احسان: تفاوت میان نسخه‌ها

# احسان به‌صورت عام که بنابر این تعریف، هر [[کار نیک]]، در هر شرایط و کیفیتی، احسان و نیکی شمرده می‌شود، از این رو [[امام علی]] {{ع}} هر معروفی را احسان می‌نامند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص۸۸.</ref>.

# احسان در مفهوم خاص، یعنی مصداق کار نیک. امام علی {{ع}} در تعریف [[عدل]] و احسان با توجّه به [[تفسیر آیه]] ۹۰ [[سوره نحل]] «[[خدا]] به عدل و احسان [[فرمان]] می‌دهد»، فرمود: «[[عدل]]، همان [[انصاف]] و احسان، همان [[بخشش]] است»<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۳۱: {{متن حدیث|وَ قَالَ {{ع}}: فِي قَوْلِهِ تَعَالَى «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، الْعَدْلُ الْإِنْصَافُ، وَ الْإِحْسَانُ التَّفَضُّلُ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص۸۸.</ref>.

# '''[[نیکی به دیگران]]:''' و (به یاد آورید) زمانی را که از [[بنی‌اسرائیل]] [[پیمان]] گرفتیم که جز [[خداوند]] یگانه را [[پرستش]] نکنید و به [[پدر]] و [[مادر]] و [[نزدیکان]] و [[یتیمان]] و بینوایان [[نیکی]] کنید و با [[مردم]] به زبان خوش سخن بگویید: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنكُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر و خویشاوند و یتیمان و بیچارگان نیکی کنید و با مردم سخن خوب بگویید و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید؛ سپس جز اندکی از شما، پشت کردید در حالی که (از حق) رویگردان بودید؛ سوره بقره، آیه:۸۳.</ref>

# '''[[انجام کارها به وجه نیکو]]:''' کسی که هر چیز آفرید، [[نیکو]] آفرید: {{متن قرآن|الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الإِنسَانِ مِن طِينٍ }}<ref>اوست که هر چه آفرید نیکو آفرید و آفرینش آدمی را از گلی آغازید؛ سوره سجده، آیه:۷.</ref>

# '''انجام [[رفتار صالح]] (مترادف [[تقوا]] و [[پرهیزگاری]]):''' بگو ای [[بندگان]] [[مؤمن]] از پروردگارتان [[پروا]] کنید. برای کسانی که در این [[دنیا]] نیکی کنند، [[پاداش]] نیکوست: {{متن قرآن| قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ }}<ref>بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا کنید! برای کسانی که در این جهان، نیکی ورزند نیکی خواهد بود و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند؛ سوره زمر، آیه:۱۰</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص۸۹.</ref>

# کامل شدن احسان: احسان در این معنا شامل هر کار [[نیکی]] است و هنگامی کامل می‌شود که دارای سه ویژگی باشد. حضرت علی {{ع}} می‌فرماید: «احسان جز با سه چیز کامل نشود: [[تعجیل در کار خیر]]، ناچیز شمردن آن هر چند زیاد باشد، [[منت]] نگذاشتن»<ref>تحف العقول، ص۳۲۳: {{متن حدیث|لَا يَتِمُّ الْمَعْرُوفُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِلَالٍ تَعْجِيلُهُ وَ تَقْلِيلُ كَثِيرِهِ وَ تَرْكُ الِامْتِنَانِ بِه}}</ref>.

# زیباترین احسان: هر چیزی [[زیبایی]] خاصّ خود را دارد و زیبایی [[نیکی به دیگران]]، ترک منّت بر آنان است. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: «زیبایی احسان به ترک منّت است<ref>غرر الحکم، ح ۸۹۵۹: {{متن حدیث|جمال الإحسان ترك الإمتنان}}</ref>.

# [[برترین احسان]]: امام علی {{ع}} فرمود: برترین احسان، احسان به [[مؤمنان]] است<ref>غرر الحکم، ح ۸۹۰۰: {{متن حدیث|رَأْسُ الْإِحْسَانِ‏ الْإِحْسَانُ‏ إِلَى الْمُؤْمِنِينَ}}</ref>.<ref>دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص89.</ref>

در اهمیّت و فایده احسان نیز امام علی {{ع}} فواید بسیاری را برشمرده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود. [[امام]] {{ع}} احسان را اساس [[فضیلت]]<ref>غرر الحکم، ح ۸۷۳۹</ref>، [[غنیمت]]<ref>غرر الحکم، ح ۸۶۷۰</ref>، [[سرمایه]]<ref>غرر الحکم، ۸۷۵</ref>، [[تسخیر]] کردن قلب‌ها<ref>غرر الحکم، ح ۸۷۹۲</ref>، [[بخشش گناهان]] و موجب [[عزیز]] شدن در بین [[مردم]]<ref>غرر الحکم، ح ۸۸۰۱</ref> و... دانسته‌اند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص90.</ref>.

[[حضرت علی]] {{ع}} در [[خطبه ۱۴۲]]، جایگاه [[بخشش]] و احسان را نخست، بخشش به نااهلان و آسیب‌های آن و دیگری، بخشش در جایگاه [[حق]] و ثمرات آن دانسته و فرموده‌اند:»برای کسی که نابجا به ناکسان [[نیکی]] کند بهره‌ای جز [[ستایش]] [[فرومایگان]]، تعریف سرکشان ا [[اشرار]] و سخنان [[جاهلان]] بدگفتار ندارد و اینها نیز تا هنگامی که به آنها بخشش می‌کنند، ادامه دارد. [[دست]] سخاوتمندی ندارد آن کس که از بخشش در [[راه خدا]] [[بخل]] می‌ورزد. آن کس که [[خدا]] او را [[مالی]] بخشید، پس باید بر [[خویشاوندان]] خود بخشش داشته باشد و سفره مهمانی خوب بگستراند و [[اسیر]] [[آزاد]] کند و [[رنج‌دیده]] را بنوازد و مستمند را بهره‌مند کند و [[قرض]] وام‌دار را بپردازد و برای [[درک]] [[ثواب الهی]] در برابر پرداخت [[حقوق]] دیگران و مشکلاتی که در این راه به او می‌رسد، [[شکیبا]] باشد؛ زیرا به دست آوردن صفات یادشده موجب [[شرافت]] و بزرگی [[دنیا]] و درک [[فضایل]] سرای [[آخرت]] است<ref>{{متن حدیث|وَ لَيْسَ لِوَاضِعِ الْمَعْرُوفِ فِي غَيْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَيْرِ أَهْلِهِ مِنَ الْحَظِّ فِيمَا أَتَى إِلَّا مَحْمَدَةُ اللِّئَامِ وَ ثَنَاءُ الْأَشْرَارِ وَ مَقَالَةُ الْجُهَّالَ، مَا دَامَ مُنْعِماً عَلَيْهِمْ مَا أَجْوَدَ يَدَهُ وَ هُوَ عَنْ ذَاتِ اللَّهِ بِخَيْلٌ. فَمَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ وَ لْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيَافَةَ وَ لْيَفُكَّ بِهِ الْأَسِيرَ وَ الْعَانِيَ وَ لْيُعْطِ مِنْهُ الْفَقِيرَ وَ الْغَارِمَ وَ لْيَصْبِرْ نَفْسَهُ عَلَى الْحُقُوقِ وَ النَّوَائِبِ ابْتِغَاءَ الثَّوَابِ، فَإِنَّ فَوْزاً بِهَذِهِ الْخِصَالِ شَرَفُ مَكَارِمِ الدُّنْيَا وَ دَرْكُ فَضَائِلِ الْآخِرَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}؛نهج البلاغه، خطبه ۱۴۲.</ref><ref>دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۹۰.</ref>