صفا و مروه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

به هر حال مروه، نام کوهی معروف با ارتفاع ۸ متر است که در شمال شرقی [[مسجدالحرام]] و در دامنه [[کوه]] قُعَیقَعان قراردارد.<ref>معجم ما استعجم، ج ۴، ص۱۲۱۷؛ معجم البلدان، ج ۵، ص۱۱۶؛ کشاف القناع، ج ۲، ص۵۶۶.</ref> این کوه اکنون دامنه و حتی تا نزدیک قلۀ آن با شیب خاصی زیر سنگفرش قرار گرفته است. برخی مروه را به معنای «یک [[زن]]» و [[هبوط]] [[حوا]] ([[همسر]] [[آدم]]) بر آن را سبب این نامگذاری دانسته‌اند؛<ref>الکافی، ج ۴، ص۱۹۰؛ بحار الانوار، ج ۱۱، ص۱۶۹؛ مستدرک الوسائل، ج ۹، ص۳۳۶.</ref> همچنین [[صفا و مروه]] را نام مرد و زنی گفته‌اند که در [[جاهلیت]] [[حرمت]] [[کعبه]] را شکسته و در آن مرتکب [[زنا]] شدند و [[خداوند]] به سزای این عمل، آنان را به سنگ بدل کرد و [[مردم]] پیکر سنگی آنان را بر این دو کوه نهادند؛<ref>آثار البلاد، ص۱۱۹؛ خریدة العجائب، ص۲۸۶.</ref> اما این گفته ظاهراً تصحیف داستان معروف [[اساف]] و [[نائله]] است <ref>الکافی، ج ۴، ص۵۴۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۱، ص۱۳۳؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص۱۲۴.</ref> و [[منابع تاریخی]] نیز آن را [[تأیید]] نمی‌کنند. افزون بر این، [[شهرت]] این دو کوه به [[زمان]] [[حضرت ابراهیم]] بازمی‌گردد. <ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[صفا و مروه - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «صفا و مروه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۷، ۲۲۸-۲۲۹</ref>

پیش از توسعه [[مسجدالحرام]] صفا بخشی از [[کوه]] ابوقبیس و مروه نیز بخشی از کوه پردامنه قعیقعان بود و به آن دو متصل بودند و در توسعه یادشده با [[احداث]] خیابان‌هایی آن دو را از دو کوه ابوقبیس و قعیقعان جدا کردند.<ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[صفا و مروه - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «صفا و مروه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۷، ۲۲۹-۲۳۱</ref>

از جهت مقدار مسافت، تغییری در [[مسعی]] ایجاد نشده است؛ اما نویسندگان مسافت میان آن دو را به [[اختلاف]]، ۴۰۵،<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص۱۵۰؛ الحج و العمره و معرفة الحرمین الشریفین، ص۱۱۳.</ref> ۴۲۰ <ref>الجواهر الفخریه، ج ۴، ص۳۲۵.</ref> و حتی ۵۰۰ متر گفته‌اند.<ref> کتاب الحج، محقق داماد، ج۳، ص۶۰۷.</ref> برخی نیز آن را ۵ / ۷۶۶ ذراع دانسته‌اند <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج ۲، ص۱۱۹.</ref> که بر اساس هر ذراع نیم متر، مسافت میان آن دو از ۳۸۴ متر [[تجاوز]] نمی‌کند. به نظر می‌رسد عدم دقت کافی [[پژوهشگران]] در ابزارهای اندازه‌گیری، سبب این اختلاف باشد. ساخت و سازهایی که در این محل در دوره‌های مختلف انجام می‌شده و به تبع مسیر طی شده، کوتاه یا بلندتر می‌شده نیز می‌تواند عامل این [[اختلاف]] باشد <ref> فی رحاب البیت العتیق، ص۳۸.</ref>. در گذشته [[مسعی]] میان دکان‌ها و بازاری قرار داشت که از دو سو آن را احاطه کرده بودند <ref>نک: اخبار مکه، ازرقی، ج ۲، ص۳۳۲.</ref> و با توسعه‌ کنونی [[مسجد الحرام]]، مسعی به آن متصل شده است و در قسمت بیرونی نیز محوطه‌ای به شعاع ۵۰۰ متر ایجاد شده است.<ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[صفا و مروه - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «صفا و مروه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۷، ۲۳۱-۲۳۲</ref>

در [[فقه]] [[حنفی]] سعی میان صفا و مروه [[واجب]] غیر رکنی دانسته شده و در صورت ترک همه یا بخشی از آن، چنانچه [[زمان]] تدارکش گذشته باشد (در صورت بازگشت به [[وطن]]) با [[قربانی کردن]] یا [[کفاره]] دادن تدارک‌پذیر است.<ref> المبسوط، ج ۴، ص۵۰؛ البحر الرائق، ج ۳، ص۴۰.</ref> سعی باید از [[صفا]] آغاز و به [[مروه]] ختم شود. برخی درباره آن به [[سنت نبوی]] استناد کرده‌اند.<ref>الموطأ، ج ۱، ص۳۷۲.</ref> در پاسخ این [[پرسش]] که اگر سعی، [[واجب]] و از ارکان [[حج]] و [[عمره]] است، چرا از آن به {{متن قرآن|فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ}} تعبیر شده است که اختیاری بودن عملِ سعی را نشان می‌دهد، باید گفت به [[اعتقاد]] برخی، [[آیه]] فقط بر [[اباحه]] دلالت دارد و [[وجوب]] سعی از [[سیره پیامبر]] [[استنباط]] می‌شود.<ref>جامع الخلاف، ص۲۰۴.</ref> برخی دیگر این تعبیر را در [[ارتباط]] با [[شأن نزول آیه]] دانسته و گفته‌اند چون [[مسلمانان]] سعی میان [[صفا و مروه]] را به سبب قرار گرفتن [[بت‌ها]] بر روی آن در گذشته، [[حرام]] می‌پنداشتند، [[خداوند]] با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان صفا و مروه از نشانه  های (بندگی) خداوند است پس هر کس حج خانه (ی کعبه) بجای آورد یا عمره بگزارد بر او گناهی نیست که میان آن دو را بپیماید و هر که خود خواسته کاری نیک انجام دهد، خداوند سپاسگزاری داناست» سوره بقره، آیه ۱۵۸.</ref> این [[پندار]] را رد کرد و سعی میان آن دو را بی‌اشکال دانست.<ref>التبیان، ج ۲، ص۴۴؛ الکشاف، ج ۱، ص۳۲۴.</ref> برخی نیز بر این باورند که در [[سال هفتم هجرت]] که مسلمانان [[عمرة القضاء]] را انجام می‌دادند، [[پیامبر]] با [[مشرکان]] شرط کرد بت‌ها را از صفا و مروه بردارند. برخی از مسلمانان نتوانستند اعمالشان را به موقع انجام دهند و مشرکان با [[تصور]] پایان یافتنِ [[مناسک حج]] مسلمانان بت‌ها را به محل نخست آن بازگرداندند. کسانی که با تأخیر، سعی صفا و مروه را انجام می‌دادند دچار [[شک]] شده و با توجه به وجود بت‌ها بر روی صفا و مروه درباره [[درستی]] [[اعمال]] خویش به تردید افتادند. [[آیه شریفه]] نازل شده و سعی میان صفا و مروه را با وجود بت‌ها بر روی آن بی‌اشکال اعلام کرد.<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص۶۴؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۶۹-۷۰؛ الکافی، ج ۴، ص۴۳۵.</ref> براساس روایتی از [[عایشه]] نیز گروهی از [[انصار]] که در [[جاهلیت]] [[بت]] [[منات]] را می‌پرستیدند، از سعی میان صفا و مروه خودداری کردند و از [[پیامبر]] پرسیدند که آیا با وجود این سابقه، اشکالی دارد بین [[صفا و مروه]] را [[طواف]] کنند که [[آیه شریفه]] نازل شد و آن را بی‌اشکال خواند.<ref>اسباب النزول، واحدی، ص۲۸؛ اسباب النزول، سیوطی، ص۳۶-۳۷.</ref> برخی نیز [[آیه]] را پاسخ به گروهی از [[مسلمانان]] دانسته‌اند که نزد پیامبر رفته و از ایشان درباره سعی صفا و مروه با توجه به اینکه در [[جاهلیت]] سعی نمی‌کردند پرسیدند.<ref>نک: التبیان، ج ۲، ص۴۴.</ref> در گذشته [[مسعی]] درون دره قرار داشته، و بخشی از آن محل عبور سیلاب بوده است. براساس [[روایت]] ابن‌جُریج، [[امام صادق]] ضمن بیان چگونگی [[حج]] پیامبر درباره سعی آن [[حضرت]] فرموده است وقتی پیامبر از [[کوه صفا]] پایین می‌آمد، به شیوه معمول حرکت کرده و هنگامی که به کف دره می‌رسید، با سرعت حرکت می‌کرد (هَرْوَله) و چون به سوی دیگر درّه می‌رسید، باز به شیوه معمول حرکت می‌کرد<ref>مسند احمد، ج ۳، ص۳۳۳؛ بحار الانوار، ج ۳۰، ص۶۰۶.</ref>.<ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[صفا و مروه - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «صفا و مروه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۷، ۲۳۲-۲۳۴</ref>