بحث:صفا و مروه در قرآن

مقدمه

صفا در لغت به معنی سنگ سخت صافی است که بر آن گیاه نروید. قسمتی از کوه ابوقبیس که فعلا تپه کم ارتفاعی است و مبدأ سعی حجاج می‌باشد بنام صفا نامیده شده است.

مروه در لغت، سنگ سفید کم قطر است که چون دو قطعه آن را برهم زنند از آن آتش بیرون جهد و همچنین بر سنگ سختی که می‌‌توان آن را به جای کارد برای سر بریدن حیوانات بکار برد اطلاق می‌شود.

در سوره بقره آیه ۱۵۸ نام صفا و مروه ذکر شده و این دو کوه از جمله شعائر الهی بشمار رفته است. کوه صفا و مروه هر کدام بنام جنس سنگ خود نامیده شده است میان صفا و مروه ۴۲۰ متر فاصله است که حاجیان می‌بایست در این فاصله هفت بار سعی کنند و منتهی الیه سعی، کوه مروه است. پس از انجام هفت «شوط»، حجاج به وسیله تراشیدن سر یا تقصیر دیگر از احرام بیرون میآیند به همین جهت در نزدیکی مروه دکان‌های سلمانی بر پا شده و در نتیجه قسمتی از فاصله میان مروه و صفا مسقف است.

در نیمه راه دو میله سبز به طول ۷۰ متر نصب گردیده که حجاج در این فاصله می‌بایست هروله کنند.

سعی میان صفا و مروه در عهد جاهلیت هم معمول بوده و بنابر قصص دینی، چون هاجر مادر اسماعیل به منظور یافتن آب هفت بار میان صفا و مروه دویده است سعی بین این دو کوه از آن زمان جزء آداب حج شده است. در زمان جاهلیت بر تپه صفا بتی از بتان «آساف بن یعلی» از قبیلة جرهم گذاشته بودند و بر تپه مروه نیز بت نائله از بتان همین قبیله قرار داشته است.

«عمر بن لحی» قوم خود را وادار کرده بود که میان این دو کوه هنگام حج بدوند و این دو بت را لمس کنند.

بنابر حدیثی دو تن در خانه کعبه مرتکب زشتکاری شدند خداوند آنان را به سنگی مبدل ساخت. آنگاه مردم دو مجسمه سنگی را بر این کوه گذاشتند تا مایه عبرت آیندگان شود لکن گذشت زمان این خاطره را فراموش ساخت و مردم نادان، آن مجسمه‌ها را مورد عبادت و پرستش قرار دادند.

بنا بر حدیث دیگر در این دو کوه دو شیطان جا داشته‌اند که هر شب تا زمان ظهور پیغمبر اکرم فریاد برمی‌داشته‌اند. به هر حال آنچه مسلم است دو بت از بت‌های متعدد عرب بر فراز دو کوه صفا و مروه واقع بوده است که اعراب جاهلیت هنگام حج آنها را زیارت می‌کرده‌اند. در فتح مکه پیغمبر دستور فرمود که این دو بت مانند بتان دیگر شکسته و معدوم کردند. مسلمانان پنداشتند که با شکستن بتان سعی میان صفا و مروه هم از میان رفته است، لکن چون بیشتر تشریفات حج به همان نحو که در جاهلیت معمول بوده می‌بایست در اسلام حفظ شود آیه ۱۵۸ از سوره بقره نازل گردید إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا.

جغرافیای صفا، در سوره مبارکه بقره

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ....

برخی از دانشمندان و بزرگان، در مورد دو مکان مندرج، در آیه مورد پژوهش، یعنی الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ می‌نویسد: «صفا و مروه: دو نقطه از شهر مکه است؛ که حاجیان بین آن دو نقطه سعی ـ دویدن ـ می‌کنند و آن دو نقطه عبارت است؛ از دو کوه که فاصله آن دو، به طوری که گفته‌اند ۵/۶۰ ذراع ۴۲۰ متر است و اصل کلمه صفا در لغت به معنای سنگ سخت و صاف است و کلمه مروه در اصل نیز به معنای سخت است».

برخی از نویسندگان در این باره می‌نویسند: «صفا... قسمتی از کوه ابوقبیس است که فعلاً تپه کم ارتفاعی است و مبدء مسعی حجاج می‌باشد... و مروه، در لغت، سنگ سفید کم قطر است؛ که چون دو قطعه آن را بر هم زنند؛ از آن آتش بیرون جهد و همچنین، بر سنگ سختی، که می‌توان آن را به جای کارد، برای سر بریدن حیوانات به کار برد؛ اطلاق می‌شود... کوه صفا و مروه؛ هر کدام به نام جنس سنگ خود، نامیده شده است. میان صفا و مروه ۴۲۰ متر، فاصله است؛ که حاجیان می‌بایست، در این فاصله، هفت بار سعی کنند و منتهی‌الیه سعی؛ کوه مروه است... در نیمه راه بین صفا و مروه دو میله سبز، به طول ۷۰ متر نصب گردیده که حاجیان، در این فاصله می‌بایست هروله کنند... بنابر قصص دینی چون هاجر، مادر اسماعیل، به منظور یافتن آب، هفت بار میان صفا و مروه دویده... بود سعی بین این دو کوه، از آن زمان جزء آداب حج شده است».

برخی از دانشمندان می‌گویند: «صفا و مروه... در ضلع شرقی مسجد الحرام در سمتی که حجر الاسود و مقام حضرت ابراهیم قرار دارد می‌باشد... فاصله بین صفا و مروه به صورت سالن عظیم سرپوشیده در آمده که حجاج زیر سقف آن به سعی می‌پردازند. ارتفاع کوه صفا پانزده متر و مروه هشت متر است».

مروه

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ.... در این آیه دو مکان «صفا» و «مروه» نامبرده شده‌اند که شناخت مروه قصد ما در این گفتار است.

شأن نزول آیه

«مشرکان عرب مراسم حج را که اصلاً از ابراهیم یاد گرفته بودند با شرک و اوهام آمیختند و از جمله در سعی بین صفا و مروه دو بت (اساف و نائله) را بر هر یک از دو کوه صفا و مروه نصب کرده و هنگام سعی از این دو کوه بالا رفته و دست خود را با مسح آن دو بت متبرک می‌کردند. مسلمانان به خاطر این موضوع از سعی میان صفا و مروه کراهت داشتند و فکر می‌کردند در این شرائط سعی صفا و مروه کار صحیحی نیست. آیه فوق نازل شد و به آنها اعلام داشت که صفا و مروه از شعائر خداوند است اگر مردم نادان آنها را آلوده کرده‌اند دلیل بر این نیست که مسلمانان فریضه سعی را ترک کنند.

نشانی مروه

صفا و مروه نام دو کوه است در مکه که مسافت آن دو را (۷۶۰) ذراع ذکر کرده‌اند (در حدود ۳۸۰ متر)..... مروه به معنی سنگی سخت است. در تفسیر نمونه می‌خوانیم: صفا و مروه نام دو کوه کوچک در مکه است که امروز بر اثر توسعه مسجدالحرام در ضلع شرقی مسجد در سمتی که حجر الاسود و مقام حضرت ابراهیم قرار دارد می‌باشد. این دو کوه کوچک به فاصله تقریباً ۴۲۰ متر در برابر یکدیگر قرار دارد و اکنون این فاصله به صورت سالن عظیم سرپوشیده‌ای در آمده که حجاج در زیر سقف آن به سعی می‌پردازند، ارتفاع کوه صفا پانزده متر و مروه هشت متر است محمد الیاس عبدالغنی مروه را تپه کوچکی در جهت شمال شرقی و در ۳۰۰ متری و در برابر رکن شامی کعبه، نشانی داده است. کوه مروه دامنه و دنباله کوه «قینقاع» (=قعیقعان) است.

منابع

1. خزائلی، محمد، اعلام قرآن