بنی‌تغلب: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بنی‌تغلب''' قبیله‌ای مشهور پُرجمعیت بوده است. آنان جایگاه‌های متعددی را جهت سکونت در اقصی نقاط [[جزیرة العرب]]، صحرای نجد، عراق، [[ایران]] و مناطق دیگر به خود اختصاص داده بودند و این تعدد محل اسکان موجب بروز و ظهور [[مذاهب]] مختلفی از جمله [[بت‌پرستی]] و [[مسیحیت]] در میان ایشان شد. با ظهور [[اسلام]] عده‌ای از آنان به [[اسلام]] گرویدند ولی اکثر آنها در سال نهم [[مسلمان]] شدند. [[مردم]] این [[قبیله]] پس از پذیرش اسلام، نقش‌های مهمی در اسلام ایفا نمودند و بسیاری از ایشان نیز، در فتوحات اسلامی حضوری گسترده و مؤثر یافتند. انان در [[جنگ جمل]] و [[صفین]] همراه با [[حضرت علی]]{{ع}} و حادثه عظیم [[عاشورا]] نقش موثری داشتند و برخی از انان جزء [[شهدای کربلا]] نام گرفتند. البته برخی هم در [[لشکر]] مقابل [[امام حسین]]{{ع}} بودند. از میان آنها مردان و [[زنان]] مشهور و شاعر و دانشمندان فراوانی برخاسته‌اند.

تغلبیان در گذشته، به [[شغل]] [[کشاورزی]] و [[دامپروری]] [[اشتغال]] داشتند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۸۲.</ref> و علاوه بر آن به [[تجارت]] نیز دست می‌‌زدند. آنان در کَباث، واقع در دیار [[ربیعه]]، بازاری بر پا نموده بودند<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۴، ص۲۳۲.</ref> و گروهی از آنان که در جزیرة فَرَسان، واقع در دریای سرخ، می‌‌زیستند، سالانه یک کاروان [[تجاری]] راهی [[حبشه]] می‌‌کردند<ref>ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ص۹۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص۸۷۴.</ref>. جمعی از تغلبیان هم، شغل ملوانی پیشه کرده بودند و از راه تجارت دریایی کسب [[ثروت]] کرده بودند<ref>[[دائرة المعارف]] الاسلامیه، ج۱۱، ص۴۶۳.</ref>. آنان [[رشد]] [[جمعیت]] سریعی داشتند<ref>تبریزی، شرح القصائد العشر، ص۱۰۸؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>. بنی تغلب از بسیاری جهات، با دیگر [[قبایل عرب]] متفاوت گشتند و [[آداب]] خاص خود را که به [[رسوم]] و [[سنن]] [[مسیحیان]] نزدیک‌تر بود، یافتند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۷، ص۱۲۴.</ref>. از جمله عادات [[زشت]] آنان [[شرب خمر]] بود که آن را بر اساس روایتی از [[امام علی]]{{ع}}، از [[نصاری]] گرفته بودند<ref>زمخشری، تفسیر سوره مائده، آیه ۷.</ref>. تغلبیان در [[صدر اسلام]]، برای [[حفظ]] عادات و [[رسوم جاهلی]] و استمرار شراب‌خواری خود به [[مسیحیت]] گرویدند و از این رو جزو اهل کتاب شمرده نمی‌شدند<ref>ر.ک. دانشنامه جهان اسلام، ج ۱ ص ۳۶۶۲، ستار عودی.</ref>.

پراکندگی تیره‌های گوناگون [[قبیله]] [[تغلب]] در مکان‌های مختلف، از [[زندگی]] در جنوب [[عربستان]] گرفته تا موج‌های مهاجرتی که در اثر [[جنگ‌ها]] و جست‌وجوی زمین‌های مناسب‌تر برای زندگی به سوی شمال به وقوع پیوست، موجب شد تا تغلبیان همواره در معرض آشنایی با [[عقاید]] و [[فرهنگ]] [[مردمان]] مختلف و تحت تأثیر آن قرار گیرند. آنان نیز مانند دیگر [[قبایل]] داخلی عربستان، نخست، [[بت‌پرست]] بودند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۶۲؛ دلّو، جزیرةالعرب قبل الاسلام، ج۲، ص۱۸۶.</ref>. بنی‌تغلب نیز همانند بیشتر [[اعراب جاهلی]] کعبه‌هایی داشتند که به احتمال [[قوی]]، خانۀ بت‌های آنان بوده و به دور آن [[طواف]] می‌کرده‌اند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۴۱۶.</ref>. علاوه بر آن، [[مهاجرت]] به عرصه‌های شمالی و اقامت در دیار ربیعه و تماس مداوم با مناطق مسیحی‌ نشین و [[رومیان]] مسیحیِ [[شام]]، بیشتر آنان را که به این مناطق مهاجرت کرده بودند به سوی [[آیین مسیحیت]] سوق داد<ref>ابن رشیق، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، ج ۲، ص۱۹۴؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۱، ص۶۳۱ـ۶۳۲. نک ‍: ابن خلدون،تاریخ، ج۲(۳)، ص۶۲۳).</ref>. ورود برخی از کاهنین و [[رهبانان]] به منطقه و اسکان آنان میان [[بنی تغلب]]، باعث [[ترویج]] و گسترش هر چه بیشتر این [[دین]] شد تا اینکه رفته رفته دیری که در [[زبان سریانی]] به «عین قنا» یا «عین الوکر» معروف بود و دیری دیگر در [[تکریت]] بنا نهاده شد<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۸۱-۸۲؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۱۷.</ref>. مهمترین زیارتگاهی که آنان همراه با مسیحیان [[عرب]] [[شام]] از جمله [[غساسنه]] به زیارتش می‌‌شتافتند، [[مشهد القدیس]] (سرجیوس) در رصافه بود. آنان این قدیس را [[شفیع]] خود قرار می‌‌دادند و در [[جنگ‌ها]] برایش پرچمی قرار می‌‌دادند و آن را در نبردهای خویش حمل می‌‌کردند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۱۶.</ref>.

در [[سال نهم هجری]] هیأتی شانزده نفره از [[مسلمانان]] و [[مسیحیان]] [[بنی تغلب]] در حالی که مسیحیانشان [[صلیبی]] طلایی بر گردن آویخته بودند، به [[مدینه]] نزد [[پیامبر اکرم]]{{صل}} رفتند. در این [[دیدار]]، مسلمانان این [[قبیله]]، هدایایی از [[رسول خدا]]{{صل}} دریافت نمودند و مسیحییانشان [[متعهد]] شدند که در ازای باقی ماندن بر [[مسیحیت]]، فرزندانشان را به این [[دین]] در نیاورند<ref>ابن کلبی، نسب مَعَدّ و الیمن الکبیر، ج ۱، ص۳۵۵؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۹؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۹۳.</ref>. همچنین، [[پیامبر]]{{صل}} در دیدار با یکی از سران ایشان به نام «جرّار»، اسلام را بر او عرضه کرد؛ اما وی از [[قبول اسلام]] شانه خالی کرد. از این رو، حضرت سپاهی را به [[فرماندهی]] [[زید الخیل]] ـ شاعر و جنگاور معروف ـ به [[جنگ]] او و قبیله‌اش فرستاد تا از آنها بخواهد یا اسلام بپذیرند یا بجنگند. پس از [[امتناع]] ایشان از [[پذیرش اسلام]]، کار به [[نبرد]] کشیده شد و جرّار و جمعی از تغلبیان کشته شدند<ref>ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۷، ص۱۶۶؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۲۰.</ref>.

دوگانگی تغلب در [[امور سیاسی]] ـ [[اجتماعی]]، در دوران [[امام علی]]{{ع}} نیز ادامه یافت. در [[سال ۳۶ هجری]] و در پی وقوع [[فتنه]] [[جمل]]، گروهی از آنان به یاری امام علی{{ع}} شتافتند<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۹۶.</ref>. در [[نبرد صفین]] هم، گروهی از تغلبیان در کنار علی{{ع}} و برخی نیز علیه ایشان جنگیدند<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۲۸۸، ۲۹۸، ۴۸۶، ۵۴۹.</ref>.

== [[بنی تغلب]] و [[قیام امام حسین]]{{ع}} ==

در دوران [[حکومت امویان]]، تغلبیان در برخی حوادث مهم [[سیاسی]] و [[جنگ‌ها]] نقش ایفا نمودند. از جمله این وقایع، [[رخداد عظیم عاشورا]] بود. با آغاز [[قیام]] [[سید]] و [[سالار شهیدان]]{{ع}} جمعی از [[مردم]] [[تغلب]] به این قیام پیوستند و در شمار هواداران و [[بیعت کنندگان]] با حضرت در آمدند. آنان، پس از ورود [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفه]] با ایشان [[بیعت]] کردند و پس از [[شهادت]] او، جمعی از مردم [[قبیله]] تغلب به [[زحمت]] خود را به [[سپاه امام حسین]]{{ع}} رساندند و در عاشورا پس از نبردی دلیرانه، به شهادت رسیدند<ref>ابن‌ شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۱۳؛ محمد السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین{{ع}}، ص۱۹۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۱-۷۲.</ref>. در برابر سپاه [[اباعبدالله الحسین]]{{ع}} هم، جمعی از بنی تغلب همراه با قبیله مادری خود، حضور داشتند که [[فرماندهی]] آنان را [[قیس بن اشعث کندی]] بر عهده داشت<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۶۰؛ ر. ک. دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقر العلوم{{ع}}، دانشنامه امام حسین{{ع}}، مدخل قاتلان امام حسین{{ع}}.</ref>.

تغلبیان در [[واقعه حره]] برای [[یزید بن معاویه]] جنگیدند و در سال ۶۵ هجری [[مروان بن حکم]] را در مصاف با [[ضحاک بن قیس فهری]] [[یاری]] نمودند<ref>طبری، تاریخ، ج۷، ص۵۹-۶۰؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰۹.</ref>. در [[سال ۶۶ هجری]] و در پی آغاز [[قیام]] [[مختار بن ابی عبیده ثقفی]] در [[کوفه]]، جمعی از مردانشان در شمار [[یاران]] وی در آمدند و از خونخواهان [[حسین بن علی]]{{ع}} گردیدند و نقش مهمی در [[پیروزی]] مختار ایفا کردند<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه، ج۴، ص۲۶۴؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۲.</ref>. آنان همچنین در سال ۷۷ هجری یاری گر [[حجاج بن یوسف ثقفی]] علیه [[شبیب بن یزید شیبانی حروری]] بودند<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۶۳-۲۶۵؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۲.</ref>.

 

آنان در دوران [[حکومت عباسیان]] نیز نقش آفرین برخی حوادث و وقایع بودند<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۱۱۳.</ref> در سال‌های ۲۶۷ و ۲۸۰ و ۲۸۲ [[هجری]] نیز، قبیلۀ بنی تغلب [[پناه دهنده]] و یاری رسان [[هارون]] ـ یکی از سران [[خوارج]] ـ بودند<ref> نک: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۳۶۰، ۴۶۳، ۴۷۲</ref>. در [[قرن سوم]] و چهارم، بنی حمدان، که خود را به قبیله تغلب منتسب می‌‌دانستند، [[دولت]] محلی [[شیعی]] [[حمدانیان]] را در [[موصل]] و [[شام]] پایه‌گذاری کردند. در دوران [[حکومت]] المکتفی ـ خلیفۀ [[عباسی]] ـ، ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان را در ۲۹۲ هجری (۹۰۵ میلادی) [[حاکم]] [[موصل]] ساخت<ref>خواندمیر، حبیب السیر، ج۲، ص۵۴۶.</ref>. پس از [[مرگ]] عبدالله، بازماندگان او [[حکومت]] را در [[خانواده]] [[حفظ]] کردند و گسترۀ حکومت خود را تا جزیره و [[حلب]] رساندند. این حکومت تا سال ۴۳۰ هجری همچنان پا بر جا بود<ref>سویدی، سبائک الذهب، ص۲۳۳.</ref>. تغلبیان در [[قرن هفتم]] در بادیة الشام و نواحی دیگر پراکنده شدند<ref>الاطرقجی،«تغلب و دورها فی التاریخ»، ج۹، ص۱۶۹.</ref> و در سال ۶۸۱ هجری و در پی [[حمله دوم]] مغول‌ها به [[شام]]، به [[یاری]] [[سپاه]] شامی شتافتند و [[نبرد]] نزدیک به [[پیروزی]] مغولان را به [[شکست]] آنان بدل کردند<ref>ابن عبری، تاریخ مختصر الدول، ص۲۸۸؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۳.</ref>. از قرن هفتم به بعد از این [[قبیله]] آثار چندانی در دست نیست<ref>مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری؛ دانشنامه جهان اسلام، ج. ۱ ص. ۳۶۶۲، ستار عودی.</ref>.