شورا و مشورت در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* مشورت به‌عنوان نظرخواهی از دیگران به منظور استفاده بهینه از نظرها، مسئله‌ای مطابق با [[عقل]] است و [[امام علی]] {{ع}} در مورد عواقب مشورت نکردن و [[استبداد]] به [[رأی]] چنین هشدار می‌دهد: کسی که [[استبداد]] به [[رأی]] داشته باشد هلاک می‌شود و کسی که با مردان بزرگ مشورت کند، در [[عقل]] و [[دانش]] آنان شریک می‌شود<ref>{{متن حدیث|مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ، وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 700.</ref>.

* بر اساس [[سخنان امام]] {{ع}} [[انسان]] [[عاقل]] و خردمند ضمن [[درک]] این [[ضرورت]]، خود را از مشورت بی‌نیاز نمی‌داند. در بیان [[امام]]، هیچ [[انسان]] [[عاقل]] و [[خردمندی]] از مشاوره بی‌نیاز نیست. در نگاه [[امام]] یکی از ضرورت‌های اساسی برای [[اداره]] امور و تصمیم‌گیری، مشورت است. ایشان مشورت و نظرخواهی از دیگران را قوی‌ترین و محکم‌ترین [[پشتیبان]] و حامی می‌داند و می‌فرماید: هیچ حامی، و [[پشتیبانی]]، استوارتر و محکم‌تر از مشورت‌کردن نیست<ref>{{متن حدیث|وَ لَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَة}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۱۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 700.</ref>.

* از آن‌جا که با مشورت و نظرخواهی، آگاهی‌های [[انسان]] بیشتر می‌شود و زوایا و ابعاد مختلف موضوع برای او روشن خواهد شد، به‌طور طبیعی تصمیم‌هایی که بعد از مشورت اتخاذ می‌شود، معقول‌تر و درست‌تر خواهد بود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 700.</ref>.

== آثار و فواید مشورت ==

* مشورت کردن و استفاده از نظرها و دیدگاه‌های دیگران، پیامدهای مثبت و فواید بسیار دارد. آثار و [[برکات]] فراوانی که از مشورت کردن نصیب [[انسان‌ها]] می‌شود، هرگز از [[تفکر]] فردی و امکانات و منابع فراوان مادی به‌دست نمی‌آید. برخی فواید مشورت عبارت‌اند از:

=== بهره‌برداری از افکار دیگران ===

* یکی از فواید و پیامدهای مشورت، بهره‌برداری و استفاده از افکار و اندیشه‌های دیگران است. مشورت به [[انسان]] کمک می‌کند تا افکار و آرای دیگران، به‌ویژه صاحب‌نظران و متخصصان را به [[یاری]] طلبد و با قرار دادن افکار و اندیشه‌های آنان در کنار [[فکر]] و نظر خود، بر [[قدرت]]، وسعت و عمق [[اندیشه]] و [[بینش]] خود بیفزاید و از درخشش افکار و اندیشه‌های دیگران بهره‌مند شود. در منظر [[امام علی]] {{ع}} مشورت با صاحبان [[عقل]] و [[خرد]] موجب بهره‌مندی از درخشش افکار آنان می‌شود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 701.</ref>.

=== پیش‌گیری از اضمحلال گروه و سازمان‌های [[اجتماعی]] ===

* یکی از [[دلایل]] اهمیت و حساسیت تصمیم‌گیری این است که یک تصمیم ممکن است [[هلاکت]] فرد یا [[فروپاشی]] و نابودی یک مجموعه و سازمان را به دنبال داشته باشد. پس مشورت کردن می‌تواند فردی را از [[تباهی]] و [[هلاکت]] [[نجات]] دهد و از [[فروپاشی]] و نابودی سازمانی جلوگیری کند. از نتایج مشورت کردن این است که تصمیم‌ها اصولی و پخته می‌شود. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: آن‌کس که مشورت کند، [[گمراه]] نمی‌شود<ref>{{متن حدیث|ما ضلّ من استشار}}؛ غررالحکم، ۲ / ۶۷</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 701.</ref>.

=== شناسایی خطاها ===

* مشورت موجب شناسایی خطاها و [[اشتباهات]] می‌شود. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: کسی که از نظرها و آرای گوناگون استقبال کند، موارد [[خطا]] و اشتباه را می‌شناسد<ref>{{متن حدیث|مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ، عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإِ}}؛ نهج البلاغه حکمت: ۱۷۳.</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 701.</ref>.

=== دست‌یابی به راهکار مناسب ===

* مشورت سبب اتخاذ تصمیم معقول و مناسب و [[انتخاب]] راه درست می‌شود. [[امام علی]] {{ع}} ضمن توصیه به مشاوره و استفاده از نقطه‌نظرهای دیگران، به این فایده مشورت نیز اشاره می‌کند: نظرها و [[اندیشه‌ها]] را با یکدیگر برخورد دهید تا درستی و [[حقیقت]] از آن میان متولد شود. مشورت، آن‌گاه که با افراد خردمند، صاحب‌نظر و متخصص صورت گیرد، می‌تواند فرد یا سازمان را به‌سوی دست‌یابی به راه‌های مطلوب و صحیح رهنمون سازد. [[امام علی]] {{ع}} مشورت با صاحبان [[اندیشه]] و [[خرد]] را وسیله دست‌یابی به راه صحیح می‌داند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 701.</ref>.

=== پیش‌گیری از [[پشیمانی]] ===

* مشورت از [[ندامت]] و [[پشیمانی]] پیش‌گیری می‌کند. [[امام علی]] {{ع}} ضمن یادآوری این نکته مشورت نکردن را عامل [[پشیمانی]] ذکر می‌کند. در مقابل، اگر هنگام تصمیم‌گیری با افراد [[عاقل]] و صاحب‌نظر مشورت شود و تمام جوانب و زوایای مسئله مورد نظر، به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد، معمولاً تصمیمی درست و معقول گرفته می‌شود و در نتیجه، [[ندامت]] و [[پشیمانی]] به دنبال نخواهد داشت. [[امام علی]] {{ع}} بر مشورت با افراد خردمند تأکید دارد و آن را عامل دوری از [[لغزش]] و [[پشیمانی]] می‌داند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 701-702.</ref>.

== صفات و ویژگی‌های [[مشاوران]] ==

* در منابع و متون [[اسلامی]]، به‌ویژه گزاره‌های [[علوی]]، ویژگی‌ها و خصوصیات زیادی، به‌عنوان شرایط طرف مشورت مطرح شده است؛ از جمله؛  

=== خداترس بودن ===

* در مورد کسی که باید با او مشورت شود، داشتن این ویژگی مهم، لازم و ضروری است. [[حضرت]] [[امام صادق]] {{ع}} از [[امیرمؤمنان]] [[حضرت علی]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: در کارهای خویش با کسانی مشورت کن که از [[خدا]] می‌ترسند، تا به راه درست و راست رهنمون شوی<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 702.</ref>.

=== خردمند بودن ===

=== بهره‌مندی از تجربه ===

* مشورت با اهل تجربه می‌تواند [[انسان]] را در توانمندی‌های آنان شریک کند و از خطاهای گذشتگان مصون دارد و به مسیر درست رهنمون شود. در [[کلمات امام علی]] {{ع}} به مشورت با اهل تجربه سفارش و تأکید شده است. از نظر ایشان [[بهترین]] مشاور کسی است که دارای تجربه باشد و به‌همین [[دلیل]] [[رأی]] افراد [[سال‌خورده]] و مجرب بر دیگران ارجح است. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: [[اندیشه]] پیر نزد من دوست‌داشتنی‌تر از سرعت عمل [[جوان]] است<ref>{{متن حدیث|رَأْيُ الشَّيْخِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَامِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۸۶</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 702.</ref>.

=== [[بخیل]] نبودن ===

* در نظر [[امام علی]] {{ع}} مشاور نباید [[بخیل]] باشد. از این‌رو به [[مالک اشتر]] توصیه می‌کنند: افراد [[بخیل]] را در مشورت خود دخالت مده، زیرا تو را از [[احسان]] منصرف می‌کنند و از [[تهی‌دستی]] و [[فقر]] می‌ترسانند<ref>{{متن حدیث|وَلاَ تُدْخِلَنَّ فِي مَشُورَتِکَ بَخِيلاً يَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَ يَعِدُکَ الْفَقْرَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 702.</ref>.

=== [[شجاعت]] ===

=== حریص نبودن ===

* در منظر [[امام علی]] {{ع}} مشاور نباید حریص باشد. آن [[حضرت]] در ادامه ناممه به [[مالک اشتر]] می‌فرماید: هم‌چنین حریص را به مشورت مگیر، که [[حرص]] را با [[ستمگری]] در نظرت زینت می‌دهد<ref>{{متن حدیث|وَلاَ حَرِيصاً يُزَيِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 703.</ref>.

=== [[راست‌گویی]] ===

== تصمیم‌گیری مشورتی، راهکاری [[اسلامی]] و [[علوی]] ==

* از این سخن [[حضرت]] می‌توان نوع دیگری از تصمیم‌گیری را [[استنباط]] کرد و آن این‌که فرد در مسائل با دیگران مشورت می‌کند و از آنان نظر می‌خواهد، اما پس از جمع‌آوری نظرات، تصمیم‌گیری نهایی با خود اوست. این شیوه تصمیم‌گیری را می‌توان "تصمیم‌گیری مشورتی" نامید<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۷۰۳.</ref>.