ابراهیم بن هاشم قمی در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
ابراهیم بن هاشم<ref>ر. ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[رجال]] النجاشی، ص۱۶، ش۱۸؛ رجال الطوسی، ص۳۵۳، ش۵۲۲۴، [[الفهرست]] ([[طوسی]])، ص۱۱، ش۶؛ [[الرجال]] ([[ابن داوود]])، ص۲۰، ش۴۳؛ معالم العلماء، ص۴۰، ش۳؛ [[خلاصة الأقوال]] ([[رجال العلامة الحلی]])، ص۴، ش۹؛ [[نقد الرجال]]، ج۱، ص۹۴، ش۱۵۸؛ جامع الرواة، ج۱، ص۳۸؛ إکلیل المنهج، ص۹۶، ش۵۸؛ تعلیقة علی منهج المقال، ص۵۷؛ الفوائد الرجالیه، بحرالعلوم، ج۱، ص۴۳۹؛ [[منتهی المقال]]، ج۱، ص۲۱۳، ش۹۲؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۷۵، ش۱۸۳۹؛ [[تنقیح المقال]]، ج۵، ص۷۲، ش۶۲۱، أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۳، ش۴۵۹؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۲۲۲، ش۵۵۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۹، ش۳۳۲. | ابراهیم بن هاشم<ref>ر. ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[رجال]] النجاشی، ص۱۶، ش۱۸؛ رجال الطوسی، ص۳۵۳، ش۵۲۲۴، [[الفهرست]] ([[طوسی]])، ص۱۱، ش۶؛ [[الرجال]] ([[ابن داوود]])، ص۲۰، ش۴۳؛ معالم العلماء، ص۴۰، ش۳؛ [[خلاصة الأقوال]] ([[رجال العلامة الحلی]])، ص۴، ش۹؛ [[نقد الرجال]]، ج۱، ص۹۴، ش۱۵۸؛ جامع الرواة، ج۱، ص۳۸؛ إکلیل المنهج، ص۹۶، ش۵۸؛ تعلیقة علی منهج المقال، ص۵۷؛ الفوائد الرجالیه، بحرالعلوم، ج۱، ص۴۳۹؛ [[منتهی المقال]]، ج۱، ص۲۱۳، ش۹۲؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۷۵، ش۱۸۳۹؛ [[تنقیح المقال]]، ج۵، ص۷۲، ش۶۲۱، أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۳، ش۴۵۹؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۲۲۲، ش۵۵۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۹، ش۳۳۲. | ||
ب. منابع [[سنی]]: لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۱۱۸، ش۳۶۸.</ref> در اسناد شمار فراوانی از [[روایات]] [[تفسیر کنز الدقائق]]<ref>ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۶۴، ج۲، ص۶۳، ج۳، ص۱۷۷؛ و....</ref> به نقل از کتاب‌های [[کافی]]، [[کمال الدین]]، [[تأویل الآیات الظاهرة]]، [[معانی الأخبار]]، [[التوحید]] و... یاد شده؛ گاه با همین تعبیر و گاه با تعبیر {{عربی|علی، عن أبیه}}<ref>یادآوری: در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق (ج ۲، ص۱۱۲) به گزارش از کتاب کافی، ابراهیم بن هاشم با وصف الطیار ذکر شده است: علی بن ابراهیم عن أبیه الطیار؛ لکن در منبع اصلی (الکافی، ج۲، ص۴۱۲، ح۱) و در کتب روایی دیگر، بی‌وصف الطیار ثبت شده و همین ضبط درست است؛ زیرا نه در کتب رجالی، نه در اسناد روایات، ابراهیم بن هاشم متصف به این ویژگی نشده است.</ref>؛ مانند: {{متن حدیث|فی کتاب کمال الدین و تمام النعمة حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا{{ع}} لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَعْمَلُكُمْ بِالتَّقِيَّةِ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِلَى مَتَى قَالَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هُوَ يَوْمُ خُرُوجِ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَمَنْ تَرَكَ التَّقِيَّةَ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَيْسَ مِنَّا فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ قَالَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ جَوْرٍ وَ يُقَدِّسُهَا مِنْ كُلِّ ظُلْمٍ وَ هُوَ الَّذِي يَشُكُّ النَّاسُ فِي وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِهِ وَ وَضَعَ مِيزَانَ الْعَدْلِ بَيْنَ النَّاسِ فَلَا يَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِي تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَسْمَعُهُ جَمِيعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَيْهِ يَقُولُ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَيْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِيهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ}}<ref>اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند سوره شعراء، آیه ۴.</ref>}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۵۷ به گزارش از کمال الدین، ج۲، ص۳۷۱ - ۳۷۲، ح۵.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۶-۵۷۷.</ref> | ب. منابع [[سنی]]: لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۱۱۸، ش۳۶۸.</ref> در اسناد شمار فراوانی از [[روایات]] [[تفسیر کنز الدقائق]]<ref>ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۶۴، ج۲، ص۶۳، ج۳، ص۱۷۷؛ و....</ref> به نقل از کتاب‌های [[کافی]]، [[کمال الدین]]، [[تأویل الآیات الظاهرة]]، [[معانی الأخبار]]، [[التوحید]] و... یاد شده؛ گاه با همین تعبیر و گاه با تعبیر {{عربی|علی، عن أبیه}}<ref>یادآوری: در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق (ج ۲، ص۱۱۲) به گزارش از کتاب کافی، ابراهیم بن هاشم با وصف الطیار ذکر شده است: علی بن ابراهیم عن أبیه الطیار؛ لکن در منبع اصلی (الکافی، ج۲، ص۴۱۲، ح۱) و در کتب روایی دیگر، بی‌وصف الطیار ثبت شده و همین ضبط درست است؛ زیرا نه در کتب رجالی، نه در اسناد روایات، ابراهیم بن هاشم متصف به این ویژگی نشده است.</ref>؛ مانند: {{متن حدیث|فی کتاب کمال الدین و تمام النعمة حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا {{ع}} لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَعْمَلُكُمْ بِالتَّقِيَّةِ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِلَى مَتَى قَالَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هُوَ يَوْمُ خُرُوجِ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَمَنْ تَرَكَ التَّقِيَّةَ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَيْسَ مِنَّا فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ قَالَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ جَوْرٍ وَ يُقَدِّسُهَا مِنْ كُلِّ ظُلْمٍ وَ هُوَ الَّذِي يَشُكُّ النَّاسُ فِي وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِهِ وَ وَضَعَ مِيزَانَ الْعَدْلِ بَيْنَ النَّاسِ فَلَا يَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِي تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَسْمَعُهُ جَمِيعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَيْهِ يَقُولُ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَيْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِيهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ}}<ref>اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند سوره شعراء، آیه ۴.</ref>}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۵۷ به گزارش از کمال الدین، ج۲، ص۳۷۱ - ۳۷۲، ح۵.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۶-۵۷۷.</ref> | ||
== شرح حال [[راوی]] == | == شرح حال [[راوی]] == | ||
مقصود از این نام، [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[پدر]] [[علی بن ابراهیم قمی]]، صاحب [[تفسیر القمی]] است، که نامش در [[کتب رجالی شیعه]] و [[اهل سنت]] آمده است: | مقصود از این نام، [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[پدر]] [[علی بن ابراهیم قمی]]، صاحب [[تفسیر القمی]] است، که نامش در [[کتب رجالی شیعه]] و [[اهل سنت]] آمده است: | ||
[[نجاشی]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم أبو إسحاق القمی أصله کوفی، انتقل إلی قم، قال أبو عمرو الکشی: تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا{{ع}}، هذا قول الکشی، و فیه نظر، و أصحابنا یقولون: أول من نشر حدیث الکوفیین بقم هو. له کتب، منها النوادر و کتاب قضایا امیرالمؤمنین {{ع}}...}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸.</ref>. | [[نجاشی]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم أبو إسحاق القمی أصله کوفی، انتقل إلی قم، قال أبو عمرو الکشی: تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا {{ع}}، هذا قول الکشی، و فیه نظر، و أصحابنا یقولون: أول من نشر حدیث الکوفیین بقم هو. له کتب، منها النوادر و کتاب قضایا امیرالمؤمنین {{ع}}...}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸.</ref>. | ||
[[شیخ طوسی]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم، أبو إسحاق القمی، أصله الکوفة و انتقل إلی قم، و أصحابنا یقولون: إنه أول من نشر حدیث الکوفیین بقم، و ذکروا أنه لقی الرضا{{ع}}}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۱ - ۱۲، ش۶.</ref>. | [[شیخ طوسی]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم، أبو إسحاق القمی، أصله الکوفة و انتقل إلی قم، و أصحابنا یقولون: إنه أول من نشر حدیث الکوفیین بقم، و ذکروا أنه لقی الرضا {{ع}}}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۱ - ۱۲، ش۶.</ref>. | ||
[[ابن حجر]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم بن الخلیل أبو إسحاق القمی، أصله کوفی و هو أول من نشر حدیث الکوفیین بقم، قال أبوالحسن بن بابویه فی تاریخ الری و قدم الری مجتازاً و أدرک محمد بن علی الرضا ولم یلقه، روی عن أبی هدیة الراوی عن أنس و عن غیره من أصحاب جعفر الصادق منهم حماد بن عیسی غریق الجحفة، روی عنه ابنه علی و محمد بن یحیی العطار و جعفر الحمیری و أحمد بن إدریس و غیرهم}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۸، ش۳۶۸.</ref>. | [[ابن حجر]]: {{عربی|إبراهیم بن هاشم بن الخلیل أبو إسحاق القمی، أصله کوفی و هو أول من نشر حدیث الکوفیین بقم، قال أبوالحسن بن بابویه فی تاریخ الری و قدم الری مجتازاً و أدرک محمد بن علی الرضا ولم یلقه، روی عن أبی هدیة الراوی عن أنس و عن غیره من أصحاب جعفر الصادق منهم حماد بن عیسی غریق الجحفة، روی عنه ابنه علی و محمد بن یحیی العطار و جعفر الحمیری و أحمد بن إدریس و غیرهم}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۸، ش۳۶۸.</ref>. | ||
از کتاب‌های وی کتاب قضایا أمیرالمؤمنین{{ع}} است که [[علامه]] [[امین]] درباره آن می‌نویسد: {{عربی|و قال البهبهانی فی حاشیة منتهی المقال... ؛ و کتاب قضایا أمیرالمؤمنین{{ع}} عندنا منه نسخة مخطوطة کتب فی أولها عجائب أحکام أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب{{ع}} روایة محمد بن علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن جده علی بن إبراهیم عن أبیه عن محمد بن الولید عن محمد بن الفرات عن الأصبغ بن نباتة عن أمیر المؤمنین{{ع}} و جمیعها بهذا السند و قد نقلنا جملة منها فی الجزء الثانی من کتابنا معادن الجواهر و یرجع عهد کتابتها إلی القرن السادس ولکن وجدنا فی بعض روایاتها ما لا یوافق بظاهره أصول أصحابنا}}<ref>أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۴، ش۴۵۹.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۷-۵۷۹.</ref> | از کتاب‌های وی کتاب قضایا أمیرالمؤمنین {{ع}} است که [[علامه]] [[امین]] درباره آن می‌نویسد: {{عربی|و قال البهبهانی فی حاشیة منتهی المقال... ؛ و کتاب قضایا أمیرالمؤمنین {{ع}} عندنا منه نسخة مخطوطة کتب فی أولها عجائب أحکام أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب {{ع}} روایة محمد بن علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن جده علی بن إبراهیم عن أبیه عن محمد بن الولید عن محمد بن الفرات عن الأصبغ بن نباتة عن أمیر المؤمنین {{ع}} و جمیعها بهذا السند و قد نقلنا جملة منها فی الجزء الثانی من کتابنا معادن الجواهر و یرجع عهد کتابتها إلی القرن السادس ولکن وجدنا فی بعض روایاتها ما لا یوافق بظاهره أصول أصحابنا}}<ref>أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۴، ش۴۵۹.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۷-۵۷۹.</ref> | ||
== طبقه [[راوی]] == | == طبقه [[راوی]] == | ||
[[کشی]]: {{عربی|تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا{{ع}}}}<ref>این جمله در رجال کشی موجود نیست؛ ولی نجاشی آن را به کشی نسبت داده است. (ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸).</ref>. | [[کشی]]: {{عربی|تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا {{ع}}}}<ref>این جمله در رجال کشی موجود نیست؛ ولی نجاشی آن را به کشی نسبت داده است. (ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸).</ref>. | ||
[[شیخ طوسی]]: {{عربی|و ذکروا أنه لقی الرضا{{ع}}}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۲، ش۶.</ref>. | [[شیخ طوسی]]: {{عربی|و ذکروا أنه لقی الرضا {{ع}}}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۲، ش۶.</ref>. | ||
نیز در کتاب [[رجال]] او را از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} می‌شمرد: {{عربی|تلمیذ یونس بن عبدالرحمن}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۵۳، ش۵۲۲۴.</ref>. | نیز در کتاب [[رجال]] او را از [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} می‌شمرد: {{عربی|تلمیذ یونس بن عبدالرحمن}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۵۳، ش۵۲۲۴.</ref>. | ||
[[نجاشی]]، بعد از نقل عبارت کشی: {{عربی|هذا قول الکشی و فیه نظر}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸.</ref>. | [[نجاشی]]، بعد از نقل عبارت کشی: {{عربی|هذا قول الکشی و فیه نظر}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۶، ش۱۸.</ref>. | ||
[[آیت الله خویی]]، تنظر نجاشی را درست دانسته و در رد قول کشی و شیخ طوسی می‌نویسد: {{عربی|تنظر النجاشی فی محله، بل لا یبعد دعوی الجزم بعدم صحة ما ذکره الکشی و الشیخ. و الوجه فی ذلک أن إبراهیم بن هاشم مع کثرة روایاته، حتی أنه لا یوجد فی الرواة - علی اختلاف طبقاتهم - من یدانیه فی ذلک، و قد روی عن مشایخ کثیرة یبلغ عددهم زهاء مائة و ستین شخصاً، و مع ذلک لم توجد له ولا روایة واحدة عن الرضا{{ع}}، بلا واسطة و لا عن یونس و کیف یمکن أن یکون إبراهیم بن هاشم من أصحاب الرضا{{ع}} و تلمیذ یونس، و مع ذلک لم یرو عنهما}}<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۹۰، ش۳۳۲.</ref>. | [[آیت الله خویی]]، تنظر نجاشی را درست دانسته و در رد قول کشی و شیخ طوسی می‌نویسد: {{عربی|تنظر النجاشی فی محله، بل لا یبعد دعوی الجزم بعدم صحة ما ذکره الکشی و الشیخ. و الوجه فی ذلک أن إبراهیم بن هاشم مع کثرة روایاته، حتی أنه لا یوجد فی الرواة - علی اختلاف طبقاتهم - من یدانیه فی ذلک، و قد روی عن مشایخ کثیرة یبلغ عددهم زهاء مائة و ستین شخصاً، و مع ذلک لم توجد له ولا روایة واحدة عن الرضا {{ع}}، بلا واسطة و لا عن یونس و کیف یمکن أن یکون إبراهیم بن هاشم من أصحاب الرضا {{ع}} و تلمیذ یونس، و مع ذلک لم یرو عنهما}}<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۹۰، ش۳۳۲.</ref>. | ||
[[علامه]] [[بحر العلوم]]، جمله من أصحاب الرضا{{ع}} در عبارت کشی را از [[یونس بن عبد الرحمن]] دانسته<ref>{{عربی|والظاهر من قول الکشی: من أصحاب الرضا{{ع}} التعلق بیونس، دون إبراهیم، و علی الثانی، فربما کان وجه النظر عدم تحقق روایة الإبراهیم عن الرضا{{ع}} لکن الشیخ فی کتاب الرجال عده فی جملة أصحابه و قال فی الفهرست: و ذکروا أنه لقی الرضا{{ع}} و لعل الأقرب: أنه لقیه، ولم یرو عنه، و إنما روی عن الجواد{{ع}}}}؛ (الفوائد الرجالیه (بحر العلوم)، ج۱، ص۴۴۵).</ref> که مورد [[نقد]] بعضی از بزرگان قرار گرفته و آن را خلاف ظاهر عبارت کشی دانستند<ref>ر. ک: أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۴؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۷۴ - ۷۸، ش۶۲۱.</ref>، چنان‌که [[علامه شوشتری]] احتمال وقوع تصحیف در عبارت کشی را یاد کرده و اینکه عبارت تلمیذ یونس [[مصحف]] روی عن تلامیذ یونس بوده است<ref>{{عربی|و اما قول الکشی: تلمیذ یونس علی النقل النجاشی، فیحتمل أن یکون محرف روی عن تلامیذ یونس کإسماعیل بن مرار و صالح بن السندی و غیرهما}}؛ (قاموس الرجال، ج۱، ص۳۳۵، ش۲۳۶).</ref>. | [[علامه]] [[بحر العلوم]]، جمله من أصحاب الرضا {{ع}} در عبارت کشی را از [[یونس بن عبد الرحمن]] دانسته<ref>{{عربی|والظاهر من قول الکشی: من أصحاب الرضا {{ع}} التعلق بیونس، دون إبراهیم، و علی الثانی، فربما کان وجه النظر عدم تحقق روایة الإبراهیم عن الرضا {{ع}} لکن الشیخ فی کتاب الرجال عده فی جملة أصحابه و قال فی الفهرست: و ذکروا أنه لقی الرضا {{ع}} و لعل الأقرب: أنه لقیه، ولم یرو عنه، و إنما روی عن الجواد {{ع}}}}؛ (الفوائد الرجالیه (بحر العلوم)، ج۱، ص۴۴۵).</ref> که مورد [[نقد]] بعضی از بزرگان قرار گرفته و آن را خلاف ظاهر عبارت کشی دانستند<ref>ر. ک: أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۴؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۷۴ - ۷۸، ش۶۲۱.</ref>، چنان‌که [[علامه شوشتری]] احتمال وقوع تصحیف در عبارت کشی را یاد کرده و اینکه عبارت تلمیذ یونس [[مصحف]] روی عن تلامیذ یونس بوده است<ref>{{عربی|و اما قول الکشی: تلمیذ یونس علی النقل النجاشی، فیحتمل أن یکون محرف روی عن تلامیذ یونس کإسماعیل بن مرار و صالح بن السندی و غیرهما}}؛ (قاموس الرجال، ج۱، ص۳۳۵، ش۲۳۶).</ref>. | ||
مؤید [[کلام]] علامه شوشتری درباره وقوع تصحیف در عبارت کشی، [[سخن]] [[شیخ صدوق]] در مشیخه است: {{عربی|و ما کان فیه عن یحیی بن أبی عمران فقد رؤیته عن محمد بن علی ماجیلویه رضی الله عنه عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن یحیی بن أبی عمران، و کان تلمیذ یونس بن عبدالرحمن}}<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۵۰ - ۴۵۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۹-۵۸۰.</ref> | مؤید [[کلام]] علامه شوشتری درباره وقوع تصحیف در عبارت کشی، [[سخن]] [[شیخ صدوق]] در مشیخه است: {{عربی|و ما کان فیه عن یحیی بن أبی عمران فقد رؤیته عن محمد بن علی ماجیلویه رضی الله عنه عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن یحیی بن أبی عمران، و کان تلمیذ یونس بن عبدالرحمن}}<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۵۰ - ۴۵۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۷۹-۵۸۰.</ref> | ||
== تحقیق == | == تحقیق == | ||
نظر [[قطعی]] در این باره (ملاقات با [[امام رضا]]{{ع}} و [[روایت]] از [[یونس بن عبدالرحمن]]) به جهت مشخص نبودن [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[ابراهیم بن هاشم]] شدنی نیست و از [[اسناد روایات]] هم، این معنی فهمیده نمی‌شود، بلکه خلاف آن دانسته می‌شود؛ زیرا ابراهیم بن هاشم با واسطه از [[امام رضا]]{{ع}} و از [[یونس بن عبدالرحمن]] [[روایت]] کرده و یک مورد هم یافت نشده که وی بی‌واسطه از [[امام رضا]]{{ع}} یا از [[یونس بن عبدالرحمن]] روایت کرده باشد. | نظر [[قطعی]] در این باره (ملاقات با [[امام رضا]] {{ع}} و [[روایت]] از [[یونس بن عبدالرحمن]]) به جهت مشخص نبودن [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[ابراهیم بن هاشم]] شدنی نیست و از [[اسناد روایات]] هم، این معنی فهمیده نمی‌شود، بلکه خلاف آن دانسته می‌شود؛ زیرا ابراهیم بن هاشم با واسطه از [[امام رضا]] {{ع}} و از [[یونس بن عبدالرحمن]] [[روایت]] کرده و یک مورد هم یافت نشده که وی بی‌واسطه از [[امام رضا]] {{ع}} یا از [[یونس بن عبدالرحمن]] روایت کرده باشد. | ||
گرچه از جهت طبقه محذوری وجود ندارد؛ زیرا فرزندش علی در سال (۳۰۷ق) زنده بوده و بر اساس روایتی از کتاب مصباح المتهجد<ref>{{متن حدیث|وَ رَوَى إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ الْقُمِّيُّ قَالَ: تُوُفِّيَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ أَبُو الْحَسَنِ صَاحِبُ الْعَسْكَرِ{{ع}} يَوْمَ الْإِثْنَيْنِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ...}}؛ (مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۱۹).</ref>، ابراهیم تا سال ۲۵۴ (ق) زنده بوده که اگر برای ابراهیم هشتاد سال - که عمری طبیعی است- در نظر بگیریم، [[سال]] ولادتش حدود (۱۷۴ق) می‌شود، در نتیجه در سال (۲۰۳ق) که سال [[شهادت امام رضا]]{{ع}} است، بیست و نه سال دارد و در سال (۲۰۸ق)<ref>ر. ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۸۴، ش۱.</ref> که سال [[وفات]] یونس بن عبدالرحمن است، سی و چهار سال دارد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۱.</ref> | گرچه از جهت طبقه محذوری وجود ندارد؛ زیرا فرزندش علی در سال (۳۰۷ق) زنده بوده و بر اساس روایتی از کتاب مصباح المتهجد<ref>{{متن حدیث|وَ رَوَى إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ الْقُمِّيُّ قَالَ: تُوُفِّيَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ أَبُو الْحَسَنِ صَاحِبُ الْعَسْكَرِ {{ع}} يَوْمَ الْإِثْنَيْنِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ...}}؛ (مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۱۹).</ref>، ابراهیم تا سال ۲۵۴ (ق) زنده بوده که اگر برای ابراهیم هشتاد سال - که عمری طبیعی است- در نظر بگیریم، [[سال]] ولادتش حدود (۱۷۴ق) می‌شود، در نتیجه در سال (۲۰۳ق) که سال [[شهادت امام رضا]] {{ع}} است، بیست و نه سال دارد و در سال (۲۰۸ق)<ref>ر. ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۸۴، ش۱.</ref> که سال [[وفات]] یونس بن عبدالرحمن است، سی و چهار سال دارد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۱.</ref> | ||
== روایت [[ابراهیم بن هاشم]] از [[امام صادق]]{{ع}}== | == روایت [[ابراهیم بن هاشم]] از [[امام صادق]] {{ع}} == | ||
[[میر داماد]] در کتاب الرواشح السماویة<ref>{{متن حدیث|فی کتابی الاخبار- التهذیب و الاستبصار- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ صَدَقَاتِ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مَا يُؤْخَذُ مِنْ جِزْيَتِهِمْ مِنْ ثَمَنِ خُمُورِهِمْ وَ لَحْمِ خَنَازِيرِهِمْ وَ مَيْتَتِهِمْ قَالَ عَلَيْهِمُ الْجِزْيَةُ فِي أَمْوَالِهِمْ}}؛ (الرواشح السماویه، ص۴۹).</ref> با اشاره به روایتی از کافی که در آن ابراهیم بن هاشم شفاهی و بی‌واسطه از امام صادق{{ع}} [[پرسش]] کرده، روایت ابراهیم بن هاشم از امام صادق{{ع}} را ممکن، و احتمال ارسال در [[سند روایت]] را نیز منتفی دانسته است<ref>{{عربی|فروایته عن أبی عبدالله بغیر واسطة لا تخلو من بعد؛ والإرسال فی الروایة بلفظ السؤال- حیث یقول الراوی: سألته عن کذا، فقال: کذا - ساقط عن درجة}}؛ (الرواشح السماویه، ص۵۰).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۱-۵۸۲.</ref> | [[میر داماد]] در کتاب الرواشح السماویة<ref>{{متن حدیث|فی کتابی الاخبار- التهذیب و الاستبصار- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} عَنْ صَدَقَاتِ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مَا يُؤْخَذُ مِنْ جِزْيَتِهِمْ مِنْ ثَمَنِ خُمُورِهِمْ وَ لَحْمِ خَنَازِيرِهِمْ وَ مَيْتَتِهِمْ قَالَ عَلَيْهِمُ الْجِزْيَةُ فِي أَمْوَالِهِمْ}}؛ (الرواشح السماویه، ص۴۹).</ref> با اشاره به روایتی از کافی که در آن ابراهیم بن هاشم شفاهی و بی‌واسطه از امام صادق {{ع}} [[پرسش]] کرده، روایت ابراهیم بن هاشم از امام صادق {{ع}} را ممکن، و احتمال ارسال در [[سند روایت]] را نیز منتفی دانسته است<ref>{{عربی|فروایته عن أبی عبدالله بغیر واسطة لا تخلو من بعد؛ والإرسال فی الروایة بلفظ السؤال- حیث یقول الراوی: سألته عن کذا، فقال: کذا - ساقط عن درجة}}؛ (الرواشح السماویه، ص۵۰).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۱-۵۸۲.</ref> | ||
== تحقیق == | == تحقیق == | ||
در [[نقد]] دیدگاه [[میرداماد]] چند نکته اشاره می‌شود: | در [[نقد]] دیدگاه [[میرداماد]] چند نکته اشاره می‌شود: | ||
# بر اساس نسخه‌های مختلف [[کتاب کافی]]، چند نفر از سند روایت افتاده‌اند و سند کامل روایت، این است: {{عربی|علی بن ابراهیم، عن أبیه، عن حماد بن عیسی، عن حریز، عن محمد بن مسلم قال: سألت أبا عبدالله{{ع}} عن صدقات أهل الجزیة...}}<ref>الکافی، ج۳، ص۵۶۸، ح۵.</ref>. | # بر اساس نسخه‌های مختلف [[کتاب کافی]]، چند نفر از سند روایت افتاده‌اند و سند کامل روایت، این است: {{عربی|علی بن ابراهیم، عن أبیه، عن حماد بن عیسی، عن حریز، عن محمد بن مسلم قال: سألت أبا عبدالله {{ع}} عن صدقات أهل الجزیة...}}<ref>الکافی، ج۳، ص۵۶۸، ح۵.</ref>. | ||
# [[شیخ طوسی]] در [[تهذیب الأحکام]] این [[روایت]] را از کافی با همین سند کامل نقل کرده است<ref>تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۱۳ - ۱۱۴ (ح۳۳۳) و ۱۳۵ - ۱۳۶ (ح۳۷۹).</ref>. | # [[شیخ طوسی]] در [[تهذیب الأحکام]] این [[روایت]] را از کافی با همین سند کامل نقل کرده است<ref>تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۱۳ - ۱۱۴ (ح۳۳۳) و ۱۳۵ - ۱۳۶ (ح۳۷۹).</ref>. | ||
# [[سائل]] از [[امام]]{{ع}} [[محمد بن مسلم]] است؛ نه [[ابراهیم بن هاشم]]، چنان که [[شیخ صدوق]] در [[من لایحضره الفقیه]]<ref>{{متن حدیث|وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}}فِي أَهْلِ الْجِزْيَةِ يُؤْخَذُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ وَ مَوَاشِيهِمْ شَيْءٌ سِوَى الْجِزْيَةِ قَالَ لَا}} (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۱، ح۱۶۷۲)؛ {{متن حدیث|قَالَ وَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ صَدَقَاتِ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مَا يُؤْخَذُ مِنْ جِزْيَتِهِمْ مِنْ ثَمَنِ خُمُورِهِمْ وَ لَحْمِ خَنَازِيرِهِمْ وَ مَيْتَتِهِمْ فَقَالَ...}} (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲، ح۱۶۷۳).</ref> و [[شیخ مفید]] در المقنعة<ref>ر. ک: المقنعه، ص۲۷۹، باب ۳۸.</ref> به آن تصریح کرده‌اند. | # [[سائل]] از [[امام]] {{ع}} [[محمد بن مسلم]] است؛ نه [[ابراهیم بن هاشم]]، چنان که [[شیخ صدوق]] در [[من لایحضره الفقیه]]<ref>{{متن حدیث|وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}}فِي أَهْلِ الْجِزْيَةِ يُؤْخَذُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ وَ مَوَاشِيهِمْ شَيْءٌ سِوَى الْجِزْيَةِ قَالَ لَا}} (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۱، ح۱۶۷۲)؛ {{متن حدیث|قَالَ وَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} عَنْ صَدَقَاتِ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مَا يُؤْخَذُ مِنْ جِزْيَتِهِمْ مِنْ ثَمَنِ خُمُورِهِمْ وَ لَحْمِ خَنَازِيرِهِمْ وَ مَيْتَتِهِمْ فَقَالَ...}} (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲، ح۱۶۷۳).</ref> و [[شیخ مفید]] در المقنعة<ref>ر. ک: المقنعه، ص۲۷۹، باب ۳۸.</ref> به آن تصریح کرده‌اند. | ||
[[سید بحر العلوم]] بعد از اشاره به روایت کافی و دیدگاه [[میرداماد]]: {{عربی|و لا ریب فی أن ذلک هو بعض السند، و الباقی ساقط، کما یدل ممارسة الحدیث و الرجال. و من تصدی لتصحیح ذلک علی وجهه، فقد ارتکب شططا من القول}}<ref>الفوائد الرجالیه (بحر العلوم)، ج۱، ص۴۴۷.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۲-۵۸۳.</ref> | [[سید بحر العلوم]] بعد از اشاره به روایت کافی و دیدگاه [[میرداماد]]: {{عربی|و لا ریب فی أن ذلک هو بعض السند، و الباقی ساقط، کما یدل ممارسة الحدیث و الرجال. و من تصدی لتصحیح ذلک علی وجهه، فقد ارتکب شططا من القول}}<ref>الفوائد الرجالیه (بحر العلوم)، ج۱، ص۴۴۷.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۲-۵۸۳.</ref> | ||
== روایت ابراهیم بن هاشم از [[امام جواد]]{{ع}}== | == روایت ابراهیم بن هاشم از [[امام جواد]] {{ع}} == | ||
[[ابن داوود]] نیز به نقل از [[کشی]]، ابراهیم بن هاشم را از [[اصحاب امام جواد]]{{ع}} شمرده: {{عربی|إبراهیم بن هاشم أبو إسحاق القمی أصله کوفی انتقل إلی قم د<ref>د علامت اختصاری اصحاب امام جواد{{ع}} است که ابن داوود آن را بنیان گذاشته است.</ref> کش تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا{{ع}} جش: و فی قول الکشی نظر قال أصحابنا: هو أول من نشر حدیث الکوفیین بقم}}<ref>الرجال (ابن داوود)، ص۲۰، ش۴۳.</ref>؛ ولی کشی، هیچ به آن اشاره‌ای نکرده است. | [[ابن داوود]] نیز به نقل از [[کشی]]، ابراهیم بن هاشم را از [[اصحاب امام جواد]] {{ع}} شمرده: {{عربی|إبراهیم بن هاشم أبو إسحاق القمی أصله کوفی انتقل إلی قم د<ref>د علامت اختصاری اصحاب امام جواد {{ع}} است که ابن داوود آن را بنیان گذاشته است.</ref> کش تلمیذ یونس بن عبدالرحمن من أصحاب الرضا {{ع}} جش: و فی قول الکشی نظر قال أصحابنا: هو أول من نشر حدیث الکوفیین بقم}}<ref>الرجال (ابن داوود)، ص۲۰، ش۴۳.</ref>؛ ولی کشی، هیچ به آن اشاره‌ای نکرده است. | ||
[[علامه مامقانی]]: {{عربی|إن ابن داوود نسب إلی الکشی کون إبراهیم هذا من أصحاب الجواد{{ع}}، ولم ینقل عن غیره ذلک}}<ref>تنقیح المقال، ج۵، ص۷۸، ش۶۲۱.</ref>. | [[علامه مامقانی]]: {{عربی|إن ابن داوود نسب إلی الکشی کون إبراهیم هذا من أصحاب الجواد {{ع}}، ولم ینقل عن غیره ذلک}}<ref>تنقیح المقال، ج۵، ص۷۸، ش۶۲۱.</ref>. | ||
از [[اسناد روایات]] برداشت می‌شود که ابراهیم بن هاشم [[امام جواد]]{{ع}} را [[درک]]، و از آن [[حضرت]] [[روایت]] کرده: | از [[اسناد روایات]] برداشت می‌شود که ابراهیم بن هاشم [[امام جواد]] {{ع}} را [[درک]]، و از آن [[حضرت]] [[روایت]] کرده: | ||
#{{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي{{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ وَ كَانَ يَتَوَلَّى لَهُ الْوَقْفَ بِقُمَّ فَقَالَ يَا سَيِّدِي اجْعَلْنِي مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ فِي حِلٍّ فَإِنِّي أَنْفَقْتُهَا فَقَالَ لَهُ أَنْتَ فِي حِلٍّ فَلَمَّا خَرَجَ صَالِحٌ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}}أَحَدُهُمْ يَثِبُ عَلَى أَمْوَالِ حَقِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَيْتَامِهِمْ وَ مَسَاكِينِهِمْ وَ فُقَرَائِهِمْ وَ أَبْنَاءِ سَبِيلِهِمْ فَيَأْخُذُهُ ثُمَّ يَجِيءُ فَيَقُولُ اجْعَلْنِي فِي حِلٍّ أَ تَرَاهُ ظَنَّ أَنِّي أَقُولُ لَا أَفْعَلُ وَ اللَّهِ لَيَسْأَلَنَّهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ ذَلِكَ سُؤَالًا حَثِيثاً}}<ref>الکافی، ج۱، ص۵۴۸، ح۲۷.</ref>؛ | #{{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي {{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ وَ كَانَ يَتَوَلَّى لَهُ الْوَقْفَ بِقُمَّ فَقَالَ يَا سَيِّدِي اجْعَلْنِي مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ فِي حِلٍّ فَإِنِّي أَنْفَقْتُهَا فَقَالَ لَهُ أَنْتَ فِي حِلٍّ فَلَمَّا خَرَجَ صَالِحٌ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}أَحَدُهُمْ يَثِبُ عَلَى أَمْوَالِ حَقِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَيْتَامِهِمْ وَ مَسَاكِينِهِمْ وَ فُقَرَائِهِمْ وَ أَبْنَاءِ سَبِيلِهِمْ فَيَأْخُذُهُ ثُمَّ يَجِيءُ فَيَقُولُ اجْعَلْنِي فِي حِلٍّ أَ تَرَاهُ ظَنَّ أَنِّي أَقُولُ لَا أَفْعَلُ وَ اللَّهِ لَيَسْأَلَنَّهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ ذَلِكَ سُؤَالًا حَثِيثاً}}<ref>الکافی، ج۱، ص۵۴۸، ح۲۷.</ref>؛ | ||
#{{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: اسْتَأْذَنَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ النَّوَاحِي مِنَ الشِّيعَةِ فَأَذِنَ لَهُمْ فَدَخَلُوا فَسَأَلُوهُ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ عَنْ ثَلَاثِينَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَ<ref>علامه مجلسی در بحار الأنوار ج۵، ص۹۳)؛ و علامه شعرانی در تعلیقه خود بر شرح اصول کافی ملا صالح مازندرانی (ج۷، ص۲۸۷) در این باره توضیحاتی داده‌اند.</ref>{{ع}} وَ لَهُ عَشْرُ سِنِينَ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۴۹۶، ح۷؛ نیز مانند: {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ: لَمَّا مَاتَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا{{ع}} حَجَجْنَا فَدَخَلْنَا عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} وَ قَدْ حَضَرَ خَلْقٌ مِنَ الشِّيعَةِ وَ مِنْ كُلِّ بَلَدٍ لِيَنْظُرُوا إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}}... وَ قَالُوا يَا سَيِّدَنَا أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَسْأَلَكَ قَالَ نَعَمْ فَسَأَلُوهُ فِي مَجْلِسٍ عَنْ ثَلَاثِينَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَهُمْ فِيهَا وَ لَهُ تِسْعُ سِنِينَ}}؛ (الإختصاص، ص۱۰۲).</ref>. | #{{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: اسْتَأْذَنَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ النَّوَاحِي مِنَ الشِّيعَةِ فَأَذِنَ لَهُمْ فَدَخَلُوا فَسَأَلُوهُ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ عَنْ ثَلَاثِينَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَ<ref>علامه مجلسی در بحار الأنوار ج۵، ص۹۳)؛ و علامه شعرانی در تعلیقه خود بر شرح اصول کافی ملا صالح مازندرانی (ج۷، ص۲۸۷) در این باره توضیحاتی داده‌اند.</ref>{{ع}} وَ لَهُ عَشْرُ سِنِينَ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۴۹۶، ح۷؛ نیز مانند: {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ: لَمَّا مَاتَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا {{ع}} حَجَجْنَا فَدَخَلْنَا عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} وَ قَدْ حَضَرَ خَلْقٌ مِنَ الشِّيعَةِ وَ مِنْ كُلِّ بَلَدٍ لِيَنْظُرُوا إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}}... وَ قَالُوا يَا سَيِّدَنَا أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَسْأَلَكَ قَالَ نَعَمْ فَسَأَلُوهُ فِي مَجْلِسٍ عَنْ ثَلَاثِينَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَهُمْ فِيهَا وَ لَهُ تِسْعُ سِنِينَ}}؛ (الإختصاص، ص۱۰۲).</ref>. | ||
بر اساس [[اسناد روایات]]، [[ابراهیم بن هاشم]] بی‌واسطه از [[امامان]] [[هادی]] و [[حسن عسکری]]{{عم}} [[حدیث]] نقل نکرده، بلکه با یک واسطه از این دو بزرگوار روایت کرده<ref>{{متن حدیث|... حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا{{ع}} عَنِ التَّوْحِيدِ وَ قُلْتُ لَهُ إِنِّي أَقُولُ بِقَوْلِ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ فَغَضِبَ{{ع}} ثُمَّ قَالَ...}}؛ (الأمالی (صدوق)، ص۲۷۷، ح۲)؛ {{متن حدیث|مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ خَاقَانَ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ{{ع}} سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّكْرِ...}}؛ (تهذیب الأحکام، ج۲، ص۸۵، ح۳۱۲)؛ {{متن حدیث|مَا رُوِيَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عِيسَى بْنِ صَبِيحٍ قَالَ دَخَلَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرِيُّ{{ع}} عَلَيْنَا الْحَبْسَ وَ كُنْتُ بِهِ عَارِفاً فَقَالَ لِي لَكَ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ يَوْمَانِ...}}؛ (الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۴۷۸).</ref>، با اینکه از جهت طبقه محذوری ندارد؛ زیرا ظاهراً دوران این دو [[امام]] را [[درک]] کرده و علت نقل با واسطه از این دو امام، عدم دسترسی و [[عدم امکان ملاقات]] بوده، چون این دو بزرگوار در یک [[پادگان نظامی]] زیر نظر بوده‌اند و [[ملاقات]]، شدنی نبوده است. | بر اساس [[اسناد روایات]]، [[ابراهیم بن هاشم]] بی‌واسطه از [[امامان]] [[هادی]] و [[حسن عسکری]] {{عم}} [[حدیث]] نقل نکرده، بلکه با یک واسطه از این دو بزرگوار روایت کرده<ref>{{متن حدیث|... حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا {{ع}} عَنِ التَّوْحِيدِ وَ قُلْتُ لَهُ إِنِّي أَقُولُ بِقَوْلِ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ فَغَضِبَ {{ع}} ثُمَّ قَالَ...}}؛ (الأمالی (صدوق)، ص۲۷۷، ح۲)؛ {{متن حدیث|مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ خَاقَانَ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ {{ع}} سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّكْرِ...}}؛ (تهذیب الأحکام، ج۲، ص۸۵، ح۳۱۲)؛ {{متن حدیث|مَا رُوِيَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عِيسَى بْنِ صَبِيحٍ قَالَ دَخَلَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرِيُّ {{ع}} عَلَيْنَا الْحَبْسَ وَ كُنْتُ بِهِ عَارِفاً فَقَالَ لِي لَكَ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ يَوْمَانِ...}}؛ (الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۴۷۸).</ref>، با اینکه از جهت طبقه محذوری ندارد؛ زیرا ظاهراً دوران این دو [[امام]] را [[درک]] کرده و علت نقل با واسطه از این دو امام، عدم دسترسی و [[عدم امکان ملاقات]] بوده، چون این دو بزرگوار در یک [[پادگان نظامی]] زیر نظر بوده‌اند و [[ملاقات]]، شدنی نبوده است. | ||
[[آیت الله بروجردی]] [[ابراهیم بن هاشم]] را در طبقه هفتم [[راویان]] ذکر کرده است<ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ص۳۵.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۳-۵۸۵.</ref> | [[آیت الله بروجردی]] [[ابراهیم بن هاشم]] را در طبقه هفتم [[راویان]] ذکر کرده است<ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ص۳۵.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۳-۵۸۵.</ref> | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
# [[علی بن ابراهیم]] روایات فراوانی از پدرش در تفسیرش نقل کرده، درحالی که به [[وثاقت]] [[راویان احادیث]] آن، [[گواهی]] داده است<ref>{{عربی|و نحن ذاکرون و مخبرون بما ینتهی إلینا و رواه مشایخنا و ثقاتنا عن الذین فرض الله طاعتهم و أوجب ولایتهم و لا یقبل عمل إلا بهم...}}؛ (تفسیر القمی، ج۱، ص۴).</ref>. | # [[علی بن ابراهیم]] روایات فراوانی از پدرش در تفسیرش نقل کرده، درحالی که به [[وثاقت]] [[راویان احادیث]] آن، [[گواهی]] داده است<ref>{{عربی|و نحن ذاکرون و مخبرون بما ینتهی إلینا و رواه مشایخنا و ثقاتنا عن الذین فرض الله طاعتهم و أوجب ولایتهم و لا یقبل عمل إلا بهم...}}؛ (تفسیر القمی، ج۱، ص۴).</ref>. | ||
# [[ابن قولویه]] در کتاب کامل الزیارات روایاتی از [[ابراهیم بن هاشم]] نقل کرده و در مقدمه کتاب به وثاقت [[راویان]]، گواهی داده است<ref>{{عربی|...لکن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا...}}؛ (کامل الزیارات، ص۴).</ref>. | # [[ابن قولویه]] در کتاب کامل الزیارات روایاتی از [[ابراهیم بن هاشم]] نقل کرده و در مقدمه کتاب به وثاقت [[راویان]]، گواهی داده است<ref>{{عربی|...لکن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا...}}؛ (کامل الزیارات، ص۴).</ref>. | ||
# [[ابن طاووس]] بعد از نقل حدیثی<ref>{{متن حدیث|... قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ حَدَّثَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ{{ع}} يَقُولُ مَا أَحَبَّ اللَّهَ مَنْ عَصَاهُ}}؛ (فلاح السائل، ص۱۵۸).</ref> که در سندش ابراهیم بن هاشم یاد شده، می‌نویسد: {{عربی|و رواة الحدیث ثقات بالإتفاق}}. | # [[ابن طاووس]] بعد از نقل حدیثی<ref>{{متن حدیث|... قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ حَدَّثَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ {{ع}} يَقُولُ مَا أَحَبَّ اللَّهَ مَنْ عَصَاهُ}}؛ (فلاح السائل، ص۱۵۸).</ref> که در سندش ابراهیم بن هاشم یاد شده، می‌نویسد: {{عربی|و رواة الحدیث ثقات بالإتفاق}}. | ||
# صاحب نوادر الحکمه روایاتی را از ابراهیم بن هاشم نقل کرده و [[محمد بن حسن بن ولید]]، روایات عده‌ای از راویان آن را استثناء کرده که بر [[ضعف]] آن راویان دلالت دارد و ابراهیم بن هاشم از استثنا شدگان نیست<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۳۴۸، ش۹۳۹.</ref>. | # صاحب نوادر الحکمه روایاتی را از ابراهیم بن هاشم نقل کرده و [[محمد بن حسن بن ولید]]، روایات عده‌ای از راویان آن را استثناء کرده که بر [[ضعف]] آن راویان دلالت دارد و ابراهیم بن هاشم از استثنا شدگان نیست<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۳۴۸، ش۹۳۹.</ref>. | ||
# فزونی [[روایت]] اجلاء از ابراهیم بن هاشم مانند، [[محمد بن حسن صفار]]، [[محمد بن احمد بن یحیی]] و [[سعد بن عبدالله]].<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۶-۵۸۸.</ref> | # فزونی [[روایت]] اجلاء از ابراهیم بن هاشم مانند، [[محمد بن حسن صفار]]، [[محمد بن احمد بن یحیی]] و [[سعد بن عبدالله]].<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۸۶-۵۸۸.</ref> | ||