پرش به محتوا

ذوالمعارج (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
خط ۱۸: خط ۱۸:
به دیده برخی، مفهوم «ذو» برای بیان پیوند شدید به شکل [[غلبه]] و [[قهر]] میان دارنده صفت و آن صفت است و «صاحب» مغایرت میان صاحب صفت و صفت را می‌رساند و چون این مغایرت در خدای والا اعتباری است، مناسب است که ذوالمعارج به «دارای معارج» معنی شود نه صاحب آن.<ref>التحقیق، ج ۳، ص۳۴۶، «ذو».</ref>
به دیده برخی، مفهوم «ذو» برای بیان پیوند شدید به شکل [[غلبه]] و [[قهر]] میان دارنده صفت و آن صفت است و «صاحب» مغایرت میان صاحب صفت و صفت را می‌رساند و چون این مغایرت در خدای والا اعتباری است، مناسب است که ذوالمعارج به «دارای معارج» معنی شود نه صاحب آن.<ref>التحقیق، ج ۳، ص۳۴۶، «ذو».</ref>


در [[قرآن]] تنها یک مرتبه به این [[اسم الهی]] تصریح {{متن قرآن|مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ}}<ref>«از سوی خداوند دارنده پایگاه‌ها (ی بلند)» سوره معارج، آیه ۳.</ref> و در دو [[آیه]] [[عروج]] امر، ملائکه و [[روح]] به سوی خدا یاد شده است. {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح ، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref> در [[روایات]] نیز خدا با این نام خوانده شده است: {{متن حدیث| لَبَّيْكَ ذَا اَلْمَعَارِجِ}}،<ref>الکافی، ج ۴، ص۲۱۳،۳۳۵.</ref> یا «ذا المعارج»؛<ref> اقبال الاعمال، ج ۱، ص۴۶۲؛ المقام الاسنی، ج ۱، ص۹۰.</ref> {{متن حدیث|وَ كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يُكْثِرُ مِنْ ذِي اَلْمَعَارِجِ}}.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۵۰؛ بحارالانوار، ج۲۱، ص۳۹۶.</ref>.<ref>[[محمد مهدی کاظمی|کاظمی، محمد مهدی]]، [[ذوالمعارج (مقاله)|مقاله «ذوالمعارج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۴۰۱- ۴۰۳</ref>
در [[قرآن]] تنها یک مرتبه به این [[اسم الهی]] تصریح {{متن قرآن|مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ}}<ref>«از سوی خداوند دارنده پایگاه‌ها (ی بلند)» سوره معارج، آیه ۳.</ref> و در دو [[آیه]] [[عروج]] امر، ملائکه و [[روح]] به سوی خدا یاد شده است. {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref> در [[روایات]] نیز خدا با این نام خوانده شده است: {{متن حدیث| لَبَّيْكَ ذَا اَلْمَعَارِجِ}}،<ref>الکافی، ج ۴، ص۲۱۳،۳۳۵.</ref> یا «ذا المعارج»؛<ref> اقبال الاعمال، ج ۱، ص۴۶۲؛ المقام الاسنی، ج ۱، ص۹۰.</ref> {{متن حدیث|وَ كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يُكْثِرُ مِنْ ذِي اَلْمَعَارِجِ}}.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۵۰؛ بحارالانوار، ج۲۱، ص۳۹۶.</ref>.<ref>[[محمد مهدی کاظمی|کاظمی، محمد مهدی]]، [[ذوالمعارج (مقاله)|مقاله «ذوالمعارج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۴۰۱- ۴۰۳</ref>


== خدای صاحب مدارج صعود ملائکه ==
== خدای صاحب مدارج صعود ملائکه ==
امر ایجاد در [[نظام آفرینش]] بر [[نزول]]، و امر اعاده بر عروج [[استوار]] شده و هرکدام مراتب و درجاتی دارد که به ترتیب، مراتب [[قوس نزول]] و قوس صعود را تشکیل می‌دهند.<ref>شرح منظومه، ج ۳، ص۶۶۵ ـ ۶۶۶.</ref> اسم ذوالمعارج درباره مدارج و مراتب قوس صعود است که مراحل [[قرب]] الی اللّه‌و صعود به سوی او را رقم می‌زنند. بر این اساس، برخی مفسران معارج را در آیه {{متن قرآن|مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ}}<ref>«از سوی خداوند دارنده پایگاه‌ها (ی بلند)» سوره معارج، آیه ۳.</ref> [[مقامات]] [[ملکوت]] یا مراتب ملائکه <ref> المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۲؛ المیزان، ج ۲۰، ص۷؛ من وحی القرآن، ج ۲۳، ص۹۱.</ref> یا محل صعود [[فرشتگان]] <ref>مراح لبید، ج ۲، ص۵۶۲؛ المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۴.</ref> دانسته‌اند و بعضی به معنای آسمان‌هایی که [[پریان]] از آنها صعود می‌کنند <ref>اعراب القرآن، ج ۵، ص۲۱؛ البحرالمحیط، ج ۱۰، ص۲۷۲.</ref> و به [[عرش الهی]] می‌رسند <ref>نک: روح المعانی، ج ۱۵، ص۶۳ـ۶۴؛ تفسیر شبر، ص۵۳۱.</ref> و در [[حقیقت]]، [[خدا]] فرشتگان را از [[آسمان‌ها]] بالا می‌برد.<ref>روح المعانی، ج ۱۲، ص۳۰۸؛ فتح القدیر، ج ۴، ص۵۵۶.</ref> تمام عروج‌های [[عالم ملکوت]] به خدای والا ختم می‌شوند،<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۸۰۵؛ من هدی القرآن، ج ۱۲، ص۳۸.</ref> چون او نهایت همه چیز است و مرتبه‌ای بالاتر از وصول به او نیست <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۵، ص۵۳؛ زبدة التفاسیر، ج ۶، ص۱۲۴.</ref> و چون خدا صاحب این [[مقامات]] و مراتب است، ذی المعارج نامیده شده است،<ref>معانی القرآن، ج ۳، ص۱۸۴؛ فتح القدیر، ج ۵، ص۳۴۵.</ref> از این رو راه‌های [[ملکوت]] و مراتب و درجات [[معنوی]] آن،<ref> المیزان، ج ۲۰، ص۷؛ مجموعه آثار، ج ۲۷، ص۶۷۵، «آشنایی با قرآن».</ref> که پریان و [[ارواح]] بر اساس قربشان به خدا، آن را می‌پیمایند از آنِ خداست.<ref>منهج الصادقین، ج ۱۰، ص۵؛ المیزان، ج ۲۰، ص۷.</ref>
امر ایجاد در [[نظام آفرینش]] بر [[نزول]]، و امر اعاده بر عروج [[استوار]] شده و هرکدام مراتب و درجاتی دارد که به ترتیب، مراتب [[قوس نزول]] و قوس صعود را تشکیل می‌دهند.<ref>شرح منظومه، ج ۳، ص۶۶۵ ـ ۶۶۶.</ref> اسم ذوالمعارج درباره مدارج و مراتب قوس صعود است که مراحل [[قرب]] الی اللّه‌و صعود به سوی او را رقم می‌زنند. بر این اساس، برخی مفسران معارج را در آیه {{متن قرآن|مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ}}<ref>«از سوی خداوند دارنده پایگاه‌ها (ی بلند)» سوره معارج، آیه ۳.</ref> [[مقامات]] [[ملکوت]] یا مراتب ملائکه <ref> المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۲؛ المیزان، ج ۲۰، ص۷؛ من وحی القرآن، ج ۲۳، ص۹۱.</ref> یا محل صعود [[فرشتگان]] <ref>مراح لبید، ج ۲، ص۵۶۲؛ المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۴.</ref> دانسته‌اند و بعضی به معنای آسمان‌هایی که [[پریان]] از آنها صعود می‌کنند <ref>اعراب القرآن، ج ۵، ص۲۱؛ البحرالمحیط، ج ۱۰، ص۲۷۲.</ref> و به [[عرش الهی]] می‌رسند <ref>نک: روح المعانی، ج ۱۵، ص۶۳ـ۶۴؛ تفسیر شبر، ص۵۳۱.</ref> و در [[حقیقت]]، [[خدا]] فرشتگان را از [[آسمان‌ها]] بالا می‌برد.<ref>روح المعانی، ج ۱۲، ص۳۰۸؛ فتح القدیر، ج ۴، ص۵۵۶.</ref> تمام عروج‌های [[عالم ملکوت]] به خدای والا ختم می‌شوند،<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۸۰۵؛ من هدی القرآن، ج ۱۲، ص۳۸.</ref> چون او نهایت همه چیز است و مرتبه‌ای بالاتر از وصول به او نیست <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۵، ص۵۳؛ زبدة التفاسیر، ج ۶، ص۱۲۴.</ref> و چون خدا صاحب این [[مقامات]] و مراتب است، ذی المعارج نامیده شده است،<ref>معانی القرآن، ج ۳، ص۱۸۴؛ فتح القدیر، ج ۵، ص۳۴۵.</ref> از این رو راه‌های [[ملکوت]] و مراتب و درجات [[معنوی]] آن،<ref> المیزان، ج ۲۰، ص۷؛ مجموعه آثار، ج ۲۷، ص۶۷۵، «آشنایی با قرآن».</ref> که پریان و [[ارواح]] بر اساس قربشان به خدا، آن را می‌پیمایند از آنِ خداست.<ref>منهج الصادقین، ج ۱۰، ص۵؛ المیزان، ج ۲۰، ص۷.</ref>


گفتنی است [[ملائکه]] و [[روح]] از [[مقام]] عالی خود [[تنزّل]] <ref>بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳.</ref> و سپس [[روز قیامت]] <ref>مواهب علیه، ص۱۲۹۳؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۲۲۵.</ref> هریک بر اساس درجه و مقام خود (که از آن [[تجاوز]] نمی‌کنند)<ref>التحریر والتنویر،ج ۲۹، ص۱۴۵؛ مجموعه آثار، ج ۲۷، ص۶۷۹، «آشنایی با قرآن».</ref> به معارج خود [[عروج]] می‌کنند {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح ، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref>.<ref>بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳؛ التحریر والتنویر، ج ۲۹، ص۱۴۵ ـ ۱۴۶.</ref> و چون خدا صاحب این جایگاه‌ها و صعودگاه‌هاست، فرشتگان در حقیقت به سوی او بالا می‌روند <ref>المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۴؛ بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳.</ref> و همگی پیرامون [[عرش]] پروردگارشان را فرا می‌گیرند: {{متن قرآن|وَتَرَى الْمَلَائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ}}<ref>«و فرشتگان را می‌بینی که پیرامون اورنگ (فرمانفرمایی خداوند) حلقه بسته‌اند» سوره زمر، آیه ۷۵.</ref>.<ref>منهج الصادقین، ج ۱۰، ص۵ ـ ۶؛ المیزان، ج ۲۰، ص۸.</ref>  
گفتنی است [[ملائکه]] و [[روح]] از [[مقام]] عالی خود [[تنزّل]] <ref>بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳.</ref> و سپس [[روز قیامت]] <ref>مواهب علیه، ص۱۲۹۳؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۲۲۵.</ref> هریک بر اساس درجه و مقام خود (که از آن [[تجاوز]] نمی‌کنند)<ref>التحریر والتنویر، ج ۲۹، ص۱۴۵؛ مجموعه آثار، ج ۲۷، ص۶۷۹، «آشنایی با قرآن».</ref> به معارج خود [[عروج]] می‌کنند {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref>.<ref>بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳؛ التحریر والتنویر، ج ۲۹، ص۱۴۵ ـ ۱۴۶.</ref> و چون خدا صاحب این جایگاه‌ها و صعودگاه‌هاست، فرشتگان در حقیقت به سوی او بالا می‌روند <ref>المنیر، ج ۲۹، ص۱۱۴؛ بیان السعاده، ج ۴، ص۲۰۳.</ref> و همگی پیرامون [[عرش]] پروردگارشان را فرا می‌گیرند: {{متن قرآن|وَتَرَى الْمَلَائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ}}<ref>«و فرشتگان را می‌بینی که پیرامون اورنگ (فرمانفرمایی خداوند) حلقه بسته‌اند» سوره زمر، آیه ۷۵.</ref>.<ref>منهج الصادقین، ج ۱۰، ص۵ ـ ۶؛ المیزان، ج ۲۰، ص۸.</ref>  


برخی [[مفسران]]، درجات در [[آیه]] {{متن قرآن|رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِيُنْذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ}}<ref>«(او) برفرازنده رتبگان ، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد» سوره غافر، آیه ۱۵.</ref> را نیز راه‌های صعود [[ملائکه]] به [[عرش الهی]] دانسته‌اند<ref> جوامع الجامع، ج ۴، ص۶.</ref>.
برخی [[مفسران]]، درجات در [[آیه]] {{متن قرآن|رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِيُنْذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ}}<ref>«(او) برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد» سوره غافر، آیه ۱۵.</ref> را نیز راه‌های صعود [[ملائکه]] به [[عرش الهی]] دانسته‌اند<ref> جوامع الجامع، ج ۴، ص۶.</ref>.


سبب [[عروج]] [[پریان]] به سوی [[خدا]] این است که [[قیامت]]، روزی است که اسباب و وسائط از میان می‌روند و ملائکه، که واسطه‌های موکّل بر امور و حوادث جهان‌اند، هنگامی که سببیّت بین اسباب و مسبّبات گسسته می‌گردد و همه باید به سوی خدا برگردند، آنان نیز این مسیر را می‌پیمایند.<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۸؛ احسن الحدیث، ج ۱۱، ص۳۳۵.</ref>
سبب [[عروج]] [[پریان]] به سوی [[خدا]] این است که [[قیامت]]، روزی است که اسباب و وسائط از میان می‌روند و ملائکه، که واسطه‌های موکّل بر امور و حوادث جهان‌اند، هنگامی که سببیّت بین اسباب و مسبّبات گسسته می‌گردد و همه باید به سوی خدا برگردند، آنان نیز این مسیر را می‌پیمایند.<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۸؛ احسن الحدیث، ج ۱۱، ص۳۳۵.</ref>
خط ۳۳: خط ۳۳:
برخی از مفسران، صعود ملائکه را برای دریافت [[ثواب]]، بیان کرده‌اند <ref> التبیان، ج ۱۰، ص۱۱۴ـ۱۱۵.</ref> و بعضی احتمال داده‌اند که این پریان برای دریافت [[اوامر الهی]] و وظایفشان در [[روز قیامت]] صعود می‌کنند.<ref>فی ظلال القرآن، ج ۶، ص۳۶۹۶؛ من وحی القرآن، ج ۲۳، ص۹۳.</ref>
برخی از مفسران، صعود ملائکه را برای دریافت [[ثواب]]، بیان کرده‌اند <ref> التبیان، ج ۱۰، ص۱۱۴ـ۱۱۵.</ref> و بعضی احتمال داده‌اند که این پریان برای دریافت [[اوامر الهی]] و وظایفشان در [[روز قیامت]] صعود می‌کنند.<ref>فی ظلال القرآن، ج ۶، ص۳۶۹۶؛ من وحی القرآن، ج ۲۳، ص۹۳.</ref>


خدای والا در آیه {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح ، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref> نخست از عروج ملائکه و سپس از عروج [[روح]]؛ ولی در آیه {{متن قرآن|يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا}}<ref>«روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید» سوره نبأ، آیه ۳۸.</ref> در آغاز از صعود روح و آن گاه از صعود فرشتگان یاد می‌کند و این تفاوت در ترتیب به لحاظ مرتبه روح در دو [[قوس نزول]] و صعود است.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص۶۳۹؛ مخزن العرفان، ج ۱۴، ص۹۱ ـ ۹۲.</ref>.<ref>[[محمد مهدی کاظمی|کاظمی، محمد مهدی]]، [[ذوالمعارج (مقاله)|مقاله «ذوالمعارج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۴۰۳- ۴۰۵</ref>
خدای والا در آیه {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند» سوره معارج، آیه ۴.</ref> نخست از عروج ملائکه و سپس از عروج [[روح]]؛ ولی در آیه {{متن قرآن|يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا}}<ref>«روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید» سوره نبأ، آیه ۳۸.</ref> در آغاز از صعود روح و آن گاه از صعود فرشتگان یاد می‌کند و این تفاوت در ترتیب به لحاظ مرتبه روح در دو [[قوس نزول]] و صعود است.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص۶۳۹؛ مخزن العرفان، ج ۱۴، ص۹۱ ـ ۹۲.</ref>.<ref>[[محمد مهدی کاظمی|کاظمی، محمد مهدی]]، [[ذوالمعارج (مقاله)|مقاله «ذوالمعارج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۴۰۳- ۴۰۵</ref>


== صاحب مدارج [[قرب]] [[بندگان]] ==
== صاحب مدارج [[قرب]] [[بندگان]] ==
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش