اسماعیل بن بزیع: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

از [[اصحاب امام رضا]] {{ع}}. اسماعیل بن بزیع را برخی متون در جرگه اصحاب امام رضا {{ع}}<ref>شعب المقال، ص۲۴۳؛ مسند الإمام الکاظم {{ع}}، ج۳، ص۳۲۲.</ref> و برخی دیگر از [[راویان]] آن [[حضرت]] دانسته‌اند. این ادعا به [[گواه]] [[روایت]] وارد شده از طریق او از آن [[امام]] می‌باشد<ref>حیاة الإمام الرضا {{ع}}، ج۱، ص۳۶۳.</ref>. داده‌ها در متون رجالی کهن در موردش آن است که ابن [[داود]] با ذکر نام اسماعیل بن بزیع از او یاد کرده است و ضمن معرفی وی به عنوان [[راوی امام رضا]] {{ع}} بر توثیق وی نیز [[اذعان]] دارد<ref>کتاب الرجال، ابن داود، ص۵۵.</ref>. با این حال ادعای ابن داود به استناد کتاب کشی ذکر شده است و در کتاب موجود کشی چنین مطلبی ذکر نشده است که چنین نظری را مبهم جلوه می‌دهد. در سایر متون رجالی متقدم نامی از او ذکر نشده و بیشترین داده‌ها مربوط به پسرش [[محمد بن اسماعیل بن بزیع|محمد]] و برادرش [[احمد بن حمزه بن بزیع]] است که هر دو از [[راویان امام رضا]] {{ع}} به حساب آمده و بیشترین منابع رجالی به این دو [[شخصیت]] پرداخته‌اند، چنانچه کشی از قول [[حمدویه]]، [[محمد بن اسماعیل بن بزیع|محمد بن اسماعیل]] و عمویش [[احمد بن حمزه]] را در زمره [[وزرا]] معرفی کرده است<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۵۶۴.</ref> [[نجاشی]] نیز افزوده است، [[محمد بن اسماعیل]] و عمویش احمد بن حمزه را از بزرگان و [[صالحان]] و علمای ثقات [[طایفه]] بزیع دانسته و آنها را به کثیرالعمل بودن [[وصف]] کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۳۳۰.</ref>. [[طوسی]] محمد را [[اهل کوفه]] و مورد [[اعتماد]] دانسته است<ref>رجال الطوسی، ص۳۶۴.</ref>. در میان کتب معاصر [[بحرانی]] نام اسماعیل بن بزیع را در زمره راویان امام رضا {{ع}} ذکر کرده است<ref>عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.</ref> و قرشی علاوه بر این، سه روایت را از او به نقل از [[امام رضا]] {{ع}} ذکر کرده است. از جمله روایت‌های آن است که اسماعیل بن بزیع از امام پرسید: آیا جایز است مردی آنچه را که به ام ولدش از خدمه و کالا بخشیده است باز پس گیرد؟ [[امام]] در پاسخ فرمود: بله، اگر او ام ولدش باشد<ref>حیاة الإمام الرضا {{ع}}، ج۱، ص۳۶۳.</ref>.

با این حال با تتبع در میان متون [[روایی]] که [[مرجع]] ذکر این [[روایت‌ها]] است می‌توان به این مطلب دست یافت که تمامی روایت‌های منسوب به اسماعیل بن بزیع، در واقع از قول پسرش [[محمد بن بزیع]] [[روایت]] شده<ref>تهذیب الأحکام، ج۸ ص۲۰۶؛ عوالی اللئالی، ج۳، ص۴۲۵.</ref> و همگی مربوط به [[امام کاظم]] {{ع}} است<ref>الکافی، ج۶، ص۴۸۴؛ قرب الإسناد، ج۲، ص۱۲۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۵۵.</ref>. در مجموع می‌توان اسماعیل بن بزیع را از [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} و [[راوی امام کاظم]] {{ع}} دانست.

در پایان یادآوری این نکته به جا می‌نماید که بر اساس داده بعضی از علمای متأخر، از فردی به نام [[اسماعیل بن یوشع]] به عنوان یکی از [[اصحاب]] و [[راویان امام رضا]] {{ع}} یاد شده که به [[خدمت]] امام رسیده و از ایشان در خصوص متوقف شدن قاعدگی دخترکی [[جوان]]، پرسیده است<ref>مکارم الأخلاق، ج۲، ص۶۰۳؛ عوالم العلوم. ج۲۲، ص۵۶۶.</ref>. امام در پاسخ وی، سخنانی درباره فواید [[حنا]] بستن برای درمان این [[بیماری]] فرمود که [[اسماعیل]] آن را نقل کرده و در برخی از کتاب‌های طبی به مثابه [[دستوری]] پزشکی یا بهداشتی مورد [[عنایت]] [[اهل]] فن واقع شده است<ref>طب المعصومین {{عم}}، ج۱، ص۱۴۱؛ معجم النبات، ج۱، ص۱۸۶.</ref>. بیش از این چیزی در خصوص ایشان وجود ندارد، به همین سبب برخی از محققان رجالی وی را فردی مجهول خوانده‌اند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۷۷؛ مسند الإمام الرضا {{ع}}، ج۲، ص۵۲۱.</ref>.

[[واقعیت]] آن است که از [[ابن یوشع]] در منابع کهن رجالی و [[حدیثی]] نامی به میان نیامده است. [[حدیث]] پیش گفته را اولین بار مرحوم [[طبرسی]] در کتاب مکارم الأخلاق به نقل از کتاب [[المحاسن]] برقی آورده است و برخی از [[محدثان]] بعدی بی‌آنکه جست‌و‌جویی در [[صحت]] و سقم آن به کار بندند، روایت را از او نقل کرده‌اند<ref>بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۰۲؛ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۳۳.</ref>. اما اولاً با جست‌و‌جو در داده‌های [[حدیثی]] و [[جوامع روایی]] به دست می‌آید که این [[حدیث]] از اسماعیل بن بزیع است که [[علی بن سلیمان بن رشید]] به نقل از [[مالک بن اشیم]] از او نقل کرده است<ref>تنقیح المقال، ج۱۰، ص۴۱۸.</ref> و ثانیاً در کتاب [[المحاسن]] موجود اساساً چنین روایتی وجود ندارد، به همین دلیل بعید نمی‌نماید که تصحیفی در نام [[پدر]] وی رخ داده و نام بزیع به [[یوشع]] مبدل شده باشد، چنانچه مامقانی در [[تنقیح المقال]] به آن توجه داده است<ref>قرب الإسناد، ص۳۰۱؛ الکافی، ج۶، ص۴۸۴؛ وسائل الشیعة، ج۲، ص۳۵۵؛ بحار الأنوار، ج۷۸، ص۸۹.</ref>. در این صورت [[ابراهیم بن یوشع]] نامی مجعول در حوزه حدیث خواهد بود و او در واقع همان اسماعیل بن بزیع است.<ref>[[زکیه سادات امیری|امیری]]، [[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو]]، [[اسماعیل بن بزیع - امیری (مقاله)|مقاله «اسماعیل بن بزیع»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۲۶.</ref>

== جستارهای وابسته ==