ترتیل در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[ترتیل]] در سه معنا به کار رفته است: | [[ترتیل]] در سه معنا به کار رفته است: | ||
#خوب و منظّم خواندن. | # خوب و منظّم خواندن. | ||
#شمرده و [[فصیح]] خواندن | # شمرده و [[فصیح]] خواندن | ||
#با دقت و مرتب بودن. | # با دقت و مرتب بودن. | ||
از این ماده چهار بار و در دو [[آیه]] از [[قرآن]] آمده که دو بار به صورت فعلی و دو بار به صورت مصدری است: {{متن قرآن| وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا}}<ref>«و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.</ref>، {{متن قرآن|وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref>. راغب گوید: [[ترتیل]] یعنی به سهولت و [[درستی]] و با [[تأنّی]] کلمات را ادا کردن. {{متن قرآن| رَتِّلِ}} یعنی آن چیز را [[منظم]]، هماهنگ و [[زیبا]] در کنار هم قرار داد<ref>مفردات، ص۳۴۱.</ref>. | از این ماده چهار بار و در دو [[آیه]] از [[قرآن]] آمده که دو بار به صورت فعلی و دو بار به صورت مصدری است: {{متن قرآن| وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا}}<ref>«و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.</ref>، {{متن قرآن|وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref>. راغب گوید: [[ترتیل]] یعنی به سهولت و [[درستی]] و با [[تأنّی]] کلمات را ادا کردن. {{متن قرآن| رَتِّلِ}} یعنی آن چیز را [[منظم]]، هماهنگ و [[زیبا]] در کنار هم قرار داد<ref>مفردات، ص۳۴۱.</ref>. | ||
[[فاضل گروسی]] در کتاب [[تجوید]] استدلالی‌اش گوید: از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} سؤال کردند معنای ترتیل را، فرمود: {{متن حدیث|أَنَّهُ حِفْظُ اَلْوُقُوفِ وَ بَيَانُ اَلْحُرُوفِ}}، «ترتیل یعنی دانستن وقف‌ها و [[نیکو]] ادا کردن حروف» و [[حفظ]] وقوف عبارت است از دانستن وقف‌ها و فرق گذاشتن بین [[وقف]] حَسَن و تامّ و وقوف لازم و [[حرام]] و وقف غفران و [[کفران]]. بیان حروف نیز اشاره است به صفات ذاتی و عرضی و ادغام و اِخفات و اظهار و مدّ لازم و جائز و [[مستحب]] از حروف و صفات مستحسن تجویدی قرائتی<ref>تجوید استدلالی، ص۱۰۲ و ۱۰۳.</ref>. | [[فاضل گروسی]] در کتاب [[تجوید]] استدلالی‌اش گوید: از [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} سؤال کردند معنای ترتیل را، فرمود: {{متن حدیث|أَنَّهُ حِفْظُ اَلْوُقُوفِ وَ بَيَانُ اَلْحُرُوفِ}}، «ترتیل یعنی دانستن وقف‌ها و [[نیکو]] ادا کردن حروف» و [[حفظ]] وقوف عبارت است از دانستن وقف‌ها و فرق گذاشتن بین [[وقف]] حَسَن و تامّ و وقوف لازم و [[حرام]] و وقف غفران و [[کفران]]. بیان حروف نیز اشاره است به صفات ذاتی و عرضی و ادغام و اِخفات و اظهار و مدّ لازم و جائز و [[مستحب]] از حروف و صفات مستحسن تجویدی قرائتی<ref>تجوید استدلالی، ص۱۰۲ و ۱۰۳.</ref>. | ||
[[مفسران]]، تعبیر {{متن قرآن|عَلَى مُكْثٍ}}<ref>سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref> را به [[تلاوت]] با ترتیل، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>مجمع البیان، ج۶، ص۶۸۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۲۲۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا}}<ref>«و آن را قرآنی بخش‌بخش کرده‌ایم تا بر مردم با درنگ بخوانی و آن را خرده‌خرده فرو فرستاده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref>. | [[مفسران]]، تعبیر {{متن قرآن|عَلَى مُكْثٍ}}<ref>سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref> را به [[تلاوت]] با ترتیل، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>مجمع البیان، ج۶، ص۶۸۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۲۲۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا}}<ref>«و آن را قرآنی بخش‌بخش کرده‌ایم تا بر مردم با درنگ بخوانی و آن را خرده‌خرده فرو فرستاده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref>. | ||
[[شیخ کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، کتاب [[فضل]] القرآن، یک باب را اختصاص به ترتیل داده و عنوان {{عربی|"ترتیل القرآن بالصوت الحسن"}} را برای آن [[برگزیده]] است. {{متن حدیث|"عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref> قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} بَيِّنْهُ تِبْيَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَكِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْقَاسِيَةَ وَ لَا يَكُنْ هَمُّ أَحَدِكُمْ آخِرَ السُّورَةِ}}. | [[شیخ کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، کتاب [[فضل]] القرآن، یک باب را اختصاص به ترتیل داده و عنوان {{عربی|"ترتیل القرآن بالصوت الحسن"}} را برای آن [[برگزیده]] است. {{متن حدیث|"عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ * وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref> قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} بَيِّنْهُ تِبْيَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَكِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْقَاسِيَةَ وَ لَا يَكُنْ هَمُّ أَحَدِكُمْ آخِرَ السُّورَةِ}}. | ||
[[عبدالله بن سلیمان]] گوید: از [[امام صادق]]{{ع}} درباره این [[آیه]]: {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}} پرسیدم، فرمود: [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرموده است: یعنی آن را روشن و شمرده بخوان؛ نه مانند [[شعر]] تند بخوان و نه مانند ریگ، پراکنده کن (یعنی زیاد میان کلمات فاصله مینداز)، بلکه به سبب آن در دل‌های سخت و محکم خود [[دلهره]] ایجاد کنید و نباید [[همت]] هر یک از شما رسیدن به آخر [[سوره]] باشد»<ref>الکافی، ج۲، ص۶۱۴.</ref>. | [[عبدالله بن سلیمان]] گوید: از [[امام صادق]] {{ع}} درباره این [[آیه]]: {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ * وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}} پرسیدم، فرمود: [[امیرمؤمنان]] {{ع}} فرموده است: یعنی آن را روشن و شمرده بخوان؛ نه مانند [[شعر]] تند بخوان و نه مانند ریگ، پراکنده کن (یعنی زیاد میان کلمات فاصله مینداز)، بلکه به سبب آن در دل‌های سخت و محکم خود [[دلهره]] ایجاد کنید و نباید [[همت]] هر یک از شما رسیدن به آخر [[سوره]] باشد»<ref>الکافی، ج۲، ص۶۱۴.</ref>. | ||
بعضی در معنای [[ترتیل]]، افزون بر توجه به جنبه‌های ظاهری و الفاظ، [[تدبر]] در محتوا و معانی [[آیات]] را نیز دخیل دانسته‌اند، و آن را به آشکارا و شمرده خواندن همراه با تدبر در معانی آیات، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، تفسیر سوره مزمل.</ref>. شاید [[فخر رازی]] با توجه به همین نکته می‌گوید: مقصود از ترتیل قرائت با «[[حضور قلب]] و کمال [[معرفت]]» است<ref>التفسیر الکبیر، ذیل تفسیر سوره مزمل.</ref>. | بعضی در معنای [[ترتیل]]، افزون بر توجه به جنبه‌های ظاهری و الفاظ، [[تدبر]] در محتوا و معانی [[آیات]] را نیز دخیل دانسته‌اند، و آن را به آشکارا و شمرده خواندن همراه با تدبر در معانی آیات، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، تفسیر سوره مزمل.</ref>. شاید [[فخر رازی]] با توجه به همین نکته می‌گوید: مقصود از ترتیل قرائت با «[[حضور قلب]] و کمال [[معرفت]]» است<ref>التفسیر الکبیر، ذیل تفسیر سوره مزمل.</ref>. | ||
مفهوم [[روایات]] هم در این باره همین است؛ زیرا از مهمترین [[اهداف]] [[تلاوت قرآن]]، همانا تدبر در معنای والای [[کلام الهی]] است. از این رو امیرمؤمنان{{ع}} می‌فرماید: در قرائتی که در آن تدبر نباشد هیچ خیری نیست و [[ابن عباس]] می‌گوید: [[سوره بقره]] را با ترتیل و تدبر بخوانم برای من بهتر است که همه [[قرآن]] را تندخوانی کنم<ref>جوامع الجامع، ج۴، ص۳۸۳.</ref>. تدبر زمانی امکان‌پذیر است که [[قاری قرآن]] را با [[آرامش]] و شمرده بخواند تا بتواند به [[تأمل]] در [[حقایق]] و دقایق آیات آن بپردازد. [[تلاوت]] با [[ترتیل]]، زمینه‌ای برای [[تدبر]] و در نتیجه تأثیر [[آیات]] [[نورانی]] [[قرآن]] در [[جان انسان]] است <ref>دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۴۱۴.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ترتیل - کوشا (مقاله)|مقاله «ترتیل»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص:۴۲۴-۴۲۵.</ref> | مفهوم [[روایات]] هم در این باره همین است؛ زیرا از مهمترین [[اهداف]] [[تلاوت قرآن]]، همانا تدبر در معنای والای [[کلام الهی]] است. از این رو امیرمؤمنان {{ع}} می‌فرماید: در قرائتی که در آن تدبر نباشد هیچ خیری نیست و [[ابن عباس]] می‌گوید: [[سوره بقره]] را با ترتیل و تدبر بخوانم برای من بهتر است که همه [[قرآن]] را تندخوانی کنم<ref>جوامع الجامع، ج۴، ص۳۸۳.</ref>. تدبر زمانی امکان‌پذیر است که [[قاری قرآن]] را با [[آرامش]] و شمرده بخواند تا بتواند به [[تأمل]] در [[حقایق]] و دقایق آیات آن بپردازد. [[تلاوت]] با [[ترتیل]]، زمینه‌ای برای [[تدبر]] و در نتیجه تأثیر [[آیات]] [[نورانی]] [[قرآن]] در [[جان انسان]] است <ref>دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۴۱۴.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ترتیل - کوشا (مقاله)|مقاله «ترتیل»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص:۴۲۴-۴۲۵.</ref> | ||
==ترتیل در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم== | == ترتیل در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم == | ||
ترتیل از رَتَل، به معنای [[حسن]] هماهنگی و به هم [[پیوستگی]] در سخن و در اصطلاح [[قرآن]] رعایت [[آداب]] [[تلاوت]] است که کلمات [[قرآن]] با [[تأنی]]، [[تأمل]]، صحیح و آسان ادا شود<ref>ترتیل قرآن "به معنای تلاوت آن است به نحوی که حروف پشت سر هم آن روشن و جدای از هم بگوش شنونده برسد: مفردات راغب ص ۳۴۱</ref> | ترتیل از رَتَل، به معنای [[حسن]] هماهنگی و به هم [[پیوستگی]] در سخن و در اصطلاح [[قرآن]] رعایت [[آداب]] [[تلاوت]] است که کلمات [[قرآن]] با [[تأنی]]، [[تأمل]]، صحیح و آسان ادا شود<ref>ترتیل قرآن "به معنای تلاوت آن است به نحوی که حروف پشت سر هم آن روشن و جدای از هم بگوش شنونده برسد: مفردات راغب ص ۳۴۱</ref> | ||
#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۱-۵.</ref> | #{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۱-۵.</ref> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
در [[آیات]] فوق این محورها مطرح گردیده است: | در [[آیات]] فوق این محورها مطرح گردیده است: | ||
# [[پیامبر]] از طرف [[خداوند]] [[مأمور]] به [[تلاوت قرآن]] همراه ترتیل گردیده است. | # [[پیامبر]] از طرف [[خداوند]] [[مأمور]] به [[تلاوت قرآن]] همراه ترتیل گردیده است. | ||
#ترتیل [[قرآن]] در نیمه شب، فراهم کننده شرایط [[دریافت وحی]] [[الهی]] برای [[پیامبر]]: {{متن قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۵.</ref> | # ترتیل [[قرآن]] در نیمه شب، فراهم کننده شرایط [[دریافت وحی]] [[الهی]] برای [[پیامبر]]: {{متن قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۵.</ref> | ||
#نیمه شب زمانی مناسب برای ترتیل [[قرآن]]: «خواندن همراه با تانی وتامل» {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن!*یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۱- ۴.</ref> | # نیمه شب زمانی مناسب برای ترتیل [[قرآن]]: «خواندن همراه با تانی وتامل» {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن!* یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۱- ۴.</ref> | ||
# [[مأموریت]] پیامبربه قرآئت [[قرآن]] همراه باتانی و تامل در [[نماز]]: {{متن قرآن|قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا*وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«شب را- جز اندکی- بپای خیز*یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۲و۴.</ref> | # [[مأموریت]] پیامبربه قرآئت [[قرآن]] همراه باتانی و تامل در [[نماز]]: {{متن قرآن|قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا* وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«شب را- جز اندکی- بپای خیز* یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۲و۴.</ref> | ||
# [[نزول قرآن]] بر [[پیامبر]] به صورت شمرده و آهسته: {{متن قرآن|وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا}}<ref>«و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۲۸۵.</ref>. | # [[نزول قرآن]] بر [[پیامبر]] به صورت شمرده و آهسته: {{متن قرآن|وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا}}<ref>«و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۲۸۵.</ref>. | ||