مهدی عباسی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

مهدی عباسی در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۴۶

۴۳ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲

جز

وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم

دیداریویکی‌متن

HeydariBot

۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 }}
-==اوضاع داخلی در دوران مهدی==
+== اوضاع داخلی در دوران مهدی ==
-===[[اصلاحات]] مهدی===
+=== [[اصلاحات]] مهدی ===
 خلافت مهدی ده سال و اندی طول کشید. دوران وی دوره انتقال از [[خشونت]] و [[سرکوب]] خلفای پیشین [[بنی‌عباس]] به دوره [[اعتدال]] و [[نرم‌خویی]] خلفای بعدی بود.
-منصور [[مردم]] را در [[وصیت]] خود به پسرش به سه دسته تقسیم کرد: «فقرایی که جز به [[ثروت]] تو [[امیدوار]] نیستند؛ افراد هراسانی که تنها به [[امنیت]] تو [[امید]] بسته‌اند و زندانیانی که برای [[رهایی]]، به تو چشم دوخته‌اند. هنگامی که به [[حکومت]] رسیدی، طعم [[رفاه]] را به ایشان بچشان؛ ولی گشاده دست مباش»<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۳۷، مصحح: سیاست منصور همواره گرسنه نگه داشتن مردم بود تا برای گذران زندگی روزمره خود نیازمند دولت باشند. او مردم را به سگ گرسنه‌ای تشبیه می‌کرد که به طمع نان دنبال صاحبش می‌رود؛ تاج العروس، ج۵، ص۳۱۰. مهدی به موجب وصیت منصور، در ابتدای خلافتش به همراه همسرش ریطه، خزاینی را گشود که در آن کشته‌های طالبیان، شامل کودکان، جوانان و سالمندان، وجود داشت و بر گوش هر یک نوشته‌ای بود که نام و نسب آنان را مشخص می‌کرد (تاریخ طبری، ج۸، ص۱۱۰ - ۱۱۴). هاشم معروف حسنی، این را وصیت خاموش منصور به مهدی، برای تداوم سیاست خشونت و بی‌رحمی در برخورد با آل علی{{ع}} و به منظور بقای قدرت عباسی خوانده است. سیرة الأئمة الاثنی عشر، ج۲، ص۲۶۹.</ref> از این رو لازم بود که وی [[سیاست]] ملایمی پیش گیرد تا دل‌های مجروح را التیام بخشد و [[وحدت]] کلمه ایجاد نماید. دوران او به علت [[آرامش]] داخلی، ممتاز شد و وی [[فرصت]] یافت طرح‌های اصلاحی خود را [[اجرا]] کند.
+منصور [[مردم]] را در [[وصیت]] خود به پسرش به سه دسته تقسیم کرد: «فقرایی که جز به [[ثروت]] تو [[امیدوار]] نیستند؛ افراد هراسانی که تنها به [[امنیت]] تو [[امید]] بسته‌اند و زندانیانی که برای [[رهایی]]، به تو چشم دوخته‌اند. هنگامی که به [[حکومت]] رسیدی، طعم [[رفاه]] را به ایشان بچشان؛ ولی گشاده دست مباش»<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۳۷، مصحح: سیاست منصور همواره گرسنه نگه داشتن مردم بود تا برای گذران زندگی روزمره خود نیازمند دولت باشند. او مردم را به سگ گرسنه‌ای تشبیه می‌کرد که به طمع نان دنبال صاحبش می‌رود؛ تاج العروس، ج۵، ص۳۱۰. مهدی به موجب وصیت منصور، در ابتدای خلافتش به همراه همسرش ریطه، خزاینی را گشود که در آن کشته‌های طالبیان، شامل کودکان، جوانان و سالمندان، وجود داشت و بر گوش هر یک نوشته‌ای بود که نام و نسب آنان را مشخص می‌کرد (تاریخ طبری، ج۸، ص۱۱۰ - ۱۱۴). هاشم معروف حسنی، این را وصیت خاموش منصور به مهدی، برای تداوم سیاست خشونت و بی‌رحمی در برخورد با آل علی {{ع}} و به منظور بقای قدرت عباسی خوانده است. سیرة الأئمة الاثنی عشر، ج۲، ص۲۶۹.</ref> از این رو لازم بود که وی [[سیاست]] ملایمی پیش گیرد تا دل‌های مجروح را التیام بخشد و [[وحدت]] کلمه ایجاد نماید. دوران او به علت [[آرامش]] داخلی، ممتاز شد و وی [[فرصت]] یافت طرح‌های اصلاحی خود را [[اجرا]] کند.
 مهدی خلافتش را با [[جلب رضایت مردم]] آغاز کرد؛ از این رو اموالی را که در دوران پدرش [[مصادره]] شده بود، به صاحبانش بازگرداند. سپس دستور [[آزادی]] [[زندانیان]] [[سیاسی]]، به ویژه [[علویان]] را صادر کرد و مقرری و عطایای آنان را باز داد؛ همان‌گونه که دیدارش با [[یعقوب بن داوود]] به افزایش تفاهم با آنان کمک کرد<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۵۶، ۱۱۸ و ۱۱۹، مصحح: بعقوب کاتب ابراهیم باخمرا بود که پس از کشته شدن وی، به دستور منصور زندانی شد. مهدی او را آزاد کرد و در سال ۱۶۳ به مقام وزارت رساند. وی به موجب عواملی از منصب وزارت عزل و مجدداً زندانی شد تا اینکه هارون وی را در سال ۱۷۵ آزاد کرد. بعقوب در سال ۱۸۷ در مکه درگذشت.</ref>.
-وی در [[سال ۱۶۰ ق]]./۷۷۷ م. به [[حج]] رفت و برای جلب [[رضایت]] حجازی‌ها کوشید؛ زیرا [[منصور]] به علت [[پشتیبانی]] ایشان از حرکت [[محمد نفس زکیه]]، با آنان با شدت برخورد کرده بود. مهدی میان آنان [[اموال]] فراوان توزیع کرد و به ایشان اجازه داد تا [[غلات]] و حبوبات را از [[شام]] و [[مصر]] وارد نمایند که [[منصور]] در پی حرکت [[محمد نفس زکیه]]، ارسال آنها را به [[حجاز]] قطع کرده بود. او عده‌ای از [[سپاهیان]] حجازی را به نگهبانان ویژه خود افزود، [[مسجدالحرام]] و مسجدالرسول را در [[مدینه]] توسعه داد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۷.</ref>.
+وی در [[سال ۱۶۰ ق]]. /۷۷۷ م. به [[حج]] رفت و برای جلب [[رضایت]] حجازی‌ها کوشید؛ زیرا [[منصور]] به علت [[پشتیبانی]] ایشان از حرکت [[محمد نفس زکیه]]، با آنان با شدت برخورد کرده بود. مهدی میان آنان [[اموال]] فراوان توزیع کرد و به ایشان اجازه داد تا [[غلات]] و حبوبات را از [[شام]] و [[مصر]] وارد نمایند که [[منصور]] در پی حرکت [[محمد نفس زکیه]]، ارسال آنها را به [[حجاز]] قطع کرده بود. او عده‌ای از [[سپاهیان]] حجازی را به نگهبانان ویژه خود افزود، [[مسجدالحرام]] و مسجدالرسول را در [[مدینه]] توسعه داد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۷.</ref>.
 وی در کسب [[دوستی]] اهالی شام کوشید و از [[دمشق]] و [[بیت‌المقدس]] [[دیدار]] کرد؛ برای [[رفع اختلافات]] [[قبایل]] مختلف در [[سرزمین شام]] [[اقدام]] و اموالی را میان آنان توزیع کرد و هیأتی از [[فرزندان]] [[مسلمة بن عبدالملک]] را گرامی داشت.
-او ایستگاه‌هایی در راه [[مکه]] ایجاد کرد؛ بر بناهایی که [[سفاح]] ساخته بود، چیزهایی افزود و منازلی را که منصور ساخته بود، به همان حال باقی گذاشت، برای آب‌رسانی به کاروان‌ها حوضچه‌هایی ساخت که از آب چاه‌ها پر می‌شد و نگهبانانی برای [[حمایت]] از آنها قرار داد؛ برای جذامیان و [[زندانیان]] مقرری تعیین کرد تا گدایی نکنند و [[بیماری]] آنان انتشار نیابد؛ مدرسه‌ها و بیمارستان‌هایی بنا کرد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۶۰.</ref>؛ میان مدینه، مکه و [[یمن]] [[برید]]<ref>مصحح: دستگاهی بوده که وظیفه‌اش رسانیدن اخبار و نامه‌های دولتی بوده، چه اخبار علنی رسمی و چه اخبار مخفی یا به عبارت دیگر نوعی جاسوسی نیز جزو وظایف متصدیان این دیوان بوده است، اصلاحات دیوانی، حسن انوری، ص۱۸۶.</ref> درست کرد؛ به کار [[تجارت]] توجه کرد، بدین ترتیب که شبکه‌ای از راه‌های [[تجاری]] درست کرد و [[بغداد]] را مرکز تجارت جهانی قرار داد. موسیقی<ref>مصحح: او برای عیاشی و شراب‌نوشی، ندیمانی انتخاب کرد که زندگانی را بدون آنان گوارا نمی‌دانست و در ملاقاتی با امام کاظم{{ع}} در مدینه از مستند قرآنی حرمت شراب پرسید.</ref>، [[شعر]]، [[حکمت]] و [[ادب]] ویژگی این دوران شد. وی [[سنت]] [[پوشش]] هر ساله [[کعبه]] را بنیان نهاد؛ [[شهرها]]، به ویژه رصافه را با ساختن باره [[استوار]] کرد؛ افرادی [[امین]] را در استان‌ها تعیین کرد تا [[اخبار]] [[استانداران]] را به او برسانند.
+او ایستگاه‌هایی در راه [[مکه]] ایجاد کرد؛ بر بناهایی که [[سفاح]] ساخته بود، چیزهایی افزود و منازلی را که منصور ساخته بود، به همان حال باقی گذاشت، برای آب‌رسانی به کاروان‌ها حوضچه‌هایی ساخت که از آب چاه‌ها پر می‌شد و نگهبانانی برای [[حمایت]] از آنها قرار داد؛ برای جذامیان و [[زندانیان]] مقرری تعیین کرد تا گدایی نکنند و [[بیماری]] آنان انتشار نیابد؛ مدرسه‌ها و بیمارستان‌هایی بنا کرد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۶۰.</ref>؛ میان مدینه، مکه و [[یمن]] [[برید]]<ref>مصحح: دستگاهی بوده که وظیفه‌اش رسانیدن اخبار و نامه‌های دولتی بوده، چه اخبار علنی رسمی و چه اخبار مخفی یا به عبارت دیگر نوعی جاسوسی نیز جزو وظایف متصدیان این دیوان بوده است، اصلاحات دیوانی، حسن انوری، ص۱۸۶.</ref> درست کرد؛ به کار [[تجارت]] توجه کرد، بدین ترتیب که شبکه‌ای از راه‌های [[تجاری]] درست کرد و [[بغداد]] را مرکز تجارت جهانی قرار داد. موسیقی<ref>مصحح: او برای عیاشی و شراب‌نوشی، ندیمانی انتخاب کرد که زندگانی را بدون آنان گوارا نمی‌دانست و در ملاقاتی با امام کاظم {{ع}} در مدینه از مستند قرآنی حرمت شراب پرسید.</ref>، [[شعر]]، [[حکمت]] و [[ادب]] ویژگی این دوران شد. وی [[سنت]] [[پوشش]] هر ساله [[کعبه]] را بنیان نهاد؛ [[شهرها]]، به ویژه رصافه را با ساختن باره [[استوار]] کرد؛ افرادی [[امین]] را در استان‌ها تعیین کرد تا [[اخبار]] [[استانداران]] را به او برسانند.
 او نخستین خلیفه‌ای بود که به [[دادخواهی]] می‌نشست، به شکایت‌های [[مردم]] گوش می‌کرد و بسیار [[تمایل]] داشت [[عدل]] را در بین مردم [[اجرا]] کند. قاضی‌ها به هنگام اعلام نظر در دادخواهی با او مشارکت می‌کردند<ref>ابن‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، ص۱۷۹.</ref>. اهتمام مهدی برای [[اجرای عدالت]]، وی را واداشت خانه‌ای با پنجره‌ای آهنین بسازد تا شاکیان نامه‌های خود را در آن بریزند و سپس آنها جمع‌آوری می‌شد، تا بدین وسیله در [[زمان]] شنیدن [[شکایات]] کسی بر دیگری ترجیح داده نشود<ref>خضری، الدولة العباسیة، ص۸۸.</ref>.
-مهدی از خلال اصلاحاتش آشکار کرد که گویی قصد پوشاندن [[ستم‌ها]] و فشاری را دارد که در [[عهد]] [[سفاح]] و [[منصور]] بر [[امویان]] و [[علویان]] به کار رفت. او با وجود تمایلش به [[زندگی]] تجملاتی، [[دین]] را بزرگ می‌داشت، دل‌بسته [[پیروی]] از [[سنت]] بود و با آن [[مخالفت]] نمی‌کرد<ref>مصحح: از این رو فرمان داد مقصوره‌های مساجد برداشته شود و منابر آنها به اندازه منبر رسول خدا{{صل}} کوتاه گردد.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۲.</ref>
+مهدی از خلال اصلاحاتش آشکار کرد که گویی قصد پوشاندن [[ستم‌ها]] و فشاری را دارد که در [[عهد]] [[سفاح]] و [[منصور]] بر [[امویان]] و [[علویان]] به کار رفت. او با وجود تمایلش به [[زندگی]] تجملاتی، [[دین]] را بزرگ می‌داشت، دل‌بسته [[پیروی]] از [[سنت]] بود و با آن [[مخالفت]] نمی‌کرد<ref>مصحح: از این رو فرمان داد مقصوره‌های مساجد برداشته شود و منابر آنها به اندازه منبر رسول خدا {{صل}} کوتاه گردد.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۲.</ref>
-==سرکوب حرکت‌های خصمانه==
+== سرکوب حرکت‌های خصمانه ==
-===[[زندقه در تاریخ اسلامی|حرکت زندیق‌ها]]===
+=== [[زندقه در تاریخ اسلامی|حرکت زندیق‌ها]] ===
-===[[شورش مقنع]]===
+=== [[شورش مقنع]] ===
-===حرکت‌های مختلف===
+=== حرکت‌های مختلف ===
 دوران مهدی [[شاهد]] دیگر حرکت‌های مخالف با [[حکومت عباسی]] بود؛ اما آنها تأثیر چندانی نداشتند و [[خلیفه]] بی‌هیچ زحمتی آنان را [[سرکوب]] کرد، از آن جمله است: حرکت [[یوسف]] بَرم در [[خراسان]]<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۲۴.</ref>، حرکت [[عبدالله بن مروان بن محمد اموی]] در [[سرزمین شام]]<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۳۵ - ۱۳۶.</ref> و حرکت [[خوارج]] به [[فرماندهی]] [[عبدالسلام بن هشام یشکری]]<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۴۲.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۷.</ref>
-==[[روابط خارجی]] در دوران مهدی عباسی==
+== [[روابط خارجی]] در دوران مهدی عباسی ==
-===رابطه با [[امویان]] در [[اندلس]]<ref>برای اطلاع بیشتر، ر.ک: نعنعی، دولت امویان در اندلس، ترجمه محمد سپهری، بخش سوم: عصر امارت اموی.</ref>===
+=== رابطه با [[امویان]] در [[اندلس]]<ref>برای اطلاع بیشتر، ر. ک: نعنعی، دولت امویان در اندلس، ترجمه محمد سپهری، بخش سوم: عصر امارت اموی.</ref>===
 تیرگی [[روابط]] میان [[خلافت]] شرقی در [[بغداد]] و خلافت غربی در اندلس ادامه یافت. در واقع مهدی در عمل برای بازگرداندن اندلس به حوزه حکومت عباسی، [[شیوه]] پدرش، [[منصور]] را در پیش گرفت؛ اما دوری مسافت میان این دو [[حکومت]] مانع اعزام [[سپاه]] [[عباسی]] برای رسیدن به این [[هدف]] بود؛ با این حال مهدی حرکت‌های [[تضعیف]] کننده [[نفوذ]] امویان را در اندلس [[تشویق]] می‌کرد.
 در اندلس آن [[روزگار]] حرکت‌های مخالف با [[حکومت اموی]] گاهی توسط بربر - در نتیجه ناپایداری [[دوستی]] آنان با [[عرب]] - رخ می‌داد و گاهی توسط یمنی‌ها - به علت اتکای [[امیر]] اموی به قیسی‌ها - اتفاق می‌افتاد.
-در [[سال ۱۵۷ ق]]./ ۷۷۴ م. [[استاندار]] بَرشِلَونَه [بارسلون] و جیرنده، [[سلیمان بن یقظان کلبی]]، معروف به [[اعرابی]] - که [[گرایش]] [[یمنی]] داشت- با [[حسین بن یحیی انصاری]]، استاندار سَرَقسطَه، برای [[جنگ]] با [[عبدالرحمان]] و [[خلع]] او همداستان شدند. [[عبدالرحمان بن حبیب فهری]] معروف به سیسیلی، استاندار [[سرزمین]] [[مغرب]] به آن دو پیوست. اینان از سوی مهدی [[تأیید]] و به [[اتحاد]] با یکدیگر تشویق می‌شدند.
+در [[سال ۱۵۷ ق]]. / ۷۷۴ م. [[استاندار]] بَرشِلَونَه [بارسلون] و جیرنده، [[سلیمان بن یقظان کلبی]]، معروف به [[اعرابی]] - که [[گرایش]] [[یمنی]] داشت- با [[حسین بن یحیی انصاری]]، استاندار سَرَقسطَه، برای [[جنگ]] با [[عبدالرحمان]] و [[خلع]] او همداستان شدند. [[عبدالرحمان بن حبیب فهری]] معروف به سیسیلی، استاندار [[سرزمین]] [[مغرب]] به آن دو پیوست. اینان از سوی مهدی [[تأیید]] و به [[اتحاد]] با یکدیگر تشویق می‌شدند.
-سلیمان در مقابله با امیر اموی [[احساس]] [[ناتوانی]] کرد؛ از این رو از خارج درخواست [[همکاری]] کرد. او با شارلمان کارولنژی<ref>مصحح: کارولنژیان یا کارولنجیان: دومین سلسله پادشاهان فرانسه (۷۵۱ - ۹۸۷م) کد نام خویش را از «شارلمانی» اخذ کرده‌اند. فرهنگ معین، بنیادها و گرایش‌هایی که مشخصه قرون وسطا بود در دوره کارولنژیان تأسیس شد. اصول فئودالیته تقریر شد و شاهان و امپراتوران این سلسله با مقامات کلیسا همکاری داشتند. مصاحب، دائرة المعارف.</ref> در «بادر بودن» در [[سال ۱۶۰ ق]]./۷۷۷ م. پیمانی [[امضا]] کرد که بعد [[سیاسی]] خطرناکی یافت. سلیمان با او هم‌پیمان شد که به استان‌های شمالی [[اندلس]] بتازند و [[تعهد]] کرد شهرهایی را که بر آن [[حکومت]] می‌کند، به وی [[تسلیم]] نماید؛ ولی او نتایج همکاری خود را با [[کفار]] در برابر [[اسلام]] و [[مسلمانان]] ارزیابی نکرد. [[انصاری]] در این [[اقدام]] با او موافقت کرده بود. همه این [[ارتباطات]] وقتی صورت گرفت که [[امیر]] [[اموی]] به [[سرکوب]] [[شورشی]] دیگر از اهالی بربر، به [[فرماندهی]] فاطمی مشغول بود<ref>در خصوص حرکت فاطمی، ر.ک: عنان، محمد عبدالله، دولة الاسلام فی الاندلس، بخش اول، ص۱۶۴- ۱۶۷.</ref>.
+سلیمان در مقابله با امیر اموی [[احساس]] [[ناتوانی]] کرد؛ از این رو از خارج درخواست [[همکاری]] کرد. او با شارلمان کارولنژی<ref>مصحح: کارولنژیان یا کارولنجیان: دومین سلسله پادشاهان فرانسه (۷۵۱ - ۹۸۷م) کد نام خویش را از «شارلمانی» اخذ کرده‌اند. فرهنگ معین، بنیادها و گرایش‌هایی که مشخصه قرون وسطا بود در دوره کارولنژیان تأسیس شد. اصول فئودالیته تقریر شد و شاهان و امپراتوران این سلسله با مقامات کلیسا همکاری داشتند. مصاحب، دائرة المعارف.</ref> در «بادر بودن» در [[سال ۱۶۰ ق]]. /۷۷۷ م. پیمانی [[امضا]] کرد که بعد [[سیاسی]] خطرناکی یافت. سلیمان با او هم‌پیمان شد که به استان‌های شمالی [[اندلس]] بتازند و [[تعهد]] کرد شهرهایی را که بر آن [[حکومت]] می‌کند، به وی [[تسلیم]] نماید؛ ولی او نتایج همکاری خود را با [[کفار]] در برابر [[اسلام]] و [[مسلمانان]] ارزیابی نکرد. [[انصاری]] در این [[اقدام]] با او موافقت کرده بود. همه این [[ارتباطات]] وقتی صورت گرفت که [[امیر]] [[اموی]] به [[سرکوب]] [[شورشی]] دیگر از اهالی بربر، به [[فرماندهی]] فاطمی مشغول بود<ref>در خصوص حرکت فاطمی، ر. ک: عنان، محمد عبدالله، دولة الاسلام فی الاندلس، بخش اول، ص۱۶۴- ۱۶۷.</ref>.
 در [[حقیقت]] شارلمان از طرح پیشنهادی، به دو علت استقبال کرد:
@@ خط ۴۶: / خط ۴۶: @@
 [[شورش]] بر [[حکومت اموی]] در شمال اسپانیا این‌گونه آغاز شد که فهری از مغرب حرکت کرد و با سپاهش در مُرسیه فرود آمد، اما عبدالرحمان او را غافل‌گیر کرد و بر وی پیروز شد<ref>اخبار مجموعه، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref>. هنگامی که [[سپاه]] کارولنژی – بر اساس نقشه قبلی - در مقابل شهر سرقسطه [[اجتماع]] کردند، [[توطئه‌گران]] خواستند به راه درست بازگردند؛ زیرا آنان افراطی بودن خطایی را که به آن دچار شده بودند، [[درک]] کردند. از این رو [[انصاری]] نپذیرفت بیش از آن در این [[توطئه]] وارد شود و دروازه‌های شهر را به روی نیروهای کارولنژی بست<ref>بیضون، ابراهیم، الدولة العربیة فی اسبانیا، ص۲۱۰ – ۲۱۱.</ref>.
-افزون بر این، [[تحول]] در [[مواضع سیاسی]]، [[اخبار]] شورش [[مجدد]] ساکسون‌ها در [[آلمان]] – که از خلأ نظامی او استفاده کرده بودند - به گوش شارلمان رسید. وی ناچار شد از طرح خود در اندلس [[چشم]] بپوشد و در [[سال ۱۶۲ ق]]./۷۷۹ م. به کشورش بازگردد<ref>عنان، عمان، ص۱۷۵ - ۱۷۶؛ دایقز، کارلس، شارلمان، ص۱۰۱.</ref>.
+افزون بر این، [[تحول]] در [[مواضع سیاسی]]، [[اخبار]] شورش [[مجدد]] ساکسون‌ها در [[آلمان]] – که از خلأ نظامی او استفاده کرده بودند - به گوش شارلمان رسید. وی ناچار شد از طرح خود در اندلس [[چشم]] بپوشد و در [[سال ۱۶۲ ق]]. /۷۷۹ م. به کشورش بازگردد<ref>عنان، عمان، ص۱۷۵ - ۱۷۶؛ دایقز، کارلس، شارلمان، ص۱۰۱.</ref>.
 بدین‌گونه، اوضاع بار دیگر به عبدالرحمان داخل کمک کرد و این حمله گسترده به سرزمینش [[شکست]] خورد؛ همان‌گونه که [[عباسیان]] در باز پس گرفتن اندلس یا [[تضعیف]] [[نفوذ]] [[امویان]] در آنجا شکست خوردند.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۸.</ref>
-===رابطه با رومی‌ها===
+=== رابطه با رومی‌ها ===
 لیوی چهارم در سالی که مهدی به [[خلافت]] رسید، در [[روم]] به [[سلطنت]] نشست. مدارک نشان می‌دهند که [[روابط]] [[حسنه]] با آغاز [[حکومت]] آن دو، به زودی برقرار شد و در نتیجه امپراتور [[زندانیان]] [[مسلمانان]] را [[آزاد]] کرد و مهدی نیز همین کار را در پاسخ وی انجام داد<ref>Michel Le Syricnne: Chronique. III p.۱..</ref>.
 اما تلاش‌های صلح‌جویانه، به علت [[طبیعت]] [[روابط]] میان دو [[کشور]] درگیر - که [[سرشت]] درگیری بر آنان [[حاکم]] بود - به [[منازعه]] منجر شد. [[ثبات]] نسبی اوضاع در داخل [[امپراتوری]] [[روم]] و [[سرحدات]] آن، این [[فرصت]] را برای امپراتور به وجود آورد که عده بسیاری از نیروهایش را برای مقابله با تهاجمات [[مسلمانان]] به کارگیرد و فرماندهانی کارآزموده را - که تحت امر پدرش بودند- برای خود نگه دارد.
 امپراتور با استفاده از اوضاع مناسب، در [[سال ۱۵۹ ق]]/۷۷۶ م. به سُمیساط [[حمله]] و برخی از مسلمانان را [[اسیر]] کرد که مهدی با اعزام یکی از وابستگانش، آن [[شهر]] را [[آزاد]] کرد<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۴۷.</ref>. در [[حقیقت]]، این حمله نشانه روشنی از جانب لیوی چهارم برای ادامه شیوه [[سیاست]] خصمانه در مقابل مسلمانان است.
-حمله به سمیساط [[خشم]] مهدی را برانگیخت و [[تصمیم]] به پاسخ فوری گرفت. او سپاهی گران را به [[فرماندهی]] عمویش، [[عباس بن محمد]]، اعزام کرد. آنان در داخل [[سرزمین]] روم پیش رفتند تا به [[آنکارا]] رسیدند و قلعه کاسن را در کبادوکیا [[فتح]] کردند<ref>این قلعه مرکز تدارکاتی به حساب می‌آمد و در برگیرنده انبار حبوباتی بود که سپاهیان مسلمان به هنگام پیش‌روی در داخل آسیای صغیر به آن محتاج بودند، ر.ک: تاریخ طبری، ج۸، ص۱۱۶ که فقط اشاره می‌کند: عباس یکی از شهرها و انبارهای روم را همزمان فتح کرد.</ref>.
+حمله به سمیساط [[خشم]] مهدی را برانگیخت و [[تصمیم]] به پاسخ فوری گرفت. او سپاهی گران را به [[فرماندهی]] عمویش، [[عباس بن محمد]]، اعزام کرد. آنان در داخل [[سرزمین]] روم پیش رفتند تا به [[آنکارا]] رسیدند و قلعه کاسن را در کبادوکیا [[فتح]] کردند<ref>این قلعه مرکز تدارکاتی به حساب می‌آمد و در برگیرنده انبار حبوباتی بود که سپاهیان مسلمان به هنگام پیش‌روی در داخل آسیای صغیر به آن محتاج بودند، ر. ک: تاریخ طبری، ج۸، ص۱۱۶ که فقط اشاره می‌کند: عباس یکی از شهرها و انبارهای روم را همزمان فتح کرد.</ref>.
 اهمیت این حمله در آن است که حضور [[اسلامی]] [[نیرومندی]] را در خشکی، در برابر حضور رومی‌ها ثابت کرد و نشان داد که [[خلافت عباسی]] به‌رغم [[مشکلات]] داخلی خود برای [[سرکوب]] حرکت‌های خصمانه، [[توانمند]] است.
@@ خط ۶۲: / خط ۶۲: @@
 حمله به مرعش [[ترس]] [[خلیفه]] را - که نگران خطر رو به افزایش رومی‌ها بود- آشکار کرد. از آنجایی که لازم بود وی اظهار وجود کند، سپاه گرانی به [[فرماندهی]] [[حسن بن قحطبه]] [[تدارک]] دید و به او دستور داد به [[سرزمین]] روم حمله کند. این فرمانده در [[آناتولی]] پیش رفت و «دوریلیوم» را محاصره و به مناطق اطراف آن حمله کرد و به نزدیکی عموریه رسید؛ ولی به علت کمبود کمک‌رسانی و خواربار منطقه را ترک کرد و به [[اهداف]] [[ارزشمندی]] نرسید؛ اما بر حضور نیرومند [[اسلامی]] در منطقه تأکید نمود<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ج۲، ص۴۶۷ - ۴۶۸؛ تاریخ طبری، ج۸، ص۱۴۲.</ref>.
-رومی‌ها [[فعالیت نظامی]] خویش را در [[سال ۱۶۲ ق]]./۷۷۸ م. از سرگرفتند و به حدث حمله کردند<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۴۲.</ref>. [[هارون بن مهدی]] سال بعد آن را پاسخ گفته به سرزمین‌های رومی حمله و تعدادی از دژها را [[فتح]] کرد که مهم‌ترین آنها سمالو بود<ref>تاریخ [[طبری]]، ج۸، ص۱۴۸؛ [[تاریخ]] [[یعقوبی]]، ج۲، ص۳۴۷؛ [[ابن اثیر]]، [[الکامل]] فی التاریخ، ج۵، ص۶۳؛
+رومی‌ها [[فعالیت نظامی]] خویش را در [[سال ۱۶۲ ق]]. /۷۷۸ م. از سرگرفتند و به حدث حمله کردند<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۴۲.</ref>. [[هارون بن مهدی]] سال بعد آن را پاسخ گفته به سرزمین‌های رومی حمله و تعدادی از دژها را [[فتح]] کرد که مهم‌ترین آنها سمالو بود<ref>تاریخ [[طبری]]، ج۸، ص۱۴۸؛ [[تاریخ]] [[یعقوبی]]، ج۲، ص۳۴۷؛ [[ابن اثیر]]، [[الکامل]] فی التاریخ، ج۵، ص۶۳؛
-Michel Le Syrienne. op. cit. III P.۱</ref>. در [[سال ۱۶۴ ق]]./۷۸۱ م. رومی‌ها با دو رخداد مواجه شدند که تأثیر منفی بر نیروهای آنان داشت:
+Michel Le Syrienne. op. cit. III P.۱</ref>. در [[سال ۱۶۴ ق]]. /۷۸۱ م. رومی‌ها با دو رخداد مواجه شدند که تأثیر منفی بر نیروهای آنان داشت:
 # [[مرگ]] امپراتور لیوی چهارم، و به تخت نشستن همسرش، ایرین، به عنوان [[سرپرست]] فرزند کوچکش، کنستانتین. این مسأله باعث [[ناراحتی]] برخی [[فرماندهان]] شد<ref>عریفی، [[سید]] باز، الدولة البیزنطیه، ص۲۲۲،
 Theophanes: op. Cit. p ۹۰: Dielil: Le Monde oriental: P. ۲۷۹.</ref>.
-#رومی‌ها در آن [[زمان]] با [[شورشی]] بزرگ در سیسیل<ref>مصحح: سیسیل (صقلیه) جزیره‌ای است بزرگ که در دریای مدیترانه میان شبه جزیره ایتالیا و تونس قرار دارد.</ref> روبه‌رو و مجبور شدند نیروهای خویش را میان این جزیره و [[جبهه]] شرقی در مقابل [[مسلمانان]] تقسیم کنند.
+# رومی‌ها در آن [[زمان]] با [[شورشی]] بزرگ در سیسیل<ref>مصحح: سیسیل (صقلیه) جزیره‌ای است بزرگ که در دریای مدیترانه میان شبه جزیره ایتالیا و تونس قرار دارد.</ref> روبه‌رو و مجبور شدند نیروهای خویش را میان این جزیره و [[جبهه]] شرقی در مقابل [[مسلمانان]] تقسیم کنند.
 [[خلیفه]] مهدی با استفاده از این اوضاع نا آرام، حمله‌ای سنگین را به [[سرزمین]] [[روم]] به [[فرماندهی]] پسرش، [[هارون]]، آغاز کرد و به او دستور داد به [[قسطنطنیه]] [[حمله]] کند. این حمله با پیش‌روی در مناطق راهبردی در قیلیقیا و [[آناتولی]] با [[هدف]] [[تصرف]] آنجا آغاز شد.
@@ خط ۷۲: / خط ۷۲: @@
 بعد از این تحولات نظامی، ایرین هدف حمله را دریافت و برای [[دفاع]] از پایتخت آماده شد. نیروهای او سپاه [[اسلامی]] را که با مشکل مواجه بود، محاصره کردند<ref>عبدالله، ودیع فتحی، العلاقات السیاسیة بین بیزنطیة و الشرق الادنی الاسلامی، ص۲۱۷.</ref>. اما هارون با [[زیرکی]] و مهارتش در فرماندهی، از این تنگنا خارج شد و به پیش‌روی خود ادامه داد تا به خلیج قسطنطنیه رسید و پایتخت را [[تهدید]] کرد. ایرین در شرایط [[دشواری]] قرار گرفت که [[فرصت]] چانه‌زنی یا [[آزادی]] عمل نداشت؛ از این رو به ناچار شرایط هارون را گردن نهاد. مهم‌ترین این شرایط عبارت بودند از:
-#ایرین به [[خلافت عباسی]] [[جزیه]] سالانه بپردازد که مبلغ آن بین هفتاد هزار تا نود هزار [[دینار]] در نوسان بود و در دو مرحله قابل پرداخت بود؛
+# ایرین به [[خلافت عباسی]] [[جزیه]] سالانه بپردازد که مبلغ آن بین هفتاد هزار تا نود هزار [[دینار]] در نوسان بود و در دو مرحله قابل پرداخت بود؛
 # [[اسیران]] دو طرف مبادله شوند؛
 # روم پذیرفت در راه بازگشت، بازارهایش را به روی تجار [[مسلمان]] بگشاید؛
 # روم [[سپاه]] [[اسلامی]] را به وسیله دو [[راهنما]] در راه بازگشت [[یاری]] دهد؛
-#به افراد سپاه اسلامی اجازه داده شود همه [[غنایم]] خود را ببرند؛
+# به افراد سپاه اسلامی اجازه داده شود همه [[غنایم]] خود را ببرند؛
 # [[صلح]] به مدت سه سال ادامه خواهد داشت<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ج۲، ص۴۷۰. او تنها مسأله تبادل اسیران را آورده است. تاریخ طبری، ج۸، ص۱۵۲ - ۱۵۳؛ رستم، اسد، الروم فی سیاستهم و ثقافتهم ودینهم، ج۱، ص۲۹۷؛. Ramsay: P.۱۵۹ ۹۲۰ Theophanes: P..</ref>.
@@ خط ۸۳: / خط ۸۳: @@
 این مهم‌ترین [[حمله]] مهدی به [[جبهه]] [[روم]] به حساب می‌آمد؛ همان‌گونه که آخرین حمله [[عربی]] - اسلامی به بُسفر بود.
-[[آرامش]] میان دو طرف تا [[سال ۱۶۸ ق]]./۷۸۴م. یعنی تا هنگامی که رومی‌ها بعد از گذشت دو سال و هفت ماه [[پیمان]] شکستند، ادامه یافت؛ از این رو حملات اسلامی به سرزمین‌های روم از سرگرفته شد، اما [[موفقیت]] چشمگیری نداشت تا اینکه مهدی در سال بعد درگذشت.
+[[آرامش]] میان دو طرف تا [[سال ۱۶۸ ق]]. /۷۸۴م. یعنی تا هنگامی که رومی‌ها بعد از گذشت دو سال و هفت ماه [[پیمان]] شکستند، ادامه یافت؛ از این رو حملات اسلامی به سرزمین‌های روم از سرگرفته شد، اما [[موفقیت]] چشمگیری نداشت تا اینکه مهدی در سال بعد درگذشت.
 در واقع مهدی در [[سیاست]] [[جهاد]] موفقیتی بزرگ به دست آورد و کفه درگیری را در دوران خود به سود [[مسلمانان]] سنگین کرد<ref>مصحح: جهاد هند نیز از روابط خارجی این دوره است. مهدی عبدالملک مسمعی را در سال ۱۵۹ به جهاد هند فرستاد. وی از راه دریا به همراه ۹۲۰۰ جنگجو شامل مطوعه و دیگران از شام و بصره به هند رفت، در سال ۱۶۰ شهر باربد را محاصره کرد و با منجنیق کوبید تا پیروز شد، شهر را تصرف کرد و مجسمه بودا را سوزاند. سپاه عباسی در این لشکرکشی آسیب سختی دید: نزدیک به ۱۰۰۰ تن از لشکریان در اثر بیماری وبا جان باختند و از سوی دیگر کشتی‌های آنان در خلیج فارس گرفتار طوفان شد و افراد بسیاری غرق شدند.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۸۰.</ref>
-==[[وزارت]] در دوران مهدی==
+== [[وزارت]] در دوران مهدی ==
 وزارت در دوران مهدی تصویری روشن یافت؛ زیرا [[خلیفه]] به [[وزیران]] [[اعتماد]] بالایی داشت و به آنان اختیارات گسترده‌ای داد<ref>ابن‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، ص۱۸۱.</ref>. از این رو تعیین [[وزیران]] در دوران او بر اساس لیاقت‌های [[اداری]] و دفتری آنان صورت می‌گرفت، گرچه دسیسه‌های جانبی در تعیین و [[عزل]] برخی از وزیران تأثیر داشت<ref>صالح، صبحی، النظم الاسلامیه، ص۲۹۸.</ref>، همان‌گونه که اوضاع [[سیاسی]] تأثیری مستقیم در آن کار
 داشت. برخی از وزرای مهدی عبارت بودند از:
-# [[ابوعبدالله معاویة بن یسار]]، وابسته اشعری‌ها: وی پیش از اینکه مهدی به [[خلافت]] برسد، کاتب و [[نایب]] وی بود. در نتیجه [[دسیسه]] پرده‌دار او، [[ربیع بن یونس]]، مهدی وی را در [[سال ۱۶۳ ق]]./ ۷۸۰ م. از کار برکنار کرد<ref>ابن‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، ص۱۸۲؛ جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۴۱.</ref>.
+# [[ابوعبدالله معاویة بن یسار]]، وابسته اشعری‌ها: وی پیش از اینکه مهدی به [[خلافت]] برسد، کاتب و [[نایب]] وی بود. در نتیجه [[دسیسه]] پرده‌دار او، [[ربیع بن یونس]]، مهدی وی را در [[سال ۱۶۳ ق]]. / ۷۸۰ م. از کار برکنار کرد<ref>ابن‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، ص۱۸۲؛ جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۴۱.</ref>.
-# [[ابوعبدالله یعقوب بن داوود]]، وابسته [[بنی‌سلیم]]: مهدی به [[راهنمایی]] [[ربیع بن یونس]]، او را به [[وزارت]] برگزید. وی [[شیعه]] بود و بر کار [[خلیفه]] چیره شد، سپس مهدی در [[سال ۱۶۶ ق]]./۷۸۳م. او را گرفتار کرد<ref>جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۵۵ و ۱۶۳.</ref>.
+# [[ابوعبدالله یعقوب بن داوود]]، وابسته [[بنی‌سلیم]]: مهدی به [[راهنمایی]] [[ربیع بن یونس]]، او را به [[وزارت]] برگزید. وی [[شیعه]] بود و بر کار [[خلیفه]] چیره شد، سپس مهدی در [[سال ۱۶۶ ق]]. /۷۸۳م. او را گرفتار کرد<ref>جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۵۵ و ۱۶۳.</ref>.
 # [[فیض بن ابی صالح نیشابوری]]: وی به [[بزرگواری]]، [[فضیلت]] و [[توانایی]] موصوف، اما [[مغرور]] و [[متکبر]] بود و تا [[مرگ]] مهدی در مقامش باقی بود<ref>جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۶۴؛ ابن‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، ص۱۸۷.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۸۳.</ref>
-==ولایت‌عهدی مهدی عباسی==
+== ولایت‌عهدی مهدی عباسی ==
-مهدی، عیسی بن موسی را از ولایت‌عهدی برکنار کرد و دو پسرش، [[موسی هادی]] و سپس [[هارون]]، را به طور پیاپی [[ولی‌عهد]] کرد<ref>برای آگاهی از مشروح رخداد ولایت‌عهدی، ر.ک: تاریخ طبری، ج۸، ص۱۲۴ - ۱۲۸ و ۱۵۴.</ref>.
+مهدی، عیسی بن موسی را از ولایت‌عهدی برکنار کرد و دو پسرش، [[موسی هادی]] و سپس [[هارون]]، را به طور پیاپی [[ولی‌عهد]] کرد<ref>برای آگاهی از مشروح رخداد ولایت‌عهدی، ر. ک: تاریخ طبری، ج۸، ص۱۲۴ - ۱۲۸ و ۱۵۴.</ref>.
-==مرگ مهدی عباسی==
+== مرگ مهدی عباسی ==
-ابوعبدالله مهدی هشت [[روز]] باقی مانده از [[محرم]] ۱۶۹ ق./ آب ۷۸۵ م. در روستای روذ در نتیجه برخورد با در متروکه‌ای به هنگام تمرین صید [[آهو]] درگذشت. گویند: یکی از کنیزانش در غذای کنیزی دیگر سم ریخت، مهدی نادانسته از آن خورد و مرد<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۶۸- ۱۷۰.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۸۴.</ref>
+ابوعبدالله مهدی هشت [[روز]] باقی مانده از [[محرم]] ۱۶۹ ق. / آب ۷۸۵ م. در روستای روذ در نتیجه برخورد با در متروکه‌ای به هنگام تمرین صید [[آهو]] درگذشت. گویند: یکی از کنیزانش در غذای کنیزی دیگر سم ریخت، مهدی نادانسته از آن خورد و مرد<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۶۸- ۱۷۰.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۸۴.</ref>
 == جستارهای وابسته ==