عاتکه بنت زید در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

عاتکه بنت زید در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۲۸

۸ بایت حذف‌شده ، ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲

جز

جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف'

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۹۱۲

ویرایش

@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 [[زید]]، شاعر نیز بود و اشعارش را برخی کتاب‌ها [[نقل]] کرده‌اند<ref>نسب قریش، زبیدی، ج۱۰، ص۳۶۴</ref>. [[مادر]] [[عاتکه]] را [[ام‌کرز|أم کرز]] ۔ کریز بنت الحضرمی دانسته‌اند<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۶۵.</ref>. [[سعید بن زید]]، [[برادر]] عاتکه است که به نظر می‌رسد از [[پدر]]، مشترک و از مادر، جدا هستند؛ زیرا [[فاطمه بنت بعجه]] از [[قبیله خزاعه]] را مادر [[سعید]] دانسته‌اند<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۳۷۹.</ref>. فاطمه [[اسلام]] را [[درک]] کرده و از اولین اسلام آورندگان بوده است<ref>الاصابه، ابن حجر، ج۳، ص۸۷؛ از شواهد تاریخی چنین دانسته می‌شود که فاطمه بنت بعجه پس از زید، پدر سعید، بار دیگر ازدواج کرده است؛ زیرا "[[عمارة بن حزم انصاری]]" را پسر فاطمه دانسته‌اند که در جنگ بدر حاضر بوده و مادر او و "سعید بن زید" را فاطمه بنت بعجه دانسته‌اند. المحبر، ابن حبیب، ص۴۰۱.</ref>.
-سعید بن زید از زمره ده [[صحابی]] است که [[بشارت بهشت]] گرفت ([[عشره مبشره]]) و نیز در بیشتر [[غزوه‌ها]] از جمله [[احد]] و [[خندق]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} بوده است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۳۸۳.</ref>. سعید، [[راوی]] [[حدیثی]] از پیامبر {{صل}} درباره [[محبت]] به [[حسنین]] {{ع}} است<ref>متن حدیث چنین است: {{متن حدیث|عن سعید بن زید قال: أن النبی خرج و هو محتضن الحسن أو الحسین و قال: اللهم أنی أحبه فأحبه}}؛ تاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۴۵۲-۴۵۳.</ref>. در [[وصف]] ظاهر سعید گفته‌اند که او بلند قد و پرمو بود. فاطمه بنت خطاب، [[خواهر]] [[عمر بن خطاب]]، که باعث [[اسلام آوردن]] [[عمر]] شد، دختر عموی پدر سعید<ref>عمرو بن نفیل بن عبدالعزی بعد از درگذشت پدرش نفیل، بنا بر رسمی جاهلی، ام الخطاب، همسر پدرش (مادر برادرش خطاب) را به زنی گرفت و از آن زن، زید بن عمرو زاده شد؛ از این رو عمر بن خطاب و فاطمه بنت خطاب با زید بن عمرو بن نفیل عموزاده هستند. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۶۵.</ref> و [[همسر]] اوست؛ از این رو گفته‌اند سعید بن زید پیش از عمر اسلام آورد. در [[تاریخ]]، درباره [[فرزندان]] [[سعید]] و ازدواج‌های آنان گزارش‌هایی [[نقل]] شده است؛ از جمله [[ازدواج]] [[عاتکه]] دختر سعید و [[منذر بن زبیر]]، پسر عاتکه، (ازدواج دختر دایی و پسر عمه) و ازدواج دختر دیگر سعید با [[حسن بن حسن بن علی]] {{ع}} را می‌توان نام برد. [[نسل]] و فرزندان سعید در [[کوفه]] بسیار بوده‌اند؛ یکی از نوادگانش، [[محمد بن عبدالله بن سعید]] که [[شعر]] نیز، می‌سروده و درباره [[یوم]] الحره شعری سروده و [[یزید]] را با عبارت {{عربی|"يا مضيع الصلاة للشهوات"}} خطاب قرار داده است. گفته شده، سعید تا [[روزگار]] [[معاویه]] زنده بود و در دهه هفتاد عمرش به سال ۵۱ ه. ق<ref>بخاری به نقل از عایشه، تاریخ وفات سعید بن زید را سال ۵۸ ه. ق، ذکر می‌کند. تاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۴۵۲.</ref> در گذشته است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۵، ص۱۸۲؛ المعارف، ابن قتیبة، ص۲۴۶.</ref>. از [[حدیثی]] که او نقل کرده، [[ازدواج]] دخترش و نیز [[سرزنش]] یزید در اشعار فرزندانش، چنین به نظر می‌رسد که [[خاندان]] [[سعید بن زید]] و فرزندانش از [[دوست]] داران [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} بوده‌اند.<ref>[[اعظم فرجامی|فرجامی، اعظم]]، [[عاتکه بنت زید (مقاله)|مقاله «عاتکه بنت زید»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۶ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۶، ص۱۷-۱۹.</ref>.
+سعید بن زید از زمره ده [[صحابی]] است که [[بشارت بهشت]] گرفت ([[عشره مبشره]]) و نیز در بیشتر [[غزوه‌ها]] از جمله [[احد]] و [[خندق]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} بوده است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۳۸۳.</ref>. سعید، [[راوی]] [[حدیثی]] از پیامبر {{صل}} درباره [[محبت]] به [[حسنین]] {{ع}} است<ref>متن حدیث چنین است: {{متن حدیث|عن سعید بن زید قال: أن النبی خرج و هو محتضن الحسن أو الحسین و قال: اللهم أنی أحبه فأحبه}}؛ تاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۴۵۲-۴۵۳.</ref>. در وصف ظاهر سعید گفته‌اند که او بلند قد و پرمو بود. فاطمه بنت خطاب، [[خواهر]] [[عمر بن خطاب]]، که باعث [[اسلام آوردن]] [[عمر]] شد، دختر عموی پدر سعید<ref>عمرو بن نفیل بن عبدالعزی بعد از درگذشت پدرش نفیل، بنا بر رسمی جاهلی، ام الخطاب، همسر پدرش (مادر برادرش خطاب) را به زنی گرفت و از آن زن، زید بن عمرو زاده شد؛ از این رو عمر بن خطاب و فاطمه بنت خطاب با زید بن عمرو بن نفیل عموزاده هستند. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۶۵.</ref> و [[همسر]] اوست؛ از این رو گفته‌اند سعید بن زید پیش از عمر اسلام آورد. در [[تاریخ]]، درباره [[فرزندان]] [[سعید]] و ازدواج‌های آنان گزارش‌هایی [[نقل]] شده است؛ از جمله [[ازدواج]] [[عاتکه]] دختر سعید و [[منذر بن زبیر]]، پسر عاتکه، (ازدواج دختر دایی و پسر عمه) و ازدواج دختر دیگر سعید با [[حسن بن حسن بن علی]] {{ع}} را می‌توان نام برد. [[نسل]] و فرزندان سعید در [[کوفه]] بسیار بوده‌اند؛ یکی از نوادگانش، [[محمد بن عبدالله بن سعید]] که [[شعر]] نیز، می‌سروده و درباره [[یوم]] الحره شعری سروده و [[یزید]] را با عبارت {{عربی|"يا مضيع الصلاة للشهوات"}} خطاب قرار داده است. گفته شده، سعید تا [[روزگار]] [[معاویه]] زنده بود و در دهه هفتاد عمرش به سال ۵۱ ه. ق<ref>بخاری به نقل از عایشه، تاریخ وفات سعید بن زید را سال ۵۸ ه. ق، ذکر می‌کند. تاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۴۵۲.</ref> در گذشته است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۵، ص۱۸۲؛ المعارف، ابن قتیبة، ص۲۴۶.</ref>. از [[حدیثی]] که او نقل کرده، [[ازدواج]] دخترش و نیز [[سرزنش]] یزید در اشعار فرزندانش، چنین به نظر می‌رسد که [[خاندان]] [[سعید بن زید]] و فرزندانش از [[دوست]] داران [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} بوده‌اند.<ref>[[اعظم فرجامی|فرجامی، اعظم]]، [[عاتکه بنت زید (مقاله)|مقاله «عاتکه بنت زید»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۶ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۶، ص۱۷-۱۹.</ref>.
 == عاتکه و ازدواج‌های متعدد ==
@@ خط ۲۶: / خط ۲۶: @@
 در خبر دیگر آمده، [[عمر]] با آنکه مردی [[غیرتمند]] بود و حضور [[زنان]] را در بیرون از [[خانه]] خوش نمی‌داشت به عاتکه اجازه شرکت در [[نماز جماعت]] [[مسجد]] را می‌داد<ref>مالک بن انس این خبر را ذیل باب "ما جاء فی خروج النساء الی المساجد" گزارش می‌کند؛ الموطأ، ج۱، ص۱۹۸.</ref> و در [[نقلی]] آمده این شرکت در نماز جماعت، شرط عاتکه برای پذیرش [[ازدواج]] با عمر بوده است و گفته شده، به هنگام کشته شدن عمر در مسجد، عاتکه نیز در مسجد بود<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۶۶؛ در خبر دیگری که بیشتر، منابع بعدی نقل میکنند، گفته شده که زبیر برای آنکه عاتکه را از شرکت در همه نمازها باز دارد؛ ترفندی اندیشید؛ وی به هنگام نماز عشاء مخفیانه بر سر راهش قرار گرفت و او را ترساند و عاتکه از این عادت دیرینه دست برداشت. (الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۴، ص۱۸۷۹).</ref>. در روایتی نقل شده که روزی [[ابوموسی اشعری]] قالیچه‌ای را به عاتکه [[هدیه]] می‌دهد و عمر از اینکه همسرش هدیه را پذیرفته به [[خشم]] آمده و او را سخت می‌زند و [[ابوموسی]] را به سبب این کار، بسیار [[سرزنش]] می‌کند <ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۳۰۸.</ref>. به نظر می‌رسد این [[خشونت]] عمر، به سبب [[سخت‌گیری]] و [[احتیاط]] در [[زندگی]] روزمره است؛ هر چند در گزارش‌های دیگر نیز به خشونت [[رفتاری]] او با زنان و حتی [[همسران]] خود اشاره شده است. در خبر دیگری که دربارۀ [[شاهد]] [[زهد]] عمر نقل شده، آمده که روزی از [[بحرین]] عطری از مشک و عنبر نزد عمر آوردند و او به زنی که [[عطر]] را خوب، وزن کند احتیاج داشت؛ وقتی عاتکه خواستار انجام این کار شد، [[عمر]] نپذیرفت به این [[دلیل]] که [[بیم]] داشت [[عاتکه]] این کار را باعث [[برتری]] خود نسبت به دیگر [[مسلمانان]] بداند<ref>الزهد، ابن حنبل، ج۲، ص۱۴۹.</ref>.
-پس از [[عمر بن خطاب]] [[زبیر بن عوام]] عاتکه را به همسری گرفت. [[زبیر]] در شانزده سالگی [[اسلام]] آورد و در دو [[سفر]] به [[حبشه]] [[هجرت]] کرد و در همه [[غزوه‌ها]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} بود. زبیر در سال (۳۷ ه. ق) و حدود شصت و پنج سالگی کشته شد. وی نُه [[همسر]] و [[فرزندان]] پسر و دختر بسیاری داشت. زبیر مردی میانه بالا و گندم گون بود که در [[وصف]] ظاهرش گفته‌اند که همیشه [[جوان]] به نظر می‌رسید و آثار [[پیری]] در چهره‌اش نمایان نبود<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۰۰-۱۱۳.</ref>. شاید از همین رو عاتکه بعد از عمر، همسری وی را پذیرفت <ref>ابن جوزی در نقلی شگفت‌آور ماجرای مفصلی درباره مقدمه‌چینی زبیر و افرادی که از آنها کمک جسته تا عاتکه را به همسری خود راضی کند، نقل می‌کند. اخبار النساء، ج۱، ص۶۷.</ref>. [[سال]] این [[ازدواج]] مشخص نیست اما با مقایسه سال کشته شدن عمر و زبیر می‌توان به احتمال گفت که عاتکه در آستانه پنجاه سالگی زبیر با وی ازدواج کرده و پانزده سال همسر او بوده است. عاتکه در [[سرزنش]] [[قاتل]] زبیر، ابن جرموز نیز اشعاری سروده است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۱۲.</ref>.
+پس از [[عمر بن خطاب]] [[زبیر بن عوام]] عاتکه را به همسری گرفت. [[زبیر]] در شانزده سالگی [[اسلام]] آورد و در دو [[سفر]] به [[حبشه]] [[هجرت]] کرد و در همه [[غزوه‌ها]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} بود. زبیر در سال (۳۷ ه. ق) و حدود شصت و پنج سالگی کشته شد. وی نُه [[همسر]] و [[فرزندان]] پسر و دختر بسیاری داشت. زبیر مردی میانه بالا و گندم گون بود که در وصف ظاهرش گفته‌اند که همیشه [[جوان]] به نظر می‌رسید و آثار [[پیری]] در چهره‌اش نمایان نبود<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۰۰-۱۱۳.</ref>. شاید از همین رو عاتکه بعد از عمر، همسری وی را پذیرفت <ref>ابن جوزی در نقلی شگفت‌آور ماجرای مفصلی درباره مقدمه‌چینی زبیر و افرادی که از آنها کمک جسته تا عاتکه را به همسری خود راضی کند، نقل می‌کند. اخبار النساء، ج۱، ص۶۷.</ref>. [[سال]] این [[ازدواج]] مشخص نیست اما با مقایسه سال کشته شدن عمر و زبیر می‌توان به احتمال گفت که عاتکه در آستانه پنجاه سالگی زبیر با وی ازدواج کرده و پانزده سال همسر او بوده است. عاتکه در [[سرزنش]] [[قاتل]] زبیر، ابن جرموز نیز اشعاری سروده است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۱۲.</ref>.
 طبق گزارشی، [[عبدالله بن زبیر]] هشتاد هزار [[درهم]] از [[اموال]] [[میراث]] زبیر را به عاتکه داد<ref>الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۴، ص۱۸۸۰.</ref>. درباره اینکه آیا عاتکه پس از زبیر ازدواج کرد یا نه، [[اختلاف]] است. در برخی نقل‌ها آمده که [[امام علی]] {{ع}} از وی خواستگاری کرد و عاتکه با این بیان آن را نپذیرفت: "ای پسر عموی [[رسول خدا]]! من بیمناکم تو نیز کشته شوی"<ref>الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۸۰؛ هر چند به نظر می‌رسد این مطلب نیز تنها در منابع پایانی قرن چهارم به بعد آمده است.</ref>. طبق [[نقلی]] [[امام حسین]] {{ع}}<ref>الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۴، ص۱۸۸۰. گرچه در گزارش الاستیعاب، حسن بن علی آمده، که احتمالا اشتباه است؛ زیرا ازدواج عاتکه و حسن بن علی در هیچ منبع دیگری نیامده است.</ref> آخرین [[همسر]] [[عاتکه]] است و عاتکه در [[حادثه کربلا]] حاضر بوده و اول کسی است که گونه [[امام]] را بعد [[شهادت]] از [[خاک]] برگرفته و در [[رثای امام حسین]] اشعاری سروده است<ref>الاغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج۱۸، ص۶۸. این کتاب قدیمی‌ترین منبعی که برای این سخن یافت شد، و پس از وی این سخن تکرار می‌شود.</ref>. با توجه به سال [[وفات]] عاتکه و [[اختلاف]] [[سنی]] زیاد او با امام {{ع}} چنین امری بعید است<ref> در ناراستی این سخن همین بس که سال وفات عاتکه را سال ۴۰ ق، بسیار پیش‌تر از حادثه کربلا (سال ۶۱ق) دانسته‌اند و اگر عاتکه تا آن زمان زنده بوده باشد، باید حدود ۸۰ تا ۹۰ سال داشته باشد و این هم نادرستی این ازدواج را می‌رساند. گذشته از آن، اشعاری که در این خبر به عاتکه نسبت داده می‌شود، در نقل‌های دیگر به رباب بنت امرئ القیس، همسر امام حسین نسبت داده شده است. (أعیان الشیعه، امین عاملی، ج۱، ص۶۲۲).</ref>. [[همسران]] و خواستگاران دیگری هم برای عاتکه [[نقل]] شده که چندان نقل‌های [[درستی]] به نظر نمی‌رسند<ref>از جمله گفته شده که زید بن خطاب قبل از عمر، همسر عاتکه بوده و یا اینکه عمرو بن عاص و محمد بن ابی بکر از خواستگارانی بودند که وی آنها را رد کرد. (الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۴، ص۱۸۷۸).</ref>.<ref>[[اعظم فرجامی|فرجامی، اعظم]]، [[عاتکه بنت زید (مقاله)|مقاله «عاتکه بنت زید»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۶ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۶، ص۱۹-۲۳.</ref>.