ابراهیم بن فضل در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

قُلْتُ وَ مَا الْفَرْقُ بَيْنَ الْمَجْنُونِ وَ الْمَجْنُونَةِ وَ الْمَعْتُوهِ وَ الْمَعْتُوهَةِ فَقَالَ الْمَرْأَةُ إِنَّمَا تُؤْتَى وَ الرَّجُلُ يَأْتِي وَ إِنَّمَا يَأْتِي إِذَا عَقَلَ كَيْفَ يَأْتِي اللَّذَّةَ وَ إِنَّ الْمَرْأَةَ إِنَّمَا تُسْتَكْرَهُ وَ يُفْعَلُ بِهَا وَ هِيَ لَا تَعْقِلُ مَا يُفْعَلُ بِهَا}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۲۴۲ به گزارش از تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۱۹، ح۵۶.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۴۳۴.</ref>

در [[کتب رجالی]] قدما مانند [[رجال برقی]]، [[رجال کشی]]، [[رجال نجاشی]]، [[فهرست شیخ طوسی]] و [[رجال ابن غضائری]] نام این راوی ذکر نشده؛ ولی شیخ طوسی در کتاب رجال خود، ابراهیم بن فضل را دو بار در [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} ذکر کرده: یکی با نام «ابراهیم بن الفضل هاشمی مدنی»، أسند عنه و دیگری با عنوان «ابراهیم بن فضل مدنی»، ابواسحاق<ref>رجال الطوسی، ص۱۵۶، ش۱۷۲۱ – ۱۷۲۲.</ref>.

تردید و تشکیک علامه شوشتری درست نیست، چون اولاً در بعضی اسناد که به صورت حیلوله (تحویل) است، به هر دو نام تصریح شده؛ مانند: {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْفَضْلِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} جُعِلْتُ فِدَاكَ الرَّجُلُ يَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ...}}<ref>الکافی، ج۵، ص۴۵۸، ح۲؛ تهذیب الأحکام، ج۷، ص۲۶۸، ح۱۱۵۳.</ref>.

چنان که [[مشاهده]] می‌شود [[حدیث]] مذکور، از سه طریق نقل گردیده و سه سند دارد. در سند یکم {{عربی|"ابراهیم الفضل عن ابان بن تغلب"}}؛ اما در دو سند دیگر {{عربی|"ابراهیم بن الفضل الهاشمی عن ابان بن تغلب"}} ذکر شده است، بنابراین در هر سندی که ابراهیم بن فضل از ابان بن تغلب [[روایت]] کند (از جمله روایت [[تفسیر کنز الدقائق]])، مراد از آن ابراهیم بن فضل هاشمی است.

ابراهیم بن فضل از افرادی مانند [[ابان بن تغلب]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۲۴۲.</ref>، [[جعفر بن یحیی]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۲۶، ح۷۵۷.</ref> و [[عمر بن یزید]]<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۳۹، ح۱۴.</ref> [[روایت]] کرده و اشخاصی نظیر [[عمرو بن عثمان]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۲۴۲.</ref>، [[علی بن حکم]]<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۳۹، ح۱۴.</ref>، [[اسماعیل بن مهران]] و [[محمد بن اسلم]]<ref>الکافی، ج۵، ص۴۵۵، ح۳.</ref>، [[عبدالله بن علی بن عامر]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۲۶، ح۷۵۷.</ref>، [[محمد بن سلیمان صنعانی]]<ref>الخصال، ج۲، ص۴۸۹، ح۶۸.</ref>، [[ابن ابی عمیر]]<ref>مختصر البصائر، ص۲۱۹، ح۲۳۱.</ref> و [[جعفر بن بشیر]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۶۵، ح۲۳۸۸.</ref> از ایشان [[نقل حدیث]] کرده‌اند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۴۳۷-۴۳۸.</ref>

ابراهیم بن فضل، [[مدح]] یا [[ذمی]] در کتب [[رجال]] نشده؛ تنها شیخ طوسی تعبیر {{عربی|أسند عنه}} را درباره‌اش به کار برده<ref>{{عربی|إبراهیم بن الفضل الهاشمی المدنی أسند عنه}}؛ (رجال الطوسی، ص۱۵۶، ش۱۷۲۱).</ref> و [[جعفر بن بشیر]] که [[نجاشی]] درباره‌اش نوشته: {{عربی|روی عن الثقات و رووا عنه}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۹، ش۳۰۴.</ref> از وی [[حدیث]] نقل کرده است.

بر این اساس، بعضی نظر مساعد نشان داده و به [[وثاقت]] ابراهیم بن فضل [[رأی]] دادند و [[روایت]] وی را صحیح یا حسن دانسته‌اند؛ مانند [[مجلسی]] اول<ref>{{عربی|روی جعفر بن بشیر فی الصحیح عن إبراهیم بن الفضل الهاشمی الذی أسند عنه و روی عنه الفضلاء و اعتمدوا علیه و إن لم یصرحوا بتوثیقه}}؛ (روضة المتقین، ج۴، ص۱۸۹).</ref>، مجلسی دوم<ref>مجلسی دوم بعد از گزارش حدیثی که در سند آن ابراهیم بن الفضل قرار گرفته می‌نویسد: {{عربی|و یمکن أن یعد حسناً، إذ قیل فی إبراهیم بن الفضل أسند عنه}}؛ (ملاذ الأخیار، ج۱۲، ص۶۶). </ref>، [[وحید بهبهانی]]<ref>{{عربی|قوله فی إبراهیم بن الفضل: أسند عنه؛ و مع ذلک یروی عنه جعفر بن بشیر کما قیل ففیه اشعار بوثاقته}}؛ (تعلیقة علی منهج المقال، ص۵۴).</ref> و [[خوانساری]]<ref>مرحوم خوانساری بعد از نقل روایتی که در سند آن ابراهیم بن الفضل قرار گرفته می‌نویسد: {{عربی|واستشکل بضعف الروایة من جهة أن فی سندها إبراهیم بن الفضل ولم یرد فیه توثیق ولا مدح و یمکن أن یقال - کما قدمنا - تضعیف الروایة مشکل من جهة أن الراوی إبراهیم بن الفضل الهاشمی کما یظهر من جامع الرواة و قیل: هو حسن و استشعر المحقق الوحید البهبهانی قدس سره فی التعلیقة وثاقته من جهة روایة جعفر بن بشیر عنه}}؛ جامع المدارک، ج۷، ص۷).</ref> و در مقابل، بعضی از فقهای دیگر، مانند [[آیت الله خویی]]<ref>{{عربی|و لکن الروایة ضعیفة، فإن فی سندها إبراهیم بن الفضل، و لم یرد فیه توثیق و لا مدح}}؛ (مبانی تکملة المنهاج، ج۱، ص۱۷۱).</ref> و [[آیت الله]] [[گلپایگانی]]<ref>{{عربی|و فیه مضافاً إلی ضعف الروایة (لأن فی سلسلة السند إبراهیم بن الفضل)}}؛ (الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج۱، ص۸۹).</ref> چون توثیق و مدحی درباره ابراهیم بن فضل نرسیده، روایاتش را [[تضعیف]] کرده و دو دلیل یادشده را برای [[اثبات]] وثاقت کافی ندانسته‌اند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۴۳۸-۴۳۹.</ref>

در [[کتب رجالی]] هیچ به توثیق و یا [[مدح]] ابراهیم بن فضل اشاره‌ای نشده؛ لکن با توجه به چند نکته می‌‌توان [[وثاقت]] یا دست‌کم مدح وی را [[اثبات]]، و به [[احادیث]] او اعتبار بخشید.

۱. [[شیخ طوسی]]، در کتاب [[رجال]] خود از شماری [[راویان]] با تعبیر {{عربی|أسند عنه}} یاد کرده، از این رو این بحث در میان [[رجالیان]] مطرح شده که اولاً مقصود شیخ از این عبارت چیست و ثانیاً آیا بر توثیق یا [[مدح راوی]] دلالت می‌کند یا خیر.

بر اساس این تحقیق و با توجه به شیعی بودن ابراهیم بن فضل که از مضامین [[روایات]] وی استظهار می‌شود، تعبیر {{عربی|أسند عنه}} که شیخ طوسی درباره‌اش به کار برده، بر جلالت و فضل او دلالت دارد، که اگر مفید توثیق نباشد، دست‌کم [[مدح]] را می‌فهماند.

۲. [[روایت]] [[ابن ابی عمیر]] از ایشان است، که [[شیخ طوسی]] درباره‌اش می‌نویسد: {{عربی|و کان من أوثق الناس عند الخاصة و العامة، و أنسکهم نسکاً، و أورعهم و أعبدهم}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۴۰۴، ش۶۱۸.</ref>؛ نیز می‌نگارد: {{عربی|... ما یرویه محمد بن أبی عمیر، و... من الثقات الذین عرفوا بأنهم لا یروون و لا یرسلون إلا عمن یوثق به}}<ref>عدة الأصول، ج۱، ص۱۵۴.</ref>.

== منابع ==