اصول تربیتی در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

== معناشناسی ==

== اصول [[تربیتی]] [[صحیفه سجادیه]] ==

=== اصل کنترل و [[هدایت]] ===

[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا در میان [[مردم]] به درجه و مقامی سرفراز مفرما جز آنکه پیش نَفسم مانند آن [[پست]] نمایی و ارجمندی آشکارا برایم پدید میاور جز آنکه به همان اندازه پیش نفسم برای من [[خواری]] پنهانی پدید آوری"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۹۴.</ref>

=== اصل [[تقوا]] ===

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم، در عبارت شانزدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا مرا به [[هدایت]] و [[راهنمایی]] (بدین [[حق]]) گویا فرما؛ و [[پرهیزکاری]] را به من [[الهام]] نما (در [[دل]] من انداز) و به روشی که پاکیزه‌تر ([[بهترین]] روش‌ها) است توفیقم ده و به کاری که (نزد تو) پسندیده‌تر است بگمارم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى، وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى، وَ وَفِّقْنِي لِلَّتِي هِيَ أَزْكَى، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا هُوَ أَرْضَى}}</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و یکم و در عبارت نهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست و مرا در هر حال به [[ستایش]] و [[نیایش]] و سپاسگزاری‌ات برگمار تا به آنچه از [[دنیا]] به من داده‌ای ([[زن]]، [[فرزند]]، دارائی، [[مقام]] و [[جاه]] و مانند آن‌ها) شاد نگردم و به آنچه مرا از آن بازداشته‌ای (عطا نفرموده‌ای) [[اندوهگین]] نشوم و [[شعار]] دلم را به [[پرهیزکاری]] از خود بنما ([[تقوی]] و [[ترس]] از خود را روش من گردان) و بدنم را در آنچه از من می‌پذیری ([[طاعت]] و [[بندگی]]) بکار دار و مرا از هرچه به من رو آورد ([[نیک]] و بد [[دنیا]]) به [[طاعت]] و بندگی‌ات وادار تا چیزی را که تو به [[خشم]] می‌آیی [[دوست]] نداشته و از چیزی که [[رضا]] و [[خشنودی]] تو است به [[خشم]] نیایم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ ثَنَائِي عَلَيْكَ، وَ مَدْحِي إِيَّاكَ، وَ حَمْدِي لَكَ فِي كُلِّ حَالاتِي حَتَّى لَا أَفْرَحَ بِمَا آتَيْتَنِي مِنَ الدُّنْيَا، وَ لَا أَحْزَنَ عَلَى مَا مَنَعْتَنِي فِيهَا، وَ أَشْعِرْ قَلْبِي تَقْوَاكَ، وَ اسْتَعْمِلْ بَدَنِي فِيمَا تَقْبَلُهُ مِنِّي، وَ اشْغَلْ بِطَاعَتِكَ نَفْسِي عَنْ كُلِّ مَا يَرِدُ عَلَيَّ حَتَّى لَا أُحِبَّ شَيْئاً مِنْ سُخْطِكَ، وَ لَا أَسْخَطَ شَيْئاً مِنْ رِضَاكَ}}.</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای هفدهم و عبارت پنجم می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست و ما را از [[رستگاری]]، در برابر [[گمراهی]] او بهره‌مند گردان و ما را خلاف [[گمراهی]] او از [[تقوی]] و [[پرهیزکاری]] توشه ده و خلاف راه او که راه [[تباهی]] است ما را به راه [[پرهیزکاری]] ببر"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَمْتِعْنَا مِنَ الْهُدَى بِمِثْلِ ضَلَالَتِهِ، وَ زَوِّدْنَا مِنَ الْتَّقْوَى ضِدَّ غَوَايَتِهِ، وَ اسْلُكْ بِنَا مِنَ التُّقَى خِلَافَ سَبِيلِهِ مِنَ الرَّدَى}}</ref>.

=== اصل [[تذکر]] ===

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و یکم و در عبارت هشتم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست و مرا به یاد کردن ([[سپاس]]) خود در آنچه (نعمت‌هایی که) به من عطا فرمودی فراموش‌کار مگردان و به احسانت در آنچه به من بخشیده‌ای غافل مساز و از روا ساختن در خواستم اگرچه به کندی پیش [[رود]]، خوش باشم یا ناخوش، سخت یا خوشگذران، تندرست یا گرفتار، حاجتمند و بدحال یا در [[نعمت]]، فراخ روزی یا تنگ [[زندگی]]، [[نیازمند]] یا بی‌نیاز، نومیدم مفرما"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَجْعَلْنِي نَاسِياً لِذِكْرِكَ فِيمَا أَوْلَيْتَنِي، وَ لَا غَافِلًا لِإِحْسَانِكَ فِيمَا أَبْلَيْتَنِي، وَ لَا آيِساً مِنْ إِجَابَتِكَ لِي وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي، فِي سَرَّاءَ كُنْتُ أَوْ ضَرَّاءَ، أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ، أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ بَلَاءٍ، أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ، أَوْ جِدَةٍ أَوْ لَأْوَاءَ، أَوْ فَقْرٍ أَوْ غِنًى‏}}</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای یازدهم و عبارت یکم آن می‌فرمایند: "ای آنکه یاد او (به زبان و [[دل]] و اندام مانند [[قرآن]] خواندن و [[اندیشه]] در مخلوقات و [[نماز]] به جا آوردن) برای یادکنندگان [[شرافت]] و بزرگی است (نه آنکه بر او منتی داشته باشند) و ای آنکه سپاسگزاری او سپاس‌گزاران را [[پیروزی]] (بر [[نعمت‌ها]]) است و ای آنکه [[فرمانبرداری]] ا فرمانبرداران را رهایی (از [[بدبختی]] در [[دنیا]] و [[آخرت]]) است، بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و دل‌های ما را به یاد خود از هر یادی و زبان‌هایمان را به [[سپاس]] خود از هر سپاسی و اندام‌هایمان را به [[طاعت]] خود از هر طاعتی به کار آر"<ref>{{متن حدیث|يَا مَنْ ذِكْرُهُ شَرَفٌ لِلذَّاكِرِينَ، وَ يَا مَنْ شُكْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاكِرِينَ، وَ يَا مَنْ طَاعَتُهُ نَجَاةٌ لِلْمُطِيعِينَ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اشْغَلْ قُلُوبَنَا بِذِكْرِكَ عَنْ كُلِّ ذِكْرٍ، وَ أَلْسِنَتَنَا بِشُكْرِكَ عَنْ كُلِّ شُكْرٍ، وَ جَوَارِحَنَا بِطَاعَتِكَ عَنْ كُلِّ طَاعَةٍ}}.</ref>.

=== اصل [[زهد]] ===

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت بیست و هفتم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست، تندرستی در [[عبادت]] و [[آسایش]] در [[زهد]]، [[دوری از دنیا]]، [[علم]] با عمل و [[پرهیزکاری]] از روی [[میانه‌روی]] را روزی من کن"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِي صِحَّةً فِي عِبَادَةٍ، وَ فَرَاغاً فِي زَهَادَةٍ، وَ عِلْماً فِي اسْتِعْمَالٍ، وَ وَرَعاً فِي إِجْمَالٍ}}</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت بیست و چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست و مرا از کسب و روزی به دست آوردن با [[رنج]] بی‌نیاز کن و بی‌حساب (فراوان یا بی‌رنج یا بی‌حساب و بازپرسی در [[آخرت]]) روزی ده، تا از [[عبادت]] و [[بندگی]] تو برای به دست آوردن روزی بازنمانم و زیر بار سنگینی زیان‌ها و [[بدی]] عواقب کسب (غیر [[مشروع]]) نروم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَئُونَةَ الِاكْتِسَابِ، وَ ارْزُقْنِي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ، فَلَا أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ، وَ لَا أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ}}</ref>.

در این عبارت از [[دعا]]، [[امام سجاد]] {{ع}} [[دنیا]] را برای [[طاعت]] و [[بندگی]] [[خداوند]] می‌خواهد نه برای خود [[دنیا]]<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۹۸-۹۹.</ref>.

=== اصل بازگشت یا تغییر [[رفتار]] ===

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای سی و یکم و در عبارت بیست و هشتم آن می‌فرمایند: "بارخدایا اگر [[پشیمانی]] به سوی تو [[توبه]] است پس من پشیمان‌ترین پشیمان‌هایم و اگر به جا نیاوردن [[گناه]] تو، [[توبه]] و بازگشت (به سوی تو) است پس من نخستین توبه‌کنندگانم و اگر درخواست [[آمرزش]] سبب ریختن [[گناهان]] است پس من به درگاه تو از درخواست کنندگان آمرزشم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنْ يَكُنِ النَّدَمُ تَوْبَةً إِلَيْكَ فَأَنَا أَنْدَمُ النَّادِمِينَ، وَ إِنْ يَكُنِ التَّرْكُ لِمَعْصِيَتِكَ إِنَابَةً فَأَنَا أَوَّلُ الْمُنِيبِينَ، وَ إِنْ يَكُنِ الِاسْتِغْفَارُ حِطَّةً لِلذُّنُوبِ فَإِنِّي لَكَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِينَ}}</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای دوازدهم و در عبارت هشتم آن می‌فرمایند: "بنده‌ای که گناهانش بزرگ و رو به فزونی است و روزگار پشت به او کرده؛ و برگشته تا چون ببیند که زمان کار گذشته و [[عمر]] به پایان رسیده و [[باور]] نماید که [[پناه]] و گریزگاهی از ([[کیفر]]) تو برایش نیست؛ به وسیله [[توبه]] به تو رو آورد؛ و [[توبه]] را برای تو [[خالص]] گرداند (شرایط آن از قبیل [[پشیمانی]] از گذشته و تصمیم بر دوباره نکردن آن را بجا آورد)، سپس با دلی [[پاک]] و [[پاکیزه]] به سوی تو برخیزد و با صدای تغییر یافته (زمزمه‌دار) آهسته تو را بخواند"<ref>{{متن حدیث| الَّذِي عَظُمَتْ ذُنُوبُهُ فَجَلَّتْ، وَ أَدْبَرَتْ أَيَّامُهُ فَوَلَّتْ حَتَّى إِذَا رَأَى مُدَّةَ الْعَمَلِ قَدِ انْقَضَتْ وَ غَايَةَ الْعُمُرِ قَدِ انْتَهَتْ، وَ أَيْقَنَ أَنَّهُ لَا مَحِيصَ لَهُ مِنْكَ، وَ لَا مَهْرَبَ لَهُ عَنْكَ، تَلَقَّاكَ بِالْإِنَابَةِ، وَ أَخْلَصَ لَكَ التَّوْبَةَ، فَقَامَ إِلَيْكَ بِقَلْبٍ طَاهِرٍ نَقِيٍّ، ثُمَّ دَعَاكَ بِصَوْتٍ حَائِلٍ خَفِيٍّ}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۹۹-۱۰۰.</ref>

=== اصل [[عزت]] ===

مبنای این اصل بر "خوددوستی" است. [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای چهل و هفتم و در عبارت یکصد و هجدهم آن می‌فرمایند: "و مرا در درگاهت [[خوار]] ([[مطیع]]) و در نزد آفریدگانت [[عزیز]] و ارجمند گردان؛ و چون با تو خلوت کرده تنها به سر برم (از جز تو چشم پوشیده به [[راز و نیاز]] بپردازم) [[فروتن]] و در میان بندگانت بلندمرتبه و سرفرازم نما و از کسی که از من بی‌نیاز است (درخواستی نکرده و نمی‌کند) بی‌نیازم ساز (چنان کن که من هم از او چیزی نخواهم) و بر [[فقر]] و نیازمندیم به درگاهت بیفزا (تا درخواستم از تو و [[راز]] و نیازم با تو فزونی یابد)"<ref>{{متن حدیث| وَ ذَلِّلْنِي بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ أَعِزَّنِي عِنْدَ خَلْقِكَ، وَ ضَعْنِي إِذَا خَلَوْتُ بِكَ، وَ ارْفَعْنِي بَيْنَ عِبَادِكَ، وَ أَغْنِنِي عَمَّنْ هُوَ غَنِيٌّ عَنِّي، وَ زِدْنِي إِلَيْكَ فَاقَةً وَ فَقْراً}}</ref>.

=== اصل [[توکل]] ===

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای پنجاه و چهارم و عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و [[آل محمد]] [[درود]] فرست و مرا بر [[راستی]] (در قصد و گفتار و [[کردار]]) بمیران و [[حاجت]] و نیازمندیم را از [[دنیا]] جدا ساز و رغبت و خواسته‌ام را در آنچه ([[پاداش اخروی]] که) نزد تو است [[شوق]] و [[دوستی]] [[دیدار]] ([[رحمت]]) خویش قرار ده و [[راستی]] [[توکل]] و [[اعتماد]] بر خود را به من عطا فرما (مرا چنان کن که در حوائج و [[خواسته‌ها]] به غیر تو رو نیاورم)"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْبِضْ عَلَى الصِّدْقِ نَفْسِي، وَ اقْطَعْ مِنَ الدُّنْيَا حَاجَتِي، وَ اجْعَلْ فِيمَا عِنْدَكَ رَغْبَتِي شَوْقاً إِلَى لِقَائِكَ، وَ هَبْ لِي صِدْقَ التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ}}</ref>؛

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای پنجاه و یکم و در عبارت دوازدهم آن می‌فرمایند: "لبیک لبیک یعنی بر [[طاعت]] و [[فرمانبری]] از تو [[ایستادگی]] دارم (زیرا) می‌شنوی (شکایت و گله‌مندی) کسی را که نزد تو شکایت کند؛ و رومی‌آوری (یا بی‌نیاز می‌گردانی، اگر بجای و تلقی من [[توکل]] بخوانیم و تکفی من [[توکل]] چنان‌که از نسخه ابن ادریس [[نقل]] شده) به کسی که بر تو [[اعتماد]] نماید و می‌رهانی هر که را که به (رشته) تو دست آویزد؛ و [[غم]] و [[اندوه]] را دور می‌سازی از هر که به تو [[پناه]] آورد"<ref>{{متن حدیث|لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ، تَسْمَعُ مَنْ شَكَا إِلَيْكَ، وَ تَلْقَى مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْكَ، وَ تُخَلِّصُ مَنِ اعْتَصَمَ بِكَ، وَ تُفَرِّجُ عَمَّنْ لَاذَ بِكَ}}.</ref>

# [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و دوم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا مرا به [[رنج]] و [[توانایی]] و بر گرفتاری [[شکیبایی]] و بر درویشی [[قدرت]] نیست، پس روزیم را از من مگیر، و مرا به خلق خویش وامگذار، بلکه به تنهایی (بی‌واسطه) خواسته‌ام را برآور؛ و خود [[کارگزار]] من باش"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ لَا طَاقَةَ لِي بِالْجَهْدِ، وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى الْبَلَاءِ، وَ لَا قُوَّةَ لِي عَلَى الْفَقْرِ، فَلَا تَحْظُرْ عَلَيَّ رِزْقِي، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَى خَلْقِكَ، بَلْ تَفَرَّدْ بِحَاجَتِي، وَ تَوَلَّ كِفَايَتِي}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref>