امام رضا در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

نام مبارکش [[علی]] و دهمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است. به سال ۱۴۸ ه. در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد. [[پدر]] ارجمندش [[موسی بن جعفر]] {{ع}} [[امام هفتم]] است و مادرش، نجمه- [[ام البنین]] {{س}}. مشهورترین لقبش [[رضا]] است و کنیه‌اش [[ابوالحسن]]<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲۴۷.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 115.</ref>.

== [[فضائل]] و [[مناقب]] ==

[[امام رضا]] {{ع}} در شمار کسانی است که [[خداوند]] در [[آیه تطهیر]] فرموده است آنان را از هر [[عیب]] و نقصی پیراسته‌ام. از این رو، او نیز همانند دیگر [[امامان]] {{عم}} سرشتی قدسی و منزه داشت و از [[رذیلت‌های اخلاقی]] دور بود. مشهور است که برجستگی‌های [[اخلاقی]] آن [[امام همام]] {{ع}} عبارت بوده‌اند از:

# '''[[زهد]] و [[بندگی]]:''' [[حضرت]] [[علی بن موسی]] {{ع}} در بی رغبتی به [[دنیا]] و [[بندگی خدا]]، جهد فراوان داشت. در پیش چشم [[مردم]]، آراسته بود و در خلوت، ساده زیست و [[زاهد]]. زبان مبارکش همواره به [[تلاوت قرآن]] بود و [[روزه]] بسیار می‌گرفت و عبادتی فراوان داشت<ref>عیون اخبار الرضا، ۲/ ۱۷۶، ۱۷۸ و ۱۸۳.</ref>.

# '''[[فروتنی]]:''' در برابر [[مردم]] بسیار [[فروتن]] بود. هیچ گاه با کسی [[تندی]] نکرد و [[کلام]] کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به دیوار تکیه نداد<ref>همان، ۲/ ۱۸۲ و ۱۸۳.</ref>.

# '''[[علم]] و [[آگاهی]]:''' [[دانش]] [[امام رضا]] {{ع}} را نمی‌توان با کسی از [[مردمان]] زمانه‌اش به [[قیاس]] نهاد. [[فضل]] و [[برتری]] علمی‌اش همواره در مناظراتی که با [[علما]] و بزرگان دیگر [[ادیان]] و فِرَق برگزار می‌شد، آشکار بود و هیچ کس نتوانست‌ نکته‌ای بدو آموزد یا خرده‌ای [[علمی]] از او گیرد.

# '''[[سخاوت]] و [[بخشش]]:''' [[امام رضا]] {{ع}} همچون [[پدران]] [[پاک]] خویش در این صفت شهره [[دوست]] و [[دشمن]] بود. یک بار در روز [[عرفه]] همه [[دارایی]] خویش را بخشید. [[اصحاب]] با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: "نه تنها روا است که [[غنیمت]] است؛ غنیمتی برای کسب اجر و [[ثواب]] و [[کرامت]]"<ref>مناقب آل ابی طالب‌، ۴/ ۳۹۰.</ref>.

# '''[[فصاحت]] و [[بلاغت]]:''' چون [[امام رضا]] {{ع}} در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به [[سکوت]] وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون [[پدران]] پاکش بسیار [[فصیح]] و [[بلیغ]] بود<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 115-116.</ref>.

== [[امامت]] ==

[[مقام امامت]] تنها با [[نصب الهی]] ثابت می‌شود و دست [[بندگان]] از تعیین کسی به عنوان [[امام]] کوتاه است. [[امام رضا]] {{ع}} به [[نصب الهی]] به [[امامت]] رسیده است و بر این [[حقیقت]] احادیثی که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و دیگر بزرگان [[معصوم]] رسیده‌اند، [[گواهی]] می‌دهند. از این [[احادیث]] است [[حدیث]] مشهور [[جابر]] که بنابر آن، [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است، هشتمین [[خلیفه]] من و [[امام]] [[مسلمانان]]، [[علی بن موسی]] است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.</ref>. همچنین روایاتی فراوان از [[امام هفتم]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از ایشان، [[فرزند]] گرامی‌اش، [[علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری‌، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.</ref>. افزون بر این، [[فضیلت‌ها]] و منقبت‌های بی‌همتای آن [[امام همام]] {{ع}} بر [[امامت]] او [[گواهی]] می‌دهند<ref>الاتحاف بحب الاشراف‌، ۱۵۵ و ۱۵۶.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} حدود بیست سال (۲۰۳- ۱۸۳ ه.) [[امامت]] [[مسلمانان]] را برعهده داشت که هفده سال آن را در [[مدینه]] و سه سال را در [[خراسان]] به سر برد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 116.</ref>.

[[خلفای عباسی]] معاصر آن [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} سه تن بودند: [[هارون]]، [[محمد امین]] و [[عبدالله مأمون]]. از [[عهد]] [[امام رضا]] {{ع}}، عصر جدیدی از [[شکوفایی]] و بالندگی فرا روی [[شیعه]] پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های [[امامان]] پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های [[عظیم]] مردمی شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. [[شیعیان]] به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند [[حکومت]] را در دست گیرند. اما این وضعیت، [[حاکمان عباسی]] را به [[هراس]] انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری [[منصب]] [[ولایت‌عهدی]] به [[امام رضا]] {{ع}} از چاره‌هایی‌ بود که برای [[گریز]] از خطر [[شیعه]] یافتند. بدین‌سان، می‌توان دوران [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} را به دو دوره پیش و پس از [[ولایت‌عهدی]] تقسیم کرد. مدت [[امامت]] ایشان پیش از [[پذیرش ولایت]] عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر [[هارون]]، پنج سال را در عصر [[امین]] و دو سال را در [[عهد]] [[مأمون]] و در [[مدینه]] سپری کرد. چون [[پدر]] گرامی‌اش به [[شهادت]] رسید، در [[مدینه]] بود و رسیدگی به امور [[شیعیان]] را آغاز کرد. [[شاگردان]] [[پدر]] را پیرامون خویش گرد آورد و به [[تعلیم]] [[معارف]] [[ناب]] [[دینی]] پرداخت. در این سال‌ها [[شیعیان]] بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و [[معارف دینی]] نشو و قوام و دوام پیدا کردند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 117.</ref>.

شخصیت ممتاز و برجسته [[امام]] در [[مدینه]] چنان جلوه می‌نمود که سراسر [[حجاز]] آن روزگار در همه مسائل مادی و [[معنوی]] خویش از او مدد می‌گرفت. یکی از فعالیت‌های [[امام]] {{ع}} در این دوران آن بود که به شهرهای متعددی سفر کرد و [[مردم]] را به [[دیدار]] خویش برخوردار ساخت. آن [[امام همام]] {{ع}}، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا [[مردم]] را [[آگاه]] کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این [[تدبیر امام]] موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از [[وجود امام]] بهره‌مند شوند و از آن سو نیز [[حکومت]] به هراسی بیش‌تر افتد<ref>پیشوایان‌، ۲۲۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 117.</ref>.  

[[ولایت‌عهدی]] [[امام رضا]] {{ع}} سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر [[مأمون]] بود. [[مأمون]] برای [[فریب]] [[مردم]] و در [[حقیقت]] نظارت بیش‌تر بر [[امام]] {{ع}}، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا [[منصب]] [[ولایت‌عهدی]] را بپذیرد<ref>مقاتل الطالبیین‌، ۵۶۳.</ref>. [[مأمون]] از این کار چند [[هدف]] را پی می‌جست:

# فروکش ساختن قیام‌های [[علویان]]؛

# [[استوار]] کردن پایه‌های [[حکومت]] خویش از گذر ربط آن به [[امام رضا]] {{ع}}؛

# ترساندن و تنبیه [[عباسیان]] متمرد؛

# لکه‌دار ساختن [[شخصیت معنوی]] [[امام]] {{ع}} به آلودگی‌های [[حکومت]]<ref>شیعه در اسلام‌، ۲۱۲؛ تحلیلی از زندگانی امام رضا، ۱۰۰- ۹۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 117.</ref>.

هر چند [[امام رضا]] {{ع}} چاره‌ای جز پذیرفتن [[ولایت‌عهدی]] در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که [[مأمون]] را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های [[امام]] {{ع}} این بود که:

# در [[امر و نهی]] [[حکومت]] دخالت نکند؛

# در [[عزل]] و [[نصب]] شرکت نجوید؛ امور و [[سنن]] [[دینی]] را جابه جا نکند<ref>کشف الغمه‌، ۳/ ۱۰۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 117-118.</ref>.

در نظر [[تاریخ]] نگاران، بر نهادن چنین شرط‌هایی برای [[حکومت]] از نپذیرفتن [[ولایت‌عهدی]]، ناگوارتر بود؛ زیرا از [[نامشروع]] بودن [[حکومت]] حکایت می‌کردند و اینکه [[امام رضا]] {{ع}} به دخالت در چنین [[حکومتی]] رغبت نشان نمی‌دهد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 117-118.</ref>.

از سوی دیگر [[امام]] {{ع}} فرصتی یافت تا به [[وظایف]] آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با [[علما]] و بزرگان به [[مناظره]] بنشیند و حتی شخص [[مأمون]] را در [[مناظره]] [[شکست]] دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن [[نماز]] پرشکوه [[عید فطر]] به [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} که [[مأمون]] چاره‌ای ندید جز آنکه [[اقامه نماز]] را در همان آغاز [[ممنوع]] سازد و [[نماز]] [[باران]] [[امام]] {{ع}} که به بارش [[باران]] انجامید و [[آتش]] [[محبت]] ایشان را بیش از پیش در [[دل]] [[مشتاقان]] شعله‌ور ساخت، از فعالیت‌های این دوره است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 118.</ref>.

== [[شهادت]] ==

[[مأمون]] که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر [[قتل]] [[امام رضا]] {{ع}} گرفت و به سال ۲۰۳ ه. آن [[امام همام]] را در پنجاه و پنج سالگی به [[شهادت]] رساند. [[مرقد مطهر]] [[امام رضا]] {{ع}} در [[مشهد]] [[مقدس]] جای دارد<ref>تاریخ التمدن الاسلامی‌، ۴/ ۱۶۹؛ امام رضا، ۴۰۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 118.</ref>.