شأن نزول آیات برائت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

در [[تفسیر قمی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] شده که فرمود:

وقتی [[آیات]] [[سوره]] [[برائت]] نازل شد، [[رسول خدا]] {{صل}} آن را به [[ابوبکر]] داد تا به [[مکه]] ببرد و در [[منا]] [و در [[روز عید قربان]]] بر [[مردم]] قرائت کند. ابوبکر به راه افتاد، ولی بلافاصله [[جبرئیل امین]] بر [[پیامبر اسلام]] {{صل}} نازل شد و دستور آورد که {{متن حدیث|يَا مُحَمَّدُ، إِنَّهُ لَا يُؤَدِّي عَنْكَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ}}؛ «ای محمد {{صل}} هیچ کس [[حق]] ادا کردن این مطالب و [[مأموریت]] را ندارد مگر تو یا مردی از تو».

از این رو رسول خدا {{صل}} امیرمؤمنین {{ع}} را بر [[ناقه]] خود، «[[غضباء]]»، سوار کرد و به دنبال ابوبکر فرستاد آن جناب در محل «[[روحاء]]» به ابوبکر رسید و آیات را از او گرفت و روانه شد. ابوبکر به [[مدینه]] بازگشت و عرض کرد: یا [[رسول الله]] {{صل}} چیزی درباره من نازل شد؟ [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: نه، لکن از سوی [[خداوند]] دستور رسیده که از ناحیه تو کسی جز خودت و یا مردی از خودت نباید پیغامی [به مردم مکه]برساند<ref>تفسیر القمی، ج۱، ص۲۸۱؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۶۰ و ۳۶۱؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۱۵۸ - ۱۶۲؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۱۶۲.</ref>.

در [[تفسیر عیاشی]] و [[مجمع البیان]] از [[ابی بصیر]] از [[امام باقر]] {{ع}} روایت شده که فرمود: «علی {{ع}} آن [[روز]] در حالی که شمشیرش را برهنه کرده بود به [[خطبه]] ایستاد و [[آیات برائت]] را اعلام فرمود»<ref>تفسیر العیاشی، ج۲، ص۲۱۵؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳ و ۴.</ref>.

# کسی حق [[طواف]] گرد [[خانه خدا]] به صورت برهنه را ندارد؛

# در [[بهشت]] وارد نمی‌شود مگر کسی که [[مسلمان]] باشد؛

# هر کس پیمانی با پیامبر دارد آن [[پیمان]] به مدت خویش [[استوار]] است؛

سپس [[ابوبکر]] گفت که سه [[منزل]] راه طی کرده بود که [[پیامبر]] {{صل}} به علی {{ع}} فرمود: به طرف ابوبکر حرکت کن و او را نزد من برگردان و تو [[برائت]] را [[ابلاغ]] کن.

علی {{ع}} نیز چنین کرد و هنگامی که ابوبکر به نزد پیامبر {{صل}} بازگشت [[گریه]] کرد و گفت: ای پیامبر {{صل}} آیا در مورد من آیه‌ای نازل شده است؟ پیامبر {{صل}} پاسخ فرمود، نه، ولی من امر شدم که این امر (برائت) را کسی نرساند، مگر خودم یا مردی که از من باشد<ref>الشیبانی، المسند، ج۱، ص۱۸۳؛ ج۵، ص۱۷۹؛ ج۲۰، ص۴۳۴؛ ج۲۱، ص۴۲۰.</ref>.

دانشمند معروف [[اهل سنت]] [[ابن کثیر]] نیز در [[تفسیر]] خود [[حدیث]] مذکور را قریب به همین مضمون و با [[اختلافات]] اندکی در تعبیر از [[احمد بن حنبل]] از [[حنش]] از علی {{ع}} و همچنین به سند دیگر از [[امام باقر]] {{ع}} نقل کرده است<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۹۳ و ۹۴.</ref>.

«[[علی بن حسین]] {{ع}} به من گفت: علی {{ع}} در [[کتاب خدا]] نامی دارد، ولی [[مردم]] آن را نمی‌دانند. پرسیدم آن نام چیست؟ [[حضرت]] فرمود: آیا این سخن [[خدای تعالی]] را در [[قرآن]] نشنیده‌ای: {{متن قرآن|وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ...}}<ref>«و (این) اعلامی از سوی خداوند و پیامبر او در روز حجّ اکبر به مردم است که خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند پس اگر توبه کنید برای شما بهتر است و اگر روی بگردانید بدانید که شما خداوند را به ستوه نمی‌توانید آورد و کافران را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره توبه، آیه ۳.</ref> به [[خدا]] [[سوگند]]! او (علی {{ع}}) [[اذان]] است<ref>الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۴، ص۱۱۶؛ تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۱۷۴۷؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۰۳ و ۳۰۴؛ دلائل الصدق، ج۲، ص۱۹۳.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۳۶۳.</ref>

== [[ادله]] و مدارک جریان [[تبلیغ]] [[آیات برائت]] ==

مفاد این واقعه نزد [[عامه]] و [[خاصه]] در حد [[تواتر]] است. اگرچه در برخی از جرئیات آن میان عامه و خاصه [[اختلاف]] نظر وجود دارد، ولی جریان گرفتن آیات برائت از [[ابوبکر]] توسط امیرمؤمنین {{ع}} طبق [[دستور پیامبر]] {{صل}} و تبلیغ آن در ایام [[حج]] در نزد [[فریقین]] متفق علیه و در حد تواتر است.

مرحوم [[طبرسی]] در این باره می‌گوید: {{عربی|أجمع المفسرون و نقلة الاخبار انه لما نزلت براءة دفعها رسول الله إلى أبي بكر، ثم اخذها منه و دفعها إلى علي ابن ابي طالب {{ع}}}}<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳؛ ر. ک: مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۴۴ و ۱۴۵.</ref>؛ یعنی تمام [[مفسران]] عالم [[اسلام]]، اعم از [[شیعه]] و [[سنی]]، و تمام [[محدثان]] و [[راویان]] [[اخبار]]، [[اجماع]] و [[اتفاق نظر]] دارند بر اینکه هنگامی که [[سوره توبه]] بر [[رسول خدا]] {{صل}} نازل شد، آن [[حضرت]] این [[سوره]] را به ابوبکر داد [تا در [[مراسم حج]] برای [[مشرکان]] بخواند] سپس از وی پس گرفت و به علی {{ع}} سپرد [تا آن حضرت این [[مأموریت]] را انجام دهد].

بسیاری از اعلام عامه نیز شأن نزول یاد شده را با اختلافاتی اندک در کتب خود آورده و یادآور شده‌اند<ref>کنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۳؛ جامع الاصول، ج۸، ص۶۵۲، حدیث۶۴۹۳؛ مناقب الامام علی بن ابیطالب، ص۲۰۵ – ۲۱۱؛ فرائد السمطین، ج۱، ص۵۸ و ۶۹، باب ۷؛ تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۳۱۸؛ الصواعق المحرقه، ص۱۲۲؛ الجامع الصغیر، ص۳۴۶؛ کفایة الطالب، ص۲۷۵ – ۲۷۶؛ نور الابصار، ص۱۲۰؛ ینابیع المودة، ج۱، ص۱۷۰ و ۱۷۲؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۱، ص۴۵۳؛ الکشف و البیان، (تفسیر الثعلبی)، ج۵، ص۸؛ جهت اطلاع بیشتر از سایر منابع و طرق آن ر. ک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۴۹۹ و ۵۰۰: ملحقات احقاق الحق، ج۲۰، ص۶۲ – ۶۳؛ ج۲۲، ص۴۱۱ - ۴۳۵؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۸۴ - ۳۰۹.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۳۶۵.</ref>