خیر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف'
جز (جایگزینی متن - '\=\=\sپانویس\s\=\=↵\{\{پانویس\}\}\n\n\[\[رده\:(.*)در\sقرآن\]\]' به '== پانویس == {{پانویس}}') |
جز (جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف') |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
بر همین اساس، برخی آن را صیغه تفضیل و اصل آن را "اخیر" دانسته‌اند، در حالی که افعل تفضیل نیست و تنها پذیرای انطباق معنای تفضیل بر مورد خود است و مانند افعل تفضیل به غیر خود تعلق می‌یابد (آنچه در افعل تفضیل از [[هیئت]] کلمه استفاده می‌شود در واژه خیر از ماده آن برداشت می‌شود)؛ مثلاً همان گونه که گفته می‌شود {{عربی|"زيد افضل من عمرو و زيد افضلهما"}} همچنین گفته می‌شود {{عربی|"زيد خير من عمرو و زيد خيرهما"}}. اگر خیر صیغه تفضیل بود، باید مانند {{عربی|"افضل، افاضل، فضلي و فُضليات"}} که در مورد صیغه تفضیل به کار می‌روند، درباره آن نیز به کار می‌رفت، حال آنکه در مورد خیر "خیر، [[خیره]]، [[اخیار]] و [[خیرات]]" ـ مانند "شیخ، شیخه، اشیاخ و شیخات" ـ گفته می‌شود،<ref>المیزان، ج ۳، ص ۱۳۲ ـ ۱۳۳.</ref> در نتیجه خیر، صفت مشبهه و مفاد آن به حسب ماده با افعل [[تفضیل]] یکی است و آن، [[برتری]] چیزی در [[مقام]] مقایسه با غیر است.<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۱۷۵.</ref> | بر همین اساس، برخی آن را صیغه تفضیل و اصل آن را "اخیر" دانسته‌اند، در حالی که افعل تفضیل نیست و تنها پذیرای انطباق معنای تفضیل بر مورد خود است و مانند افعل تفضیل به غیر خود تعلق می‌یابد (آنچه در افعل تفضیل از [[هیئت]] کلمه استفاده می‌شود در واژه خیر از ماده آن برداشت می‌شود)؛ مثلاً همان گونه که گفته می‌شود {{عربی|"زيد افضل من عمرو و زيد افضلهما"}} همچنین گفته می‌شود {{عربی|"زيد خير من عمرو و زيد خيرهما"}}. اگر خیر صیغه تفضیل بود، باید مانند {{عربی|"افضل، افاضل، فضلي و فُضليات"}} که در مورد صیغه تفضیل به کار می‌روند، درباره آن نیز به کار می‌رفت، حال آنکه در مورد خیر "خیر، [[خیره]]، [[اخیار]] و [[خیرات]]" ـ مانند "شیخ، شیخه، اشیاخ و شیخات" ـ گفته می‌شود،<ref>المیزان، ج ۳، ص ۱۳۲ ـ ۱۳۳.</ref> در نتیجه خیر، صفت مشبهه و مفاد آن به حسب ماده با افعل [[تفضیل]] یکی است و آن، [[برتری]] چیزی در [[مقام]] مقایسه با غیر است.<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۱۷۵.</ref> | ||
[[خیر]] نزد عقلا چیزی است که مورد [[اشتیاق]] و رغبت آنان باشد؛ مانند [[عقل]]، [[عدل]]، [[فضل]] و شی‌ء سودمند؛ و هیچ گاه امر اعتباری و انتزاعی مطلوب عقلا نیست، بنابراین خیر در واقع، به [[حقیقت]] وجود باز می‌گردد که واقع بلکه صرف واقع باشد و ماهیات امکانی و اعیان [[ثابت]] [[ذهنی]] و [[عقلی]] فی حد نفسه، به [[خیریت]] یا شریت | [[خیر]] نزد عقلا چیزی است که مورد [[اشتیاق]] و رغبت آنان باشد؛ مانند [[عقل]]، [[عدل]]، [[فضل]] و شی‌ء سودمند؛ و هیچ گاه امر اعتباری و انتزاعی مطلوب عقلا نیست، بنابراین خیر در واقع، به [[حقیقت]] وجود باز می‌گردد که واقع بلکه صرف واقع باشد و ماهیات امکانی و اعیان [[ثابت]] [[ذهنی]] و [[عقلی]] فی حد نفسه، به [[خیریت]] یا شریت وصف نمی‌شوند، زیرا ماهیت فی حد نفسه، نه موجود است و نه معدوم، از این روست که می‌توان گفت [[وجود خیر]] محض است، چنان که عدم [[شر]] محض؛ و خیرِ خیرات، از جمیع جهات و حیثیات، وجودِ اکمل و فوق کمال است که ذات [[حق]] است و به ترتیب، هر [[سلسله]] وجودی که نزدیک‌تر به مبدأ باشد، خیریت آن فزون‌تر است؛ تا برسد به هیولای اولی که منبع [[شرور]] است.<ref> اسفار، ج ۱، ص ۳۴۰ ـ ۳۴۱؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفی، ص ۲۳۵.</ref> عرفا وجود را خیر می‌نامند و [[خدا]] را خیر محضِ مطلق،<ref>فرهنگ نور بخش، ص ۱۵۰.</ref> چنان که صاحب [[فتوحات]] اطلاق وجود را بی هبچ گونه تقییدی از آنِ حق و وی را خیر محضی می‌شمرد که فاقد هر گونه شرّیّتی است و در مقابل، اطلاق عدم را شر محضی می‌خواند که فاقد هر گونه خیریتی است.<ref> الفتوحات المکیه، ج ۱، ص ۲۱۳.</ref> برخی از [[حکما]] نیز درباره قضیه خیر بودن وجود، [[بداهت]] را ادعا کرده‌اند.<ref>اسفار، ج ۱، ص ۳۴۰؛ شرح المنظومه، ج ۲، ص ۶۸.</ref> بر پایه آنچه گذشت، [[خدای سبحان]] خیر علی‌الاطلاق است، زیرا هر چیزی به وی ختم گشته و [[مرجع]]، مطلوب و مقصود همه چیز است؛ لکن [[قرآن کریم]] واژه خیر را اسمی مانند دیگر نام‌های حسنا بر وی اطلاق نکرده و تنها او را به خیر ستوده؛ البته [[قرآن]] در ۱۰ مورد [[خدا]] را به اسم خیر نامیده است و این در حالی است که واژه مذکور به کلمه دیگری اضافه گشته <ref> المیزان، ج ۳، ص ۱۳۳.</ref> و از مجموع آنها [[اسماء]] مرکبی به دست آمده‌اند که همه آنها از گونه اسماء فعل <ref> دانشنامه قرآن، ج ۱، ص ۱۰۲۳.</ref> و در موضوعاتی بحث می‌شوند که مربوط به «مضاف الیه» در آنهاست. | ||
[[آیات]] ده گانه یاد شده چنین‌اند: {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ}}<ref>«خداوند بهترین روزی‌دهندگان است» سوره جمعه، آیه ۱۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ}}<ref>«و او بهترین داوران است» سوره اعراف، آیه ۸۷.</ref>؛ {{متن قرآن|َّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ}}<ref>«و او بهترین جداکنندگان (حق از باطل) است» سوره انعام، آیه ۵۷.</ref>؛ {{متن قرآن|ْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ}}<ref>«و او بهترین یاری‌کنندگان است» سوره آل عمران، آیه ۱۵۰.</ref>؛ {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ}}<ref>«خداوند بهترین تدبیر کنندگان است» سوره آل عمران، آیه ۵۴.</ref>؛ {{متن قرآن|ِّ وَأَنْتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ}}<ref>«و تو بهترین داورانی» سوره اعراف، آیه ۸۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ}}<ref>«و تو بهترین آمرزندگانی» سوره اعراف، آیه ۱۵۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«تو بهترین بازماندگانی!» سوره انبیاء، آیه ۸۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ}}<ref>«و تو بهترین میزبانانی» سوره مؤمنون، آیه ۲۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و تو بهترین بخشایندگانی» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۹.</ref> به گفته برخی شاید وجه عدم اطلاق خیر به صورت اسم بر خدا معنای [[انتخاب]] باشد که در ماده خیر معتبر است، تا [[ساحت]] حقِ متعالی از مقایسه با غیر خود به شکل اطلاق، مصون ماند، زیرا در برابر وی همه چیز خاضع‌اند: {{متن قرآن|وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْمًا}}<ref>«چهره‌ها در برابر (خداوند) زنده بسیار پایدار فروتن می‌شود» سوره طه، آیه ۱۱۱.</ref> [[بلی]]! در صورت اضافه و نسبت خیر به چیزی مانند [[رزق]]، [[حکم]] و... نامگذاری یا | [[آیات]] ده گانه یاد شده چنین‌اند: {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ}}<ref>«خداوند بهترین روزی‌دهندگان است» سوره جمعه، آیه ۱۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ}}<ref>«و او بهترین داوران است» سوره اعراف، آیه ۸۷.</ref>؛ {{متن قرآن|َّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ}}<ref>«و او بهترین جداکنندگان (حق از باطل) است» سوره انعام، آیه ۵۷.</ref>؛ {{متن قرآن|ْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ}}<ref>«و او بهترین یاری‌کنندگان است» سوره آل عمران، آیه ۱۵۰.</ref>؛ {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ}}<ref>«خداوند بهترین تدبیر کنندگان است» سوره آل عمران، آیه ۵۴.</ref>؛ {{متن قرآن|ِّ وَأَنْتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ}}<ref>«و تو بهترین داورانی» سوره اعراف، آیه ۸۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ}}<ref>«و تو بهترین آمرزندگانی» سوره اعراف، آیه ۱۵۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«تو بهترین بازماندگانی!» سوره انبیاء، آیه ۸۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ}}<ref>«و تو بهترین میزبانانی» سوره مؤمنون، آیه ۲۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و تو بهترین بخشایندگانی» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۹.</ref> به گفته برخی شاید وجه عدم اطلاق خیر به صورت اسم بر خدا معنای [[انتخاب]] باشد که در ماده خیر معتبر است، تا [[ساحت]] حقِ متعالی از مقایسه با غیر خود به شکل اطلاق، مصون ماند، زیرا در برابر وی همه چیز خاضع‌اند: {{متن قرآن|وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْمًا}}<ref>«چهره‌ها در برابر (خداوند) زنده بسیار پایدار فروتن می‌شود» سوره طه، آیه ۱۱۱.</ref> [[بلی]]! در صورت اضافه و نسبت خیر به چیزی مانند [[رزق]]، [[حکم]] و... نامگذاری یا وصف خدا به خیر، محذوری ندارد.<ref> المیزان، ج ۳، ص ۱۳۳ ـ ۱۳۴.</ref> | ||
قرآن کریم در ۵ [[آیه]] ۶ بار خدا را به واژه خیر ستوده است و دو بارِ آن در آیه {{متن قرآن|هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَوَابًا وَخَيْرٌ عُقْبًا}}<ref>«آنجا، سروری از آن خداوند راستین است، او در پاداش دادن نیکوتر و در بخشیدن بهتر است» سوره کهف، آیه ۴۴.</ref> است که در آن [[ولایت امر]] [[انسان]] و هر چیزی و [[مالکیت]] [[تدبیر]] آنها را هنگام احاطه هلاک و [[سقوط]] اسباب از تأثیر و تبیین [[عجز]] [[انسانی]] که خویشتن را مستقل و [[بی‌نیاز]] می‌دید، ویژه [[خدا]] دانسته و او را در سنجش با اسباب ظاهری که [[شریک]] در تدبیر و تأثیر خوانده می‌شوند، دارای پاداشی [[برتر]] و فرجامی نیکوتر، خوانده است، زیرا [[ثواب]] خدا به کسی که به وی نزدیک شده است [[حق]] است و ثواب اسباب مذکور به کسی که به آنها نزدیک شده، [[باطل]] و زوالپذیر است، هر چند در عین اینکه همان ثواب هم از خدا و به [[اذن]] اوست؛ همچنین از نظر فرجام خدا حقِ ثابتی است که فنا، زوال و [[تغییر]] در او [[راه]] ندارد و اسباب پیش گفته فانی و متغیرند و خدا آنها را تنها [[زینت]] [[زندگی دنیا]] نهاده است<ref>المیزان، ج ۱۳، ص ۳۱۷.</ref>، چنان که در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«ما به پروردگار خویش ایمان آورده‌ایم تا از گناهان ما و از جادویی که تو ما را بدان وادار کردی درگذرد و خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.</ref> از زبان ساحران [[فرعون]] در جواب [[تهدید]] وی که "هر آینه خواهید دانست که کدام یک از ما سخت‌تر از حیث [[عذاب]] و پاینده‌تر است": {{متن قرآن|ِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى}}<ref>«بی‌گمان خواهید دانست که از ما کدام در عذاب کردن» سوره طه، آیه ۷۱.</ref> پس از آنکه آنان در مقابل [[معجزه]] [[حضرت موسی]] {{ع}} به [[سجده]] افتاده و به [[پروردگار]] [[ایمان]] آوردند، خدا را نسبت به فرعون [[نیک]] و ثواب وی را پایدارتر از ثواب فرعون <ref> مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۵.</ref> یا خدا را به دلیل اطلاق آیه در مقایسه با هر [[نیکی]]، برتر و پایدارتر از هر امر باقی دانسته است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۱۸۲.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[خیر (مقاله)|مقاله «خیر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref> | قرآن کریم در ۵ [[آیه]] ۶ بار خدا را به واژه خیر ستوده است و دو بارِ آن در آیه {{متن قرآن|هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَوَابًا وَخَيْرٌ عُقْبًا}}<ref>«آنجا، سروری از آن خداوند راستین است، او در پاداش دادن نیکوتر و در بخشیدن بهتر است» سوره کهف، آیه ۴۴.</ref> است که در آن [[ولایت امر]] [[انسان]] و هر چیزی و [[مالکیت]] [[تدبیر]] آنها را هنگام احاطه هلاک و [[سقوط]] اسباب از تأثیر و تبیین [[عجز]] [[انسانی]] که خویشتن را مستقل و [[بی‌نیاز]] می‌دید، ویژه [[خدا]] دانسته و او را در سنجش با اسباب ظاهری که [[شریک]] در تدبیر و تأثیر خوانده می‌شوند، دارای پاداشی [[برتر]] و فرجامی نیکوتر، خوانده است، زیرا [[ثواب]] خدا به کسی که به وی نزدیک شده است [[حق]] است و ثواب اسباب مذکور به کسی که به آنها نزدیک شده، [[باطل]] و زوالپذیر است، هر چند در عین اینکه همان ثواب هم از خدا و به [[اذن]] اوست؛ همچنین از نظر فرجام خدا حقِ ثابتی است که فنا، زوال و [[تغییر]] در او [[راه]] ندارد و اسباب پیش گفته فانی و متغیرند و خدا آنها را تنها [[زینت]] [[زندگی دنیا]] نهاده است<ref>المیزان، ج ۱۳، ص ۳۱۷.</ref>، چنان که در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«ما به پروردگار خویش ایمان آورده‌ایم تا از گناهان ما و از جادویی که تو ما را بدان وادار کردی درگذرد و خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.</ref> از زبان ساحران [[فرعون]] در جواب [[تهدید]] وی که "هر آینه خواهید دانست که کدام یک از ما سخت‌تر از حیث [[عذاب]] و پاینده‌تر است": {{متن قرآن|ِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى}}<ref>«بی‌گمان خواهید دانست که از ما کدام در عذاب کردن» سوره طه، آیه ۷۱.</ref> پس از آنکه آنان در مقابل [[معجزه]] [[حضرت موسی]] {{ع}} به [[سجده]] افتاده و به [[پروردگار]] [[ایمان]] آوردند، خدا را نسبت به فرعون [[نیک]] و ثواب وی را پایدارتر از ثواب فرعون <ref> مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۵.</ref> یا خدا را به دلیل اطلاق آیه در مقایسه با هر [[نیکی]]، برتر و پایدارتر از هر امر باقی دانسته است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۱۸۲.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[خیر (مقاله)|مقاله «خیر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref> | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
خلاصه، [[خیر و شر]] گاهی تکوینی‌اند؛ مانند ملک و عزت و بازستاندن ملک که ذلت و در این صورت، [[خیر]] [[تکوینی]] [[امر]] وجودی و [[بخشش]] [[حق]] است و [[شر]] تکوینی هم عدم بخشش خیر است و انتساب آن به خدا محذور ندارد، زیرا او تنها مالکِ هر خیری است و در صورت اعطای چیزی از آن به دیگری، [[اختیار]] با او و جای [[شکر گزاری]] است و اگر اعطا نکند، حقی برای دیگری بر او نیست، تا او را به اعطا وادارد، در نتیجه [[امتناع]] وی از اعطا [[ظلم]] به شمار آید. به علاوه، اعطا و منع، هر دو مقارن [[مصالح]] عامی است که در [[صلاح]] [[نظام]] دایر میان اجزاء عالم، دخیل است. | خلاصه، [[خیر و شر]] گاهی تکوینی‌اند؛ مانند ملک و عزت و بازستاندن ملک که ذلت و در این صورت، [[خیر]] [[تکوینی]] [[امر]] وجودی و [[بخشش]] [[حق]] است و [[شر]] تکوینی هم عدم بخشش خیر است و انتساب آن به خدا محذور ندارد، زیرا او تنها مالکِ هر خیری است و در صورت اعطای چیزی از آن به دیگری، [[اختیار]] با او و جای [[شکر گزاری]] است و اگر اعطا نکند، حقی برای دیگری بر او نیست، تا او را به اعطا وادارد، در نتیجه [[امتناع]] وی از اعطا [[ظلم]] به شمار آید. به علاوه، اعطا و منع، هر دو مقارن [[مصالح]] عامی است که در [[صلاح]] [[نظام]] دایر میان اجزاء عالم، دخیل است. | ||
گاهی نیز خیر و شر تشریعی‌اند و آن اقسام [[طاعات]] و معاصی است و طاعات و معاصی، افعالی‌اند که از [[انسان]] به [[جهت]] انتساب آنها به اختیار وی صادر می‌گردند، از این قطعا به غیر انسان استنادی ندارند و همین نسبت، ملاک [[حسن و قبح]] آن افعال است و اگر در صدور آنها اختیار فرض نشود، به حسن و قبح | گاهی نیز خیر و شر تشریعی‌اند و آن اقسام [[طاعات]] و معاصی است و طاعات و معاصی، افعالی‌اند که از [[انسان]] به [[جهت]] انتساب آنها به اختیار وی صادر می‌گردند، از این قطعا به غیر انسان استنادی ندارند و همین نسبت، ملاک [[حسن و قبح]] آن افعال است و اگر در صدور آنها اختیار فرض نشود، به حسن و قبح وصف نخواهند گشت. افعال یاد شده از این رو، انتسابی به [[حق]] ندارند، مگر از نظر [[توفیق]] و عدم توفیق[[حق]] بر اثر مصالحی که مقتضی آنهاست. نتیجه آنکه تمام خیر به دست خداست و با آن امر [[جهان]] در اشتمال بر هر [[وجدان]] و [[حرمان]] و هر خیر و شری [[انتظام]] می‌یابد.<ref>المیزان، ج ۳، ص ۱۳۴ ـ ۱۳۵.</ref> | ||
گفتنی است برخی خیر را به خیر مطلق و [[خیر و شر]] [[مقید]] قسمت کرده‌اند: [[خیر]] مطلق، مورد رغبت و مطلوب هرکسی و در هر حال است؛ مانند خیری که در [[روایت]] {{متن حدیث|مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ، وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ}} [[بهشت]] به آن | گفتنی است برخی خیر را به خیر مطلق و [[خیر و شر]] [[مقید]] قسمت کرده‌اند: [[خیر]] مطلق، مورد رغبت و مطلوب هرکسی و در هر حال است؛ مانند خیری که در [[روایت]] {{متن حدیث|مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ، وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ}} [[بهشت]] به آن وصف شده است؛ و خیر و شر مقیّد، برای کسی خیر و برای دیگری شر است؛ مانند [[مال]]، از این رو [[خدا]] آن را به خیر {{متن قرآن|كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ}}<ref>«بر شما مقرر شده است که هرگاه مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای نهد برای پدر و مادر و خویشان وصیّت شایسته کند؛ بنا به حقّی بر گردن پرهیزگاران» سوره بقره، آیه ۱۸۰.</ref> و شر {{متن قرآن|أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَالٍ وَبَنِينَ}}<ref>«آیا می‌پندارند در آنچه از مال و فرزندان که آنان را بدان یاری می‌رسانیم» سوره مؤمنون، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|نُسَارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرَاتِ بَلْ لَا يَشْعُرُونَ}}<ref>«برای آنان در نیکی‌ها شتاب می‌ورزیم؟ (خیر،) بلکه در نمی‌یابند» سوره مؤمنون، آیه ۵۶.</ref> هر دو وصف کرده؛<ref>مفردات، ص ۳۰۰، «خیر».</ref> البته در [[آیه]] اخیر، خیر بودن از مال [[نفی]] شده است که به وجهی می‌تواند شر آفرین باشد. به گفته برخی خیر در مال مجازا به کار می‌رود.<ref>نثر طوبی، ج ۱، ص ۲۴۳، «خیر».</ref> برخی نیز خیر را به [[حقیقی]] و اضافی بخش کرده‌اند و در نگاهشان آیه {{متن قرآن|ِ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لِلْأَبْرَارِ}}<ref>«نزد خداوند است برای نیکوکاران بهتر است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۸.</ref> به اوّلی و آیه {{متن قرآن|وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ}}<ref>«و چون داد و ستد یا سرگرمی‌یی ببینند، بدان سو شتاب می‌آورند و تو را ایستاده رها می‌کنند؛ بگو: آنچه نزد خداوند است از سرگرمی و داد و ستد، نکوتر است و خداوند بهترین روزی‌دهندگان است» سوره جمعه، آیه ۱۱.</ref> به دومی اشاره دارد.<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۷، ص ۲۹۰.</ref> به گفته برخی [[مفسران]]، کار بست خیر در آیه اخیر، از مواردی است که افعل [[تفضیل]] نبودن آن را [[تأیید]] می‌کند، زیرا در [[لهو]] خیری نیست، بنابراین حق آن است که خیر مفید معنای [[انتخاب]] و اشتمال طرف مقابل و مورد [[قیاس]] با آن بر چیزی از خیر از خصوصیات غالب در موارد است و [[اعتذار]] از مورد آیه پیش گفته و مانند آن به این شکل که خیر در آن منسلخ از معنای [[تفضیل]] است، صحیح نیست <ref>المیزان، ج ۳، ص ۱۳۳؛ ج ۱۹، ص ۲۷۵.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[خیر (مقاله)|مقاله «خیر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref> | ||
== خیر در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم == | == خیر در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم == | ||