جابر بن عتیک: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابن حجر]] برخلاف دیگر صحابه‌نویسان، از تنی چند به نام جابر بن عتیک یاد کرده است. تشابه اسمی اینان، سبب خلط [[اخبار]] مربوط به آنان و [[اختلاف]] نظر جدی درباره [[نسب]]، [[فرزندان]] و [[روایات]] نقل شده از آنان شده است<ref>ر. ک: مزی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۴۵۴-۴۵۶ و مقایسه کنید با ابن حجر، تهذیب، ج۲، ص۵۲ و ج۵، ص۲۴۷-۲۴۸.</ref>.

۱. [[جابر بن عتیک معاوی]]؛ وی نواده [[قیس بن حارث بن هیشه انصاری]] از [[بنو معاویه]]<ref>ابن کلبی، هشام بن محمد، نسب مع والیمن الکبیر، ص۱۵؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۷؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۴۹۵.</ref> تیره‌ای از [[اوس]] و [[برادر]] [[حارث بن عتیک]] است و در نام وی به «جابر» و «جَبر» اختلاف است. [[واقدی]]<ref>واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۱۶.</ref>، [[ابن اسحاق]]<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۷.</ref> و [[دمیاطی]] وی را جبر نامیده‌اند و [[شافعی]] می‌گوید: مالک، جبر را به جابر تصحیف کرده است<ref>حاکم نیشابوری، معرفه، ص۱۵۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۶، ص۲۹۱.</ref>، ولی ابن حجر نام جابر را به دلیل کاربردش در سند روایات، ترجیح داده و افزوده که [[بغوی]]<ref>بر خلاف بیشتر سیره نگاران، ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۳، ص۳۰۸.</ref> جبر را برادر جابر شمرده است <ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۴۹؛ همچنین سمعانی، الأنساب ج۵، ص۳۳۵.</ref>. [[مردم مدینه]] وی را جایر و [[مردم]] [[عراق]] وی را جبر می‌نامیدند<ref>ابن حبان، مشاهیر، ص۱۱۸.</ref>. مادرش [[جمیله]]، دختر [[زید صیفی]] از [[بنو حارثه]]، تیره‌ای از اوس بود<ref>خلیفة بن خیاط، ص۱۵۲.</ref>. هضبه دختر [[عمرو بن مالک]] از بنو ثعلبه، تیره‌ای از قیس عیلان، با جابر [[ازدواج]] کرد و عتیک، عبدالله و ام ثابت را به [[دنیا]] آورد. [[ابن قداح]]، [[عبدالله بن محمد بن غماره انصاری]] می‌گوید: امروزه از بنومعاویه نسلی جز فرزندان [[جبر بن عتیک]] باقی نمانده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۵۷.</ref>.

او برادر پیمانی [[خباب بن ارت]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۵۷.</ref> و از حاضران در غزوۀ [[بدر]] است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۵۷؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۴۷.</ref> و در [[پیکار]] [[أحد]] پایش [[شکست]] که [[رسول خدا]] {{صل}} دستی بر آن کشید و همان لحظه بهبود یافت<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۱۸ و ۳۲۷.</ref>. جابر در نبردهای بعدی نیز رسول خدا {{صل}} را [[همراهی]] کرد<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۹۴.</ref>. جبر دو تن از [[اسیران]] غزوة بنو قریظه را کُشت<ref>واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۱۶.</ref> و در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۰۰.</ref> و غزوه حنین<ref>واقدی، المغازی، ج۳، ص۸۹۶.</ref> [[پرچمدار]] بنو معاویه بود. به [[روایت]] جابر، [[پیامبر خدا]] {{صل}} به [[عیادت]] [[ابوالربیع عبد الله بن ثابت]] رفت و چون وی را مُرده یافت، [[استرجاع]] گفت و [[زنان]] گریستند؛ در حالی که جابر تلاش می‌کرد آنان را آرام کند، یکی از افراد [[خانواده]] عبدالله [[آرزو]] کرد [[مرگ]] وی [[شهادت در راه خدا]] می‌بود. رسول خدا {{صل}} مفهوم [[شهید]] را از کشته شدن در [[راه خدا]] به هفت مورد دیگر تعمیم داد<ref>مالک بن انس، الموطأ، ج۱، ص۲۳۳؛ شافعی، محمد بن ادریس، مسند، ص۳۶۲.</ref>. برخی به [[اشتباه]] [[کنیه]] [[عبدالله بن ثابت]] را بر جابر مُعاوی (بنومعاویه) تطبیق داده، وی را ابوالربیع گفته‌اند <ref>ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۱، ص۵۳۸. ابوالربیع کنیه عبدالله بن ثابت در متن حدیث یادشده آمده است.</ref>.

در دوره [[عمر]] که [[یهود]] [[خیبر]] [[تبعید]] شدند، به وی نیم سهم از سهام خیبر رسید<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۳۷۳؛ واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۲۱.</ref>. جابر برای [[عبدالله بن عمر]] توضیح داد که رسول خدا {{صل}} در کدام قسمت از مسجد بنومعاویه [[نماز]] خواند و سه دعایی را که در آن [[مسجد]] کرده بود، برای عبدالله بیان کرد<ref>مالک بن انس، الموطأ، ج۱، ص۲۱۶؛ ابن شبه نمیری، عمر، تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۶۷؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۴، ص۵۱۷.</ref>. جابر از رسول خدا {{صل}} روایت کرده که [[غیرت]] و [[تکبر]] به [[محبوب]] و مبغوض [[الهی]] تقسیم می‌شود و برای هر یک نیز مثالی فرمود<ref>ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن، ج۱، ص۶۰۰؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲، ص۱۸۹.</ref>، [[ابن شاهین]] روایت پیش گفته را از جابر از پدرش عتیک بن قیس بن هیشه نقل کرده که صحیح نیست<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۳، ص۵۶۸.</ref>.

جابر در سال ۶۱، در ۶۹ سالگی درگذشت<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۹۴.</ref>. به [[روایت]] [[ابن عباس]]، جنازه وی با [[سهل بن عتیک]] نخستین جنازه‌ای بود که [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن در «جایگاه [[نماز]] بر [[مردگان]]» نماز خواند<ref>طبرانی، المعجم الأوسط، ج۵، ص۸۳.</ref>.

٢. [[جابر بن عتیک سلمی]]؛ وی نواده [[قیس بن اسود]] از بنویمه، تیره‌ای از [[خزرج]] و فرزند زنی از [[خیبر]] و به [[نقلی]] از بنو نجار است<ref>خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۱۷۳.</ref> است که با [[هند]] دختر [[براء بن معرور]]، از [[زنان]] [[بیعت کننده]] با رسول خدا {{صل}} [[ازدواج]] کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۹۶.</ref>. برخی از حضور او در [[غزوه بدر]] یاد کرده‌اند که صحیح نیست، ولی در دیگر [[نبردها]] حاضر بود<ref>مزی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۴۵۴.</ref> اما [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۵۰.</ref> حضور وی را در غزوه [[أحد]] اختلافی می‌داند و می‌گوید: فرزندش «عبدالملک» در شمار [[محدثان]] و روایت کننده از [[جابر بن عبدالله انصاری]] است. [[خلیفة بن خیاط]]<ref>خلیفه بن خیاط، الطبقات، ص۱۷۳.</ref> [[روایات]] پیش گفته [[شهادت]] و [[گریه]] (از جابر معاوی) را از وی دانسته است.

گویند جابر بن عتیک اوسی از بنومعاویه، [[برادر]] [[عبدالله بن عتیک]] و [[قاتل]] [[ابن ابی‌حقیق]] [[یهودی]] است و از آنجا که بدون هیچ اختلافی خزرجی‌ها کشنده وی بودند، برخی جابر بن عتیک را برادر عبدالله نمی‌دانند<ref>ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۳، ص۲۰۳.</ref>. عبدالله <ref>ابن کلبی، هشام بن محمد، نسب مع والیمن الکبیر، ص۱۶؛ خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۱۵۲.</ref> و جابر [[فرزندان]] [[عتیک بن قیس بن اسود شیمی خزرجی]] هستند<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۱۴۴.</ref>.

برخی «ابو عبدالله» را [[کنیه]] جابر مُعاوی و ابوسفیان را نیز فرزند وی دانسته‌اند. روایاتی نیز از جابر بن عتیک نقل شده که به [[درستی]] مشخص نیست از کدام یک از آنهاست، گرچه جابر معاوی مشهورترین آنان است. در روایتی از جابر، [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: «گرچه [[مردم]] از عاملان [[زکات]] ناخرسندند، ولی با آمدن آنان اظهار [[خوشحالی]] کنید و زکاتی را که می‌خواهند، در اختیارشان بگذارید»<ref>ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن، ج۱، ص۳۵۷؛ بیهقی، احمد بن الحسین، السنن، ج۴، ص۱۱۴. استفاده عدم جواز مخالفت با کارگزاران را در هر زمان بنگرید: عظیم آبادی، محمد شمس الحق، عون المعبود، ج۴، ص۳۲۹.</ref>.<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۲ (کتاب)|مقاله «جابر بن عتیک»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۲، ص ۳۴۹ - ۳۵۰.</ref>