در زمان امام مهدی مجتهدان اجتهاد می‌کنند یا نه؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

'''در زمان [[امام مهدی]] {{ع}} مجتهدان [[اجتهاد]] می‌کنند یا نه؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود.

# '''دلائل [[عقلی]]؛''' نیازهای [[بشر]]، دوگونه است: ثابت و متغیر. در [[سیستم]] قانون‌گذاری [[اسلام]]، برای نیازهای ثابت، [[قانون]] ثابت وضع شده و برای‌ نیازهای متغیر، [[قانون]] متغیر<ref>مرتضی مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، ج ۲، ص ۷۲.</ref>. آن قسمت از مسائل [[اخلاقی]] و [[شئون]] [[اجتماعی]] و [[قوانین]] مدنی و جزایی که از اصول فطری و [[غرائز]] ثابت انسانی مایه می‌گیرد و طبعا در همه [[جوامع]] و اجتماعات یکسان است، [[قوانین]] مربوط به آن، در [[اسلام]]، ثابت می‌باشد، اما آن سلسله از مقرراتی که مربوط به شرایط خاص زمانی و مکانی و ... است و [[جوامع]] نسبت به آن باهم تفاوت دارند، برای آنها، در [[قوانین]] [[اسلام]]، یک سلسله اصول کلی تعیین شده که با توجه به آنها، باید جزئیات آن را طبق نیازمندی‌های اعصار و قرون و [[جوامع]] مختلف، به دست فقهای [[اسلامی]] تعیین کرد<ref>قائمیت از نظر قرآن و حدیث عقل، ص ۱۶۲.</ref>. در مسیر طبیعی [[بشر]]، با توجه به اعصار و [[جوامع]] مختلف، نیازمندی‌های [[انسان]] به موارد جدید و تازه، بیش‌تر می‌شود و این تغییر و تحول، اختصاص به زمان خاصی ندارد، بلکه به خاطر رشد [[علم]] و [[آگاهی]] [[مردم]] در زمان [[ظهور امام زمان]] {{ع}} این نیازمندی‌ها، بیش‌تر می‌شود و نیاز به [[اجتهاد]] را شدت می‌بخشد؛ هرچند کیفیت و نحوه [[اجتهاد]] نیز به [[دلیل]] تغییر شرایط عوض خواهد شد و با [[اجتهاد]] مصطلح فرق خواهد داشت. شاید در این‌جا گفته شود: "[[امام زمان]] {{ع}} تمام مسائل را خودشان پاسخ می‌دهند و نیاز به [[اجتهاد]] [[مجتهدان]] نیست.". در پاسخ باید گفت، این چنین نیست که تمام مسائل را خود [[امام زمان]] {{ع}} پاسخ دهند و نیاز به [[اجتهاد]] [[مجتهدان]] نباشد. زیرا، با گسترش جمعیت و مسائل جدید، به واسطه [[پیشرفت]] [[علم]] و [[صنعت]] و خواست‌های متفاوت بشری لازم نیست‌. [[امام زمان]] {{ع}} در همه [[منازعات]] و مرافعات شرکت کند، بلکه مثل [[سیره]] [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} برای هر [[کشور]] و شهر و قومی، [[نماینده]] خواهد فرستاد تا با [[علم]] و [[استنباط]] از [[قرآن]] و [[سنت]]، راهگشای مشکلات [[دینی]] و [[دنیایی]] [[مردم]] باشند.

برای این‌که بدانیم [[اجتهاد]] در میان [[یاران]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} وجود داشته، کافی است از میان [[روایات]]، به مفاد دو [[روایت]] توجه کنیم:

# هنگامی که [[معاذ بن جبل]] از طرف [[پیامبر خاتم|رسول گرامی]] {{صل}} به [[یمن]] می‌رفت، آن [[حضرت]] به او فرمودند: "در مواردی که می‌خواهی [[داوری]] کنی، از چه مدارکی استفاده می‌کنی؟ گفت: از [[آیات]]. [[پیامبر]] فرمود: اگر درباره موردی که می‌خواهی [[قضاوت]] کنی، آیه‌ای که خصوص [[حکم]] آن مورد را بیان کرده باشد، نیافتی، چه می‌کنی؟ گفت: از احادیثی که از شما شنیده‌ باشم. [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: اگر [[حدیثی]] که خصوص [[حکم]] آن مورد را بیان کرده باشد نیافتی چه می‌کنی؟ گفت: [[اجتهاد]] می‌کنم. <ref>یعنی از کلیات و قواعدی که از آیات [[قرآن]] و روایات شما در دست دارم، حکم آن مورد مخصوص را استنباط می‌کنم</ref> [[رسول خدا]] {{صل}} خوشحال شدند و فرمودند: [[سپاس]] [[خدا]] را که فرستاده [[پیامبر]] خود را به راهی موفق داشت که آن‌راه، مورد [[رضایت]] [[پیامبر]] است"<ref>محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج ۳، ص ۱۲۱، قسم دوم.</ref>.

# [[امام باقر]] {{ع}} به [[ابان بن تغلب]]<ref>که یکی از یاران فقیه و دانشمند آن حضرت بوده</ref> فرمود: ابان! در [[مسجد]] [[مدینه]] بنشین و [[فتوا]] بده. من [[دوست]] دارم که افرادی مثل تو، در بین [[دوستان]] و شیعیانم باشند <ref>الأصول الأصلیه، ص ۵۴.</ref>.

واضح است که منظور از [[فتوا]]، این نیست که فقط به [[نقل]] [[روایت]] اکتفا شود، بلکه مقصود این است که در هر مورد که [[آیه]] یا [[روایت]] در خصوص آن مورد وارد شده است، طبق آن [[آیه]] یا [[روایت]]، [[فتوا]] داده شود و در مواردی که [[آیه]] یا [[روایت]] در خصوص آن‌ها وارد نشده است، از [[آیات]] و [[روایات]] کلی و قواعد عامه‌ای که از [[امام]] {{ع}} صادر شده است، [[حکم]] آن مورد، [[استنباط]] و استفاده شود. [[ائمه]] {{عم}} فرموده‌اند: {{عربی|" عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ‏ وَ عَلَيْكُمُ‏ التَّفْرِيعُ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>شیخ صدوق، سرائر، ص ۴۶۹.</ref>.

کوتاه سخن این‌که با استفاده از دلائل [[عقلی]] و [[نقلی]]، چنین [[استنباط]] می‌شود که [[اجتهاد]]، نه تنها در زمان [[ظهور امام مهدی]] {{ع}} تعطیل نمی‌شود، بلکه به واسطه [[رشد علوم]] و تعالی [[مردم]] و ابداع و اختراعات جدید، نیاز به تطبیق [[فروع]] بر اصول، بیشتر می‌شود و [[جایگاه]] [[اجتهاد]]، نمود خاصی به خود می‌گیرد و طبیعی است که [[اجتهاد]] در آن زمان با [[اجتهاد]] مصطلح امروزی تفاوتهایی خواهد داشت»<ref>[[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۱۷۶-۱۸۰.</ref>.