ابراهیم بن سلیمان: تفاوت میان نسخه‌ها

ب. منابع [[سنی]]: الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۰۳، ش۲۸۸؛ الثقات ([[ابن حبان]])، ج۸، ص۸۶ و ۸۸؛ إکمال الکمال، ج۲، ص۴۵۹؛ توضیح المشتبه، ج۳، ص۲۲۰؛ لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۶۶، ش۱۷۰.</ref> در سند ۱ [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] به نقل از [[تفسیر فرات کوفی]] آمده: {{متن حدیث|وَ قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ مُعَنْعَناً عَنْ عِيسَى بْنِ السَّرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} أَخْبِرْنِي عَنْ دَعَائِمِ الْإِسْلَامِ الَّتِي عَلَيْهَا لَا يَسَعُ أَحَداً مِنَ النَّاسِ التَّقْصِيرُ عَنْ مَعْرِفَةِ شَيْءٍ مِنْهَا الَّتِي مَنْ قَصَّرَ عَنْ شَيْءٍ مِنْهَا فَسَدَتْ عَلَيْهِ دِينُهُ وَ لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ عَمَلُهُ (علمه وَ مَنْ عَرَفَهَا وَ عَمِلَ بِهَا صَلَحَ لَهُ دِينُهُ وَ قُبِلَ مِنْهُ عَمَلُهُ) وَ لَمْ يُضَيَّقْ مَا هُوَ فِيهِ بِجَهْلِ شَيْءٍ جَهِلَهُ}}.

{{متن حدیث|قَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْإِيمَانُ بِرَسُولِهِ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ الزَّكَاةُ وَ الْوَلَايَةُ الَّتِي أَمَرَ اللَّهُ بِهَا وَلَايَةُ آلِ مُحَمَّدٍ {{صل}}}}.

{{متن حدیث|قُلْتُ هَلْ فِي الْوَلَايَةِ شَيْءٌ دُونَ شَيْءٍ [فَضْلٌ يُعْرَفُ لِمَنْ أَخَذَ بِهِ قَالَ نَعَمْ] قَوْلُ اللَّهِ [تَعَالَى] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> فَكَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ {{ع}}}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۳، ص۴۴۸ به گزارش از تفسیر فرات الکوفی، ص۱۰۹، ح۱۱۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۳۰۳-۳۰۴.</ref>

[[شیخ طوسی]] در شرح حال عبید بن عبدالرحمن نوشته است: {{عربی|عبید بن عبدالرحمن. له روایات. رواها حمید، عن إبراهیم بن سلیمان الخزاز، عنه}}<ref>الفهرست، ص۳۰۹، ش۴۷۲.</ref>؛ همچنین علی بن محمد که در اسناد [[تفسیر فرات]] از «ابراهیم بن سلیمان» روایت کرده، در بعضی اسناد با عنوان «ابراهیم بن سلیمان بن حیان» روایت کرده<ref>{{متن حدیث|مَجَالِسُ الشَّيْخِ (هذا القسم من مجالس الشیخ غیر مطبوع) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ الْمُحَمَّدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ عَمِّهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ حَيَّانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَكَمِ بْنِ ظُهَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْيَشْكُرِيِّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيٍّ {{ع}} قَالَ: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُحَافِظَ عَلَى لَيْلَةِ الْفِطْرِ...}}؛ (بحارالأنوار، ج۸۸، ص۱۲۳، ح۱۳).</ref>، که شیخ طوسی از او به [[ابراهیم بن سلیمان بن حیان خزاز]] یاد می‌کند<ref>ر. ک: الفهرست، ص۲۵۱ (ش۳۶۹)، ۳۶۴ (ش ۵۶۹)، ۳۶۶ (ش ۵۷۲)، ۴۳۵ (ش۶۸۹) و ۴۹۸ (ش۷۸۹). </ref>.

[[نجاشی]]: {{عربی|إبراهیم بن سلیمان بن عبیدالله بن خالد النهمی - بطن من همدان - الخزاز الکوفی، (کوفی) أبو إسحاق، کان ثقة فی الحدیث، یسکن فی الکوفة فی بنی نهم، و سکن فی بنی تمیم فقیل تمیمی، و سکن فی بنی هلال، و نسبه فی نهم. له کتب، منها: کتاب النوادر، کتاب الخطب، کتاب الدعاء، کتاب المناسک، کتاب أخبار ذی القرنین، کتاب إرم ذات العماد، کتاب قبض روح المؤمن، کتاب الدفائن، کتاب خلق السماوات، کتاب مقتل أمیر المؤمنین {{ع}}، کتاب [[جرهم]]، کتاب [[حدیث]] ابن الحر}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۸، ش۲۰.</ref>؛ سپس طریق خود به کتب وی را نقل کرده است.

[[شیخ طوسی]] در کتاب [[رجال]] در باب {{عربی|من لم یرو عن واحد من الأئمة {{عم}}}} دو مرتبه از او یاد کرده:

از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] راوی اطلاعی در دست نیست؛ ولی از [[حسن بن محبوب]] متوفای ۲۲۴ (ق)<ref>ر. ک: رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال، ص۵۸۴، ش۱۰۹۴.</ref> [[روایت]] کرده<ref>ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۵۵۵، ح۷۱۰.</ref> و [[حمید بن زیاد]] متوفای ۳۱۰ (ق)<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۳۲، ش۳۳۹.</ref> و «ابوشیبه» متوفای ۳۱۶ (ق) از ایشان روایت کرده‌اند<ref>{{عربی|ابراهیم بن سلیمان بن حیان... ، روی عنه حمید بن زیاد أصولاً کثیرة}}؛(رجال الطوسی، ص۴۰۸، ش۵۹۴۳)؛ {{متن حدیث|أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو شَبَّةَ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِ مِائَةٍ، وَ فِيهَا مَاتَ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ النِّهْمِيُّ، قَالَ:...}}؛ (الأمالی (طوسی)، ص۵۰۱، ح۱۰۹۷).</ref> و [[شیخ طوسی]] او را در باب {{عربی|"من لم یرو عن واحد من الأئمة {{عم}}"}} ذکر کرده است<ref>رجال الطوسی، ص۴۰۸ (ش۵۹۴۳) و ۴۱۴ (ش۵۹۹۳).</ref>.

یکی از محققان می‌نویسد: {{عربی|"لم أقف له روایة عن الأئمة {{عم}}، مع أنه کان فی عصر الصادق، و الکاظم، والرضا، و الجواد {{ع}}، بل عن أصحاب الباقر و الصادق {{عم}} مثل جابر الجعفی المتوفی سنة ۱۳۸ أو سنة ۱۳۲؛ و روی عنه حمید بن زیاد المتوفی سنة ۳۱۰"}}<ref>تهذیب المقال، ج۱، پاورقی ص۲۹۲ - ۲۹۳، ش۲۰.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۳۰۸-۳۰۹.</ref>

چنان که گذشت، گزارشی در کتب رجالی و غیر آن از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] ابراهیم بن سلیمان نرسیده و روایتی از وی از یکی از [[معصومان]] {{عم}} نیز یافت نشده، از این رو [[شیخ طوسی]] نام ایشان را در باب {{عربی|"من لم یرو عن الأئمة {{عم}}"}} ذکر کرده<ref>عدم نقل روایت از یکی از ائمه {{عم}} لزوماً به معنای عدم معاصرت نیست، بلکه شاید به جهت عدم دیدار باشد.</ref> و اینکه بعضی از محققان نوشتند: ابراهیم بن سلیمان دوران [[امامان]] [[امام صادق]]، [[امام کاظم]]، [[امام رضا]] و [[امام جواد]] {{عم}} را [[درک]] کرده است به استناد اسناد و طُرق است؛ زیرا از یک طرف «حمید بن زیاد» (م ۳۱۰ق) و «ابوشیبه» (م ۳۱۶ق) از «ابراهیم بن سلیمان» [[روایت]] کردند و از طرف دیگر ابراهیم بن سلیمان از [[جابر بن یزید جعفی]]<ref>شیخ طوسی در فهرست تصریح کرده که ابراهیم بن سلیمان، راوی کتاب جابر بن یزید جعفی است: {{عربی|جابر بن یزید الجعفی؛ له أصل... و رواه حمید بن زیاد، عن إبراهیم بن سلیمان، عن جابر}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۱۱۶، ش۱۵۸)</ref> (م ۱۲۸ یا ۱۳۲ق)<ref>یکی از محققان می‌نویسد: {{عربی|و علی المشهور من وفات جابر سنة ۱۲۸، أو ۱۲۷، أو ۱۳۲ و هنا قول رابع، و هو أنه مات سنة سبع و ستین و مائة. قال الذهبی فی میزان الاعتدال فی ترجمته: مات جابر سنة سبع و ستین و مائة}}. (تهذیب المقال، ج۵، پاورقی ص۶۹؛ نیز ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۳۸۴، ش۱۴۲۵).</ref> روایت کرده؛ لکن اشکال این است که بر اساس این فرض باید ملتزم شد که ابراهیم بن سلیمان حدود یکصد و چهل سال [[عمر]] کرده باشد و این بسیار بعید است.

بر این اساس، نمی‌توان ملتزم شد یا احتمال داد که ایشان [[زمان امامان]] [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}} را درک کرده، مگر از [[معمران]] باشد و این هم [[اثبات]] کردنی نیست، از این رو به احتمال [[قوی]] [[روایت]] ابراهیم بن سلیمان از [[جابر بن یزید جعفی]] مرسل باشد، بلکه به قرینه روایت ابراهیم بن سلیمان از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}} مانند [[علی بن غراب]]<ref>{{عربی|علی بن غراب، له کتاب، رویناه بالإسناد الأول عن حمید، عن إبراهیم بن سلیمان أبی إسحاق الخزاز، عنه}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۲۸۰، ش۴۱۲) شیخ طوسی او را در اصحاب امام صادق {{ع}} یاد کرده است. (ر. ک: رجال الطوسی، ص۲۶۶، ش۳۸۲۴).</ref>، [[عمرو بن شمر]]<ref>{{عربی|عمرو بن شمر، له کتاب، رویناه بالإسناد، عن حمید، عن إبراهیم بن سلیمان الخزاز أبی إسحاق، عنه}}؛ (الفهرست (طوسی)، ص۳۲۰ - ۳۲۱، ش۴۹۷) نجاشی می‌نویسد: روی عن أبی عبدالله علیه (رجال النجاشی، ص۲۸۷، ش۷۶۵) و شیخ طوسی وی را از اصحاب امامان باقر و صادق {{عم}} به شمار آورده است. (ر. ک: رجال الطوسی، ص۱۴۱ (ش۱۵۱۰) و ۲۵۰ (ش۳۵۰۷).</ref>، [[فضل بن أبی قرة]]<ref>{{عربی|الفضل بن أبی قرة، روی حمید عن إبراهیم بن سلیمان، عن الفضل}}؛ (رجال الطوسی، ص۴۳۶، ش۶۲۳۶) نجاشی درباره‌اش می‌نویسد: روی عن أبی عبدالله {{ع}} (رجال النجاشی، ص۳۰۸، ش۸۴۲) و شیخ طوسی و برقی او را از اصحاب امام صادق {{ع}} به شمار آورده‌اند. (ر. ک: رجال البرقی، ص۳۴؛ رجال الطوسی، ص۲۶۹، ش۳۸۶۵).</ref>، و... و [[روایت]] [[حمید بن زیاد]] متوفای ۳۱۰ (ق) از ایشان، چه بسا بتوان استظهار کرد که وی در دوران [[امامان]] [[امام کاظم]] و [[امام رضا]] و [[امام جواد]] و [[امام هادی]] {{عم}} می‌زیسته؛ مؤیدش این است که از [[امام صادق]] {{ع}} با دو واسطه<ref>ر. ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۲۹، ح۱۰۸۹.</ref> و از [[امام باقر]] {{ع}} گاه با دو واسطه و گاه با سه واسطه روایت کرده است<ref>{{متن حدیث|... أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو شَبَّةَ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِ مِائَةٍ، وَ فِيهَا مَاتَ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ النِّهْمِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو حَفْصٍ الْأَعْشَى، عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ {{عم}}، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، قَالَ: قَالَ عَلِيٌّ {{ع}}...}}؛ الأمالی (طوسی)، ص۵۰۱، ش۱۰۹۷)؛ {{متن حدیث|عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ الْخَزَّازِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ {{ع}} يَقُولُ:...}}؛(مستدرک الوسائل، ج۴، ص۴۴۸، ح۵۱۳۰).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۳۰۹-۳۱۲.</ref>

#{{متن حدیث|... أنا خیثمة بن سلیمان نا أبو إسحاق إبراهیم بن سلیمان بن حرارة النهمی نا الحسن بن سعید النخعی... عَنْ حُذَيْفَةَ بن یمان قَالَ قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}: عَلِيٌّ خَيْرُ الْبَشَرِ مَنْ أَبَى فَقَدْ كَفَرَ}}<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۷۲.</ref>.

#{{متن حدیث|ثنا إبراهیم بن سلیمان النهمی الکوفی ثنا و عبادة بن زیاد ثنا عمر بن سعد عن عمر بن عبدالله الثقفی عن أبیه عن جده یعلی بن مرة الثقفی قال سمعت رسول الله {{صل}} یقول: من أطاع علیا فقد أطاعنی و من عصی علیاً فقد عصانی و من عصانی فقد عصی الله و من أحب علیاً فقد أحبی و من أحبنی فقد أحب الله و من أبغض علی فقد أبغضنی و من أبغضنی فقد أبغض الله لا یحبک إلا مؤمن و لا یبغضک إلا کافر أو منافق}}<ref>الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۴، ص۳۴۹، ح۱۱۸۲.</ref>.

ظاهراً مراد [[ابن غضائری]] از عبارت {{عربی|و فی مذهبه ضعف}} [[اتهام]] [[غلو]] است که هیچ [[شاهد]] و دلیلی برای [[اثبات]] آن نیست. افزون بر این، ابن غضائری و مانند وی دارای دیدگاه‌های خاصی درباره [[ائمه]] {{عم}} بودند، از همین رو راویانی را که با آنها هم [[عقیده]] نبودند، به غلو متهم می‌کردند.

میرزا [[ابوالقاسم نراقی]]: {{عربی|واعلم أن کثیرا من المتقدمین من القمیین لا سیما ابن الغضائری کانوا یعتقدون للأئمة منزلة خاصة و شأنا معینا فی الرفعة و الجلالة و العصمة، و لا یجوزون التعدی عنه و لو اعتقد أحد لهم {{عم}} منزلة أعلی منها سموه من أهل الارتفاع و الغلو، و سیأتی فی إبراهیم بن سلیمان بن عبدالله بن حیان النهمی، فإیاک و رمی الرجال علی الغلو و الإرتفاع و المذاهب الفاسدة إلا بعد الفحص و التفتیش}}<ref>شعب المقال، ص۳۶.</ref>.

در ترجمه «ابراهیم بن سلیمان نهمی» نیز می‌نویسد: {{عربی|فلا یعبأ بتضعیف ابن الغضائری... لأن ابن الغضائری علی ما قیل لایری کون الأئمة {{عم}}، أفضل من الملائکة و أولی العزم من الأنبیاء {{عم}} و یزعم أن من یری ذلک کان فی مذهبه ضعف و ارتفاع، ولذلک یضعف کثیراً من الفحول}}<ref>شعب المقال، ص۱۵۸، ش۴.</ref>.