویسد: {{عربی|حمید بن زیاد، من أهل نینوی، قریة إلی جانب الحائر علی ساکنه السلام، ثقة، کثیر التصانیف، روی الأصول أکثرها، له کتب کثیرة علی عدد کتب الأصول}}؛ (الفهرست، ص۱۵۵، ش۲۳۸).</ref> متوفای ۳۱۰ (ق)<ref>{{عربی|و مات حمید سنة عشر و ثلاثمأة}}؛ (رجال النجاشی، ص۱۳۲، ش۳۳۹).</ref> بسیاری از اصول<ref>مقصود، أصول أربعمائة است که از اعتبار بالایی برخوردارند. (ر. ک: الذریعه، ج۲، ص۱۲۵، ذیل عنوان الأصل). </ref> [[شیعه]] را از وی [[روایت]] کرده است<ref>{{عربی|... روی عنه حمید بن زیاد أصولاً کثیرة}}؛ (رجال الطوسی، ص۴۰۸، ش۵۹۴۳). </ref>.

== دیدگاه [[رجالیان]] شیعه ==

== دیدگاه [[رجالیان اهل سنت]] ==

== طبقه راوی ==

از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] راوی اطلاعی در دست نیست؛ ولی از [[حسن بن محبوب]] متوفای ۲۲۴ (ق)<ref>ر. ک: رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال، ص۵۸۴، ش۱۰۹۴.</ref> [[روایت]] کرده<ref>ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۵۵۵، ح۷۱۰.</ref> و [[حمید بن زیاد]] متوفای ۳۱۰ (ق)<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۳۲، ش۳۳۹.</ref> و «ابوشیبه» متوفای ۳۱۶ (ق) از ایشان روایت کرده‌اند<ref>{{عربی|ابراهیم بن سلیمان بن حیان... ، روی عنه حمید بن زیاد أصولاً کثیرة}}؛(رجال الطوسی، ص۴۰۸، ش۵۹۴۳)؛ {{متن حدیث|أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو شَبَّةَ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِ مِائَةٍ، وَ فِيهَا مَاتَ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ النِّهْمِيُّ، قَالَ:...}}؛ (الأمالی (طوسی)، ص۵۰۱، ح۱۰۹۷).</ref> و [[شیخ طوسی]] او را در باب {{عربی|"من لم یرو عن واحد من الأئمة{{عم}}"}} ذکر کرده است<ref>رجال الطوسی، ص۴۰۸ (ش۵۹۴۳) و ۴۱۴ (ش۵۹۹۳).</ref>.

== تحقیق ==

چنان که گذشت، گزارشی در کتب رجالی و غیر آن از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] ابراهیم بن سلیمان نرسیده و روایتی از وی از یکی از [[معصومان]]{{عم}} نیز یافت نشده، از این رو [[شیخ طوسی]] نام ایشان را در باب {{عربی|"من لم یرو عن الأئمة{{عم}}"}} ذکر کرده<ref>عدم نقل روایت از یکی از ائمه{{عم}} لزوماً به معنای عدم معاصرت نیست، بلکه شاید به جهت عدم دیدار باشد.</ref> و اینکه بعضی از محققان نوشتند: ابراهیم بن سلیمان دوران [[امامان]] [[امام صادق]]، [[امام کاظم]]، [[امام رضا]] و [[امام جواد]]{{عم}} را [[درک]] کرده است به استناد اسناد و طُرق است؛ زیرا از یک طرف «حمید بن زیاد» (م ۳۱۰ق) و «ابوشیبه» (م ۳۱۶ق) از «ابراهیم بن سلیمان» [[روایت]] کردند و از طرف دیگر ابراهیم بن سلیمان از [[جابر بن یزید جعفی]]<ref>شیخ طوسی در فهرست تصریح کرده که ابراهیم بن سلیمان، راوی کتاب جابر بن یزید جعفی است: {{عربی|جابر بن یزید الجعفی؛ له أصل... و رواه حمید بن زیاد، عن إبراهیم بن سلیمان، عن جابر}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۱۱۶، ش۱۵۸)</ref> (م ۱۲۸ یا ۱۳۲ق)<ref>یکی از محققان می‌نویسد: {{عربی|و علی المشهور من وفات جابر سنة ۱۲۸، أو ۱۲۷، أو ۱۳۲ و هنا قول رابع، و هو أنه مات سنة سبع و ستین و مائة. قال الذهبی فی میزان الاعتدال فی ترجمته: مات جابر سنة سبع و ستین و مائة}}. (تهذیب المقال، ج۵، پاورقی ص۶۹؛ نیز ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۳۸۴، ش۱۴۲۵).</ref> روایت کرده؛ لکن اشکال این است که بر اساس این فرض باید ملتزم شد که ابراهیم بن سلیمان حدود یکصد و چهل سال [[عمر]] کرده باشد و این بسیار بعید است.

بر این اساس، نمی‌توان ملتزم شد یا احتمال داد که ایشان [[زمان امامان]] [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} را درک کرده، مگر از [[معمران]] باشد و این هم [[اثبات]] کردنی نیست، از این رو به احتمال [[قوی]] [[روایت]] ابراهیم بن سلیمان از [[جابر بن یزید جعفی]] مرسل باشد، بلکه به قرینه روایت ابراهیم بن سلیمان از [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} مانند [[علی بن غراب]]<ref>{{عربی|علی بن غراب، له کتاب، رویناه بالإسناد الأول عن حمید، عن إبراهیم بن سلیمان أبی إسحاق الخزاز، عنه}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۲۸۰، ش۴۱۲) شیخ طوسی او را در اصحاب امام صادق{{ع}} یاد کرده است. (ر. ک: رجال الطوسی، ص۲۶۶، ش۳۸۲۴).</ref>، [[عمرو بن شمر]]<ref>{{عربی|عمرو بن شمر، له کتاب، رویناه بالإسناد، عن حمید، عن إبراهیم بن سلیمان الخزاز أبی إسحاق، عنه}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۳۲۰ - ۳۲۱، ش۴۹۷) نجاشی می‌نویسد: روی عن أبی عبدالله علیه (رجال النجاشی، ص۲۸۷، ش۷۶۵) و شیخ طوسی وی را از اصحاب امامان باقر و صادق{{عم}} به شمار آورده است. (ر. ک: رجال الطوسی، ص۱۴۱ (ش۱۵۱۰) و ۲۵۰ (ش۳۵۰۷).</ref>، [[فضل بن أبی قرة]]<ref>{{عربی|الفضل بن أبی قرة، روی حمید عن إبراهیم بن سلیمان، عن الفضل}}؛ (رجال الطوسی، ص۴۳۶، ش۶۲۳۶) نجاشی درباره‌اش می‌نویسد: روی عن أبی عبدالله{{ع}} (رجال النجاشی، ص۳۰۸، ش۸۴۲) و شیخ طوسی و برقی او را از اصحاب امام صادق{{ع}} به شمار آورده‌اند. (ر. ک: رجال البرقی، ص۳۴؛ رجال الطوسی، ص۲۶۹، ش۳۸۶۵).</ref>، و... و [[روایت]] [[حمید بن زیاد]] متوفای ۳۱۰ (ق) از ایشان، چه بسا بتوان استظهار کرد که وی در دوران [[امامان]] [[امام کاظم]] و [[امام رضا]] و [[امام جواد]] و [[امام هادی]]{{عم}} می‌زیسته؛ مؤیدش این است که از [[امام صادق]]{{ع}} با دو واسطه<ref>ر. ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۲۹، ح۱۰۸۹.</ref> و از [[امام باقر]]{{ع}} گاه با دو واسطه و گاه با سه واسطه روایت کرده است<ref>{{متن حدیث|... أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو شَبَّةَ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِ مِائَةٍ، وَ فِيهَا مَاتَ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ النِّهْمِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو حَفْصٍ الْأَعْشَى، عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ{{عم}}، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، قَالَ: قَالَ عَلِيٌّ{{ع}}...}}؛ الأمالی (طوسی)، ص۵۰۱، ش۱۰۹۷)؛ {{متن حدیث|عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ الْخَزَّازِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ{{ع}} يَقُولُ:...}}؛(مستدرک الوسائل، ج۴، ص۴۴۸، ح۵۱۳۰).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۳۰۹-۳۱۲.</ref>

== استادان و [[شاگردان]] [[راوی]] ==

== جایگاه حدیثی [[راوی]] ==

[[ابن داوود]] نخست او را در بخش ممدوحان ذکر و توثیق کرده<ref>ر. ک: الرجال (ابن داوود)، ص۱۵، ش۲۲.</ref> و سپس در بخش دوم کتابش که به [[ضعفا]] و مجروحان اختصاص دارد، یاد می‌کند: {{عربی|"إبراهیم بن سلیمان بن عبدالله بن حیان النهمی ذکرناه فی الثقات لتوثیق الکشی<ref>در رجال کشی موجود به نام راوی اشاره‌ای نشده است.</ref> و النجاشی و الشیخ له، و لکن الغضائری ضعفه، و التوثیق أظهر"}}<ref>الرجال (ابن داوود)، ص۴۱۵ - ۴۱۶، ش۷.</ref>.

== تحقیق ==

'''یادآوری:''' در میان [[رجالیان اهل سنت]]، [[ابن حبان]] نام او را در کتاب الثقات خویش ذکر کرده است<ref>ر. ک: الثقات (ابن حبان)، ج۸، ص۸۶ و ۸۸.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۳۱۴-۳۱۶.</ref>