قم در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

«[[مجمع انصار القائم]] {{ع}}»: یعنی محل تجمع [[یاران امام زمان]] {{ع}}.

«[[مأوی للفاطمیین]]»: یعنی [[پناهگاه]] منسوبین به [[حضرت فاطمه زهرا]] {{س}} است.

از جمله اتفاقات مهم که در سده‌های اولیه [[اسلام]] در شهر قم رخ داد، [[مهاجرت]] بسیاری از [[سادات]] و [[فرزندان]] [[حضرت رسول الله]] {{صل}} به این شهر و اشاعه [[مذهب تشیع]] بود. مرکزیت مذهبی شهر قم که از [[زمان]] [[حضرت امام صادق]] {{ع}} تا کنون ادامه دارد، سبب شد تا در [[قرن دوم]] و سوم [[هجری قمری]]، بسیاری از [[محدثان شیعه]] از این [[شهر]] برخیزند یا در آن اقامت کنند. در حالی که این شهر یک محیط [[شیعه]] نشین صرف و تا حدود زیادی از دخالت مستقیم [[خلفا]] به دور بود، در نیمه دوم هجری قمری، [[قم]] و حوزه [[دینی]] آن به تدریج جایگزین حوزه دینی [[کوفه]] شد. از این رو از حوزه دینی قم باید به عنوان قدیمی‌ترین مرکز نشر شیعه نام برد که تا کنون باقی مانده است.

[[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: «برای [[خدا]] حرمی است و آن [[مکه]] است و برای [[نبی]] خدا {{صل}} حرمی است و آن [[مدینه]] می‌باشد. [[حرم امیر المؤمنین]] [[شهر کوفه]] است و حرم ما [[اهل بیت]] {{عم}} [[شهر قم]] است. زود باشد که دختری از فرزندانم به نام [[فاطمه معصومه|فاطمه]] در این شهر مدفون گردد؛ هر کس او را [[زیارت]] کند، [[بهشت]] بر او [[واجب]] گردد<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۷.</ref>.

[[رحلت حضرت معصومه]] {{س}} در قم و به [[خاکسپاری]] [[جسد]] [[مطهر]] آن بانو در این شهر، نیز باعث شد بارگاه [[ملکوتی]] این کریمه اهل بیت {{عم}}، [[زیارتگاه]] [[محبّین اهل بیت]] {{عم}} قرار گیرد.

در اوصاف و [[عظمت]] برخی از [[خاندان]] و بزرگان مقیم در شهر قم می‌توان اشاره به روایتی از [[امام رضا]] {{ع}} کرد که ایشان فرمودند: «[[خداوند]] به سبب وجود [[زکریا بن آدم]]، [[بلا]] را از [[اهل]] قم دفع کرده، آن چنان که به سبب [[قبر]] [[امام]] [[موسی]] ابن [[جعفر]] {{ع}} را از [[اهل بغداد]] دفع نموده است»<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۸.</ref>.

در مورد اهمیت و جایگاه قم، [[امامان شیعه]] بارها از این [[سرزمین]] به [[نیکی]] یاد کرده‌اند، به طوری که این شهر پایگاهی برای [[تشیع]] و [[شاهد]] حضور [[شاگردان]] [[ائمه]] {{عم}} بوده است.

از دوران امام رضا {{ع}} به بعد، بسیاری از [[راویان شیعه]] را اهل قم تشکیل می‌دهند. بی‌شک، [[هجرت]] امام رضا {{ع}} به [[ایران]] و گسترش [[مذهب شیعه]] در این منطقه، بعد از اقامت گزیدنشان در ایران، از [[دلایل]] مهم و اصلی در تعداد فراوان راویان شیعه در این مقطع می‌باشد. در بین [[راویان قمی]]، [[خاندان اشعری]] از [[مقام]] و موقعیت ویژه‌ای برخوردارند. این [[خاندان]] از طریق تماس با [[امامان شیعه]] {{عم}}، نقش مهمی در گسترش [[فقه]] و [[حدیث]] بر عهده گرفتند و موفق شدند در اواخر [[قرن دوم]]، حوزه مستقلی در [[قم]] تشکیل دهند.

[[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: «به زودی [[شهر کوفه]] از [[مؤمنان]] خالی گردد و همانگونه که مار در لانه خود فرو می‌رود، [[علم]] از [[کوفه]] رخت بر بندد و سپس از شهری به نام قم آشکار گردد و آن سامان [[معدن]] [[فضل]] و [[دانش]] گردد به شکلی که در [[زمین]] کسی در [[استضعاف فکری]] به سر [[نبرد]]. حتی نو عروسان در حجله گاه خویش، و این امور نزدیک [[ظهور قائم]] ما {{ع}} به وقوع پیوندد. [[خداوند]]، قم و اهلش را برای رساندن [[پیام اسلام]]، [[جانشین]] [[حضرت حجت]] {{ع}} گرداند، اگر چنین نشود زمین [[اهل]] خودش را فرو برد و در زمین حجتی باقی نماند. دانش از این [[شهر]] به [[شرق]] و [[غرب]] [[جهان]] منتشر گردد، بدین‌سان بر [[مردم]] [[اتمام حجت]] شود و کسی باقی نماند که [[دین]] و دانش به وی نرسیده باشد، آنگاه [[قائم]] {{ع}} [[ظهور]] کنند و با ظهور ایشان، [[خشم]] و [[غضب خداوند]] بر [[بندگان]] جلوه گر شود؛ زیرا خداوند از بندگان [[انتقام]] نمی‌گیرد مگر بعد از آنکه آنان [[حجت خدا]] را آشکار نمایند»<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۳؛ سفینه البحار، ج۲، ص۴۴۵.</ref>.

[[صفوان بن یحیی]] می‌گوید: «روزی نزد [[امام کاظم]] {{ع}} بودم و سخن از مردم قم و علاقه ایشان به [[حضرت مهدی]] {{ع}} به میان آمد. [[امام]] {{ع}} فرمودند: خداوند آنان را [[رحمت]] کند و از آنان [[خشنود]] باشا.. آنگاه ادامه داد: [[بهشت]] هشت در دارد که یکی از آن‎ها برای مردم قم است. در میان شهر و کشورها، آنان [[نیکان]] و [[نخبگان]] [[شیعیان]] ما هستند. خداوند [[ولایت]] و [[دوستی]] ما را با [[طینت]] و [[سرشت]] آنان آمیخته است»<ref>بحارالانوار، ج۶۰ ص۲۱۷.</ref>.

[[امام رضا]] {{ع}} در [[حدیثی]] فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِيَةَ أَبْوَابٍ وَ لِأَهْلِ قُمَّ وَاحِدٌ مِنْهَا فَطُوبَى لَهُمْ ثُمَّ طُوبَى لَهُمْ ثُمَّ طُوبَى لَهُمْ}} (همانا برای [[بهشت]]، هشت در است؛ و برای [[اهل]] [[قم]]، یکی از آن درهاست، پس خوشا به حال آن‎ها، پس خوشا به حال آنها، پس خوشا به حال آن‎ها)<ref>جامع احادیث شیعه، ج۱.</ref>.

[[شهر قم]]، به‎واسطه وجود [[محدّثان]] بسیار و [[موثق]] که ایشان از [[یاران]] و [[اصحاب]] درجه یک [[امامان شیعه]] و [[خاندان اهل بیت]] {{عم}} بودند، مرکز نقل و [[حفظ]] [[احادیث اهل بیت]] {{عم}} بود. از این حیث سایر مراکز [[شیعی]]، به محادثان قم که خاندان‌های بزرگ «[[اشعری]]» و «برقی» را شامل می‌شد، اعتباری خاص می‌بخشند.

برخی از مورخین بر این عقیده‌اند که کاروان حامل [[امام رضا]] {{ع}} به شهر قم وارد. شده‌اند، و این در حالی است که [[مأمون]] به مأموران خویش تأکید داشت که [[امام]] {{ع}} را از طریق [[کوفه]] و قم حرکت ندهند تا [[مردم]] [[شیعه]] ساکن در آن شیفته او نگردند و کمتر از [[ناراحتی]] ایشان [[آگاه]] شوند<ref>اصول کافی، ج۲، ص۴۰۲ و ۴۰۷؛ اثبات الوصیة، ص۲۰۴؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۳۴؛ زندگی سیاسی هشتمین امام {{ع}}، ص۳۵۰-۳۵۱، وی به نقل از مسند الامام رضا {{ع}} می‎نویسد: امام رضا {{ع}} هرگز کوفه و بغداد را ندید.</ref>.

[[سید عبد الکریم بن طاووس]] [[روایت]] می‌کند: «زمانی که مأمون امام رضا {{ع}} را از [[مدینه]] به خراسان‌طلبید، [[حضرت]] از طریق کوفه به [[بغداد]] و قم داخل شد. اهل قم به پیشباز ایشان آمدند و با هم در باب [[ضیافت]] از آن حضرت [[مخاصمه]] می‌کردند. هر کس از بزرگان [[دوست]] داشت که حضرت بر او وارد شود. حضرت فرمودند: شتر من [[مأمور]] است و هر کجا فرود آمد، من آنجا وارد خواهم شد. پس آن شتر به درب خانه‌ای خوابید. صاحب آن [[خانه]] در شب آن [[روز]] در [[خواب]] دیده بود که حضرت فردا میهمان او خواهد بود. چندی نگذشت که آن محل دارای [[مقام]] رفیعی گشت و در [[زمان]] ما مدرسه مأموره است»<ref>مفاتیح الجنان، ص۷۶۴-۷۶۵.</ref>. و این ادعا را عماد زاده در زندگانی [[امام رضا]] {{ع}}، بازگو کرده و می‌نویسد: «... هم اکنون آن مدرسه در [[قم]] وجود دارد و به مدرسه رضویه مشهور می‌باشد و سابقاً آن را مدرسه مأموریه دم می‌گفتند، چون [[امام]] {{ع}} [[ناقه]] خویش را [[مأمور]] پیدا کردن محل اقامتشان کرده بودند»<ref>زندگانی امام رضا {{ع}}، ص۴۸۱-۴۸۲.</ref>.

کتاب [[تاریخ]] قم، اثر [[حسن قمی]]، که تألیف آن در [[سال ۳۷۸ هجری]] قمری صورت گرفته، به عنوان قدیمی‌ترین منبع تاریخ محلی قم، هیچ گونه اطلاعی از ورود امام رضا {{ع}} به قم نمی‌دهد و تنها به این مطلب اکتفا می‌کند: «[[مأمون]] امام رضا {{ع}} را از [[مدینه]] به [[مرو]] در [[مصاحبت]] [[رجاء بن ابی ضحاک]] از راه [[بصره]] و [[اهواز]] و [[فارس]]، به [[طوس]] آورد و برای او در آخر سنه مأتین (۲۰۰ [[هجری قمری]]) [[بیعت]] به [[ولایتعهدی]] بست»<ref>تاریخ قم، ص۱۹۹؛ وفیات الاعیان، ج۱، ص۲۵۱؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۵؛ منتهی الامال، ص۳۵۵-۳۵۹.</ref>.<ref>[[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|رضانامه]] ص۵۷۰.</ref>