چگونه عبارت الذین آمنوا در آیه ولایت تنها شامل امام علی می‌شود؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات پرسش

| موضوع اصلی = [[امامت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ امامت]]

| تصویر = 110050.jpg

| مدخل بالاتر =  [[آیه ولایت]]

| مدخل اصلی =  

حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[سید محمد مرتضوی]]''' در کتاب ''«[[آیات ولایت در قرآن ج۱ (کتاب)|آیات ولایت در قرآن ج۱]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

به این [[شبهه]] توجه کنید:

#{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ}}<ref>«کسانی که کتاب خداوند را می‌خوانند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند، به داد و ستدی امید بسته‌اند که هرگز زیان ندارد» سوره فاطر، آیه ۲۹.</ref>. این کلمه جمع است، با اینکه درباره [[حصین بن الحارث بن المطلب بن عبدمناف]] نازل شده است<ref>الاصابه، ج۲، ص۳۲.</ref>.

#{{متن قرآن|ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعَاسًا يَغْشَى طَائِفَةً مِنْكُمْ وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ مَا لَا يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ مَا قُتِلْنَا هَاهُنَا}}<ref>«آنگاه، (خداوند) پس از آن اندوه با خوابی سبک آرامشی بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فرا گرفت و گروهی (دیگر) که در اندیشه جان خود بودند با پنداری جاهلی به خداوند گمان نادرست بردند؛ می‌گفتند: آیا ما در این کار (از خود) اختیاری داریم؟ بگو: بی‌گمان یکسره کار با خداوند است، (آنان) در خویش چیزی نهان می‌دارند که بر تو آشکار نمی‌کنند، می‌گویند: اگر ما در این کار اختیاری داشتیم اینجا کشته نمی‌شدیم، بگو: اگر در خانه‌هایتان (نیز) می‌بودید، آنان که کشته شدن بر آنها مقرر شده بود به سوی کشتارگاه‌های خویش بیرون می‌آمدند، و (چنین شد) تا خداوند آنچه در اندرون خود دارید بیازماید و آنچه در دل‌هایتان دارید بپالاید و خداوند به اندیشه‌ها داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۵۴.</ref>. این کلمه جمع است، ولی [[مفسران]] می‌گویند یا درباره [[عبدالله بن ابی بن سلول]]، [[رهبر]] [[منافقان]]، و یا [[معتب بن قشیر]]، یکی از منافقان، نازل شده است<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۲۴۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۴۱۸؛ تفسیر الخازن، ج۱، ص۳۰۶.</ref>.

#{{متن قرآن|وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا}}<ref>«و دیگرانی هستند که به گناه خویش اعتراف دارند؛ کردار پسندیده‌ای را با کار ناپسندی دیگر آمیخته‌اند باشد که خداوند از آنان در گذرد که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۱۰۲.</ref>. این کلمه جمع است، با اینکه درباره [[ابولبابه انصاری]] نازل شده است<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج۸، ص۲۴۲؛ الروض الانف، ج۲، ص۱۹۶.</ref>.

#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ}}<ref>«ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و به دست آوردن خرسندی من (از شهر خود) بیرون می‌آیید، دشمن من و دشمن خود را دوست مگیرید که به آنان مهربانی ورزید در حالی که آنان به آنچه از سوی حق برای شما آمده است کفر ورزیده‌اند؛ پیامبر و شما را (از شهر خود) بیرون می‌کنند که چرا به خداوند -پروردگارتان- ایمان دارید، پنهانی به آنان مهربانی می‌ورزید و من به آنچه پنهان و آنچه آشکار می‌دارید داناترم و از شما هر کس چنین کند به یقین، راه میانه را گم کرده است» سوره ممتحنه، آیه ۱.</ref>. این کلمه جمع است، ولی درباره [[حاطب بن ابی بلتعه]] نازل شده است<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۵۰.</ref>.

'''تبیین کاربرد لفظ جمع و تطبیق آن بر فرد'''

کاربرد جمع و تطبیق آن بر مفرد دو گونه است:

در چنین موردی نه تنها کاربرد جمع نادرست نیست، بلکه در همه لغت‌ها و گفت وگوها معمول است؛ به عنوان مثال عمل«ظهار» در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ}}<ref>«کسانی از شما که زنان خود را ظهار می‌کنند، آن زنان، مادران آنان نیستند، مادرانشان جز کسانی که آنان را زاده‌اند نمی‌باشند و اینان بی‌گمان سخنی ناپسند و نادرست می‌گویند و باری، خداوند به یقین در گذرنده‌ای آمرزنده است» سوره مجادله، آیه ۲.</ref> می‌تواند از افراد فراوانی سر بزند، ولی هنگام [[نزول آیه]] تنها بر یک نفر تطبیق شده است و یا در [[آیه]] {{متن قرآن|يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ}}<ref>«می‌گویند: چون به مدینه باز گردیم، فراپایه‌تر، فرومایه‌تر را از آنجا بیرون خواهد راند؛ با آنکه فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است امّا منافقان نمی‌دانند» سوره منافقون، آیه ۸.</ref> این گفتار می‌تواند از افراد زیادی سر بزند، ولی در حال [[نزول آیه]] یک نفر آن را گفته بود.

# [[تشویق]] به انجام آن کار: گاه گوینده می‌خواهد دیگران نیز همانند این کار را انجام دهند. در این مورد کار انجام شده توسط یک نفر را با صیغه جمع بیان می‌کند که می‌رساند دیگران نیز باید چنین باشند.

# [[تهدید]] به انجام ندادن کار: گاه گوینده نمی‌خواهد دیگران این کار را انجام دهند. در این مورد ضمن [[توبیخ]] و [[سرزنش]] فاعل کار انجام شده آن را با صیغه جمع بیان می‌کند تا دیگران چنین کاری را انجام ندهند.

{{متن حدیث|لَمُبَارَزَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ يَوْمَ الْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ}}<ref>تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۱۹؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۹، ص۶۱؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۴؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۴؛ مناقب، خوارزمی، ص۱۰۷؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۱۷.</ref>.

[[حاکم نیشابوری]] پس از [[نقل روایات]] [[نبرد خندق]] می‌نویسد:

سپس می‌گوید:

{{عربی|و الله ما بلغنا هذا من أحد من الصحابة و التابعين}}<ref>مستدرک، ج۳، ص۳۶.</ref>.

«به [[خدا]] [[سوگند]]! از هیچ یک از [[صحابه]] و [[تابعین]] چیزی به ما نرسیده است که در کشتن عمروبن عبدود، شریک باشند».

{{عربی|فإنّها اجلّ من ان يقال جليلة و اعظم من أن يقال عظيمة و ما هي إلا كما قال شيخنا ابوالهذيل و قد سأله سائل: ايّما اعظم منزلة عند الله عليّ ام ابوبكر؟ فقال: يا ابن اخي و اللّه لمبارزة عليّ عمرواً يوم الخندق تعدل اعمال المهاجرين و الأنصار و طاعاتهم و تربي عليها فضلاً عن ابي بكر وحدة}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۶۰.</ref>.

[[ابن ابی الحدید]] می‌نویسد:

[[ربیعه]] گفت: این [[ستایش]] نه قابل اندازه‌گیری است و نه قابل [[تحمل]]. [[تصور]] می‌کنم [[زیاده روی]] است ای [[حذیفه]]؟!

سپس [[ابن ابی الحدید]] از [[ابوبکر بن عیاش]] نقل می‌کند که گفته است:

«[[علی بن ابی طالب]] در روز خندق ضربه‌ای به [[عمرو بن عبدود]] زد که در [[اسلام]] هیچ ضربه‌ای [[مبارک]] و میمون‌تر از آن نبوده است».

ابن ابی الحدید می‌نویسد:

[[دانشمندان اسلامی]] تعبیر به جمع در [[آیه]] مورد بحث را چنین بیان کرده‌اند:

۱- [[زمخشری]] می‌نویسد: {{عربی|فان قلت كيف صحّ أن يكون لعليّ رضي اللّه عنه و اللفظ لفظ جماعة؟ قلت! جيء به على لفظ الجمع - و إن كان السبب فيه رجلاً واحدا - ليرغب الناس في مثل فعله فينالوا مثل ثوابه و لينبّه على انّ سجّية المؤمنين تجب أن يكون على هذه الغاية من الحرص على البرّ و الإحسان و تفقّد الفقراء حتّى أن لزمهم امر لا يقبل التاخير و هم في الصلاة لم يؤخّروه إلى الفراغ منها}}<ref>الکشاف، ج۲، ص۲۵۸؛ تفسیر البیضاوی، ج۲، ص۳۳۸؛ تفسیر غرائب القرآن، ج۴، ص۲۸۴.</ref>.

دلیل پاسخ با اینکه [[شأن نزول]] یک نفر است، اما به دو دلیل زیر لفظ جمع به کار رفته است:

[[زمخشری]] که در نکته سنجی ادبی [[آیات]] بسیار ماهر و دقیق است، برای اولین بار این توجیه ادبی را بیان کرده است و بعد از او بقیه نیز از او [[پیروی]] کرده و آن را نقل نموده‌اند.

{{عربی|و ذكروا في التعبير عن الواحد بالجمع انّه يكون لفائدتين: تعظيم الفاعل و انّ من أتى بذلك الفعل عظيم الشأن بمنزلة جماعة، كقوله تعالى: {{متن قرآن|إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً}}<ref>«به راستی ابراهیم (به تنهایی) امتی فروتن برای خداوند و درست‌آیین بود» سوره نحل، آیه ۱۲۰.</ref> ليرغب [[الناس]] بمثل فعله، و تعظيم الفعل ايضاً حتّى انّ فعله سجيّة لكلّ [[مؤمن]]}}<ref>حاشیه الشهاب علی تفسیر البیضاوی، ج۳، ص۵۰۰.</ref>

[[دانشمندان شیعه]] نیز ضمن نقل این نکات ادبی توجیه‌های زیر را بیان کرده‌اند:

== پرسش‌های وابسته ==