بنی حارث بن فهر در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بنی‌حارث]] از شاخه‌های اصلی [[بنی فهر]] -از تیره‌ها و [[طوایف]] معروف [[قبیله قریش]]- بوده، نسب از [[حارث بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانة بن خزیمة بن مدرکة بن إلیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان]]<ref> ابن کلبی، جمهرة النسب، ص۲۰-۲۲؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۲.</ref> می‌‌برند. از [[مادر]] این [[طایفه]] و دیگر [[برادران]] بنی فهری‌اش با نام [[لیلی بنت حارث بن تمیم بن سعد بن هذیل بن مدرکه]] یاد شده است.<ref> ابن کلبی، جمهرة النسب، ص۲۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹.</ref> بنی حارث که به همراه [[فرزندان]] غالب و [[محارب]]، شاخه‌های اصلی بنی فهر را شکل می‌‌دادند، خود به تیره‌ها، بطون و شاخه‌های متعدد متفرع شده بودند که از جمله آنان می‌‌توان به نام «ودیعه»، «ضبه»، «ظرب»، «ضباب»، «قیس» معروف به «خلج» و «بنی اهیب» اشاره کرد.<ref> ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۶. نیز ر.ک. مصعب زبیری، کتاب نسب قریش، ص۴۴۳.</ref> این طایفه - جز [[خاندان]] [[بنی هلال بن اهیب رهط]] [[ابوعبیدة بن جراح]]<ref> ر.ک. ابن حبیب بغدادی، المنمق، ص۸۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۵۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹.</ref> و به [[نقلی]] [[رهط عیاض بن غنم]]<ref> ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۲۱.</ref> که در [[ابطح]] نازل شدند- در [[روزگار]] پیش از [[اسلام]] به همراه دیگر شاخه‌های بنی فهر، نظیر «مالک»، «محارب»، [[تیم ادرم بن غالب]] و [[قیس بن فهر]]، در عداد حاشیه نشینان یا «[[قریش]] [[ظواهر]]» به شمار آمده،<ref> وتر، الحمس من قبائل العرب، ص۱۵۷، العلی، المعالم العمرانیه..، ص۹.</ref> [[جنگ]] و [[شبیخون]] را پیشه خود ساخته بودند<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۵۳.</ref>.

در حالی که گروه دیگر، [[قریشیان]] معروف به «قریش بطاح»، در کنار [[حرم]] و زمین‌های معروف به بطحاء [[مکه]] ماندند و از همین روی به عنوان «ضَب» شناخته می‌‌شدند.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۶. "ضب" به معنای سوسمار است. شاید دلیل مانند کردن قریش بطاح به آن، کم تحرکی و ملازمت با آشیانه باشد. قس: زبیدی، تاج العروس، ج۲، ص۱۶۳-۱۶۴.</ref> [[بنی حارث]] بمانند دیگر [[طوایف]] بنی فهر، پیش از [[فتوحات اسلامی]] در [[مکه]] ساکن بودند اما پس از وقوع فتوحات اسلامی و بخصوص در ایام [[حکومت]] [[خلفای اموی]]، برخی از ایشان به [[شام]]<ref> من باب نمونه ر.ک. ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۲۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref> و بسیاری از آنان به سرزمین‌های شمال افریقا رفته در این [[سرزمین]] سکنی گزیدند.<ref> ر.ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref> ضمن این که برخی منابع نیز از [[توطّن]] و حضور تعداد عظیمی از بنی فهر -به خصوص بنی حارث- در [[اندلس]] خبر داده‌اند<ref>ر.ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref>.

از هجده [[صحابی]] شناخته شده [[خاندان]] [[بنی حارث بن فهر]]، ۱۳ تن آنها، قبل از [[هجرت پیامبر]]{{صل}} به [[مدینه]] [[اسلام]] آورده بودند. چندان که بیش از نیمی از آنان از جمله حارث و سعید [[فرزندان]] [[عبد قیس بن لقیط فهری]]، [[سهیل بن بیضاء]]<ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۰؛ ابن عبدالبر، الدرر، ص۴۹.</ref> و... به تصریح [[مورخان]]، در زمره [[مهاجران به حبشه]] بوده‌اند. در فاصله [[هجرت]] تا [[فتح مکه]] نیز، یک تن از افراد بنی حارث بن فهر به نام [[عیاض بن غنم]] اسلام آورد و سه تن از آنان به نام‌های نافع و پسرش عقبه و یزید [[برادر]] [[ابوعبیده جراح]] نیز –به احتمال- پس از فتح مکه [[مسلمان]] شده‌اند. شاید این امر اصلی‌ترین تفاوت این تیره از بنی فهر با شاخه دیگر آن -[[بنی محارب بن فهر]]- باشد که با تأخیر اسلام پذیرفتند.

از دیگر [[رجال]] [[بنی حارث بن فهر]] -بلکه از بارزترین و بزرگترین چهره‌های آنان در عرصه‌های میادین [[جنگی]]- [[عامر بن عبدالله]] معروف به [[ابو عبیده جراح]] است. او در ایام [[خلافت عمر بن خطاب]]، پس از [[عزل]] [[خالد بن ولید]]، جهت ادامه [[فتوحات]] به [[شام]] فرستاده شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲،ص۷۹۳ و ج۴، ص۱۷۱۰.</ref> پیش از آن نیز، [[ابوبکر]]، وی را به عنوان یکی از [[فرماندهان]] اصلی به [[نبرد]] در شام گسیل داشته بود.<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۲.</ref> همچنین، برخی منابع، [[نافع بن عبد القیس]] را در شمار شرکت کنندگان در [[فتح مصر]] ذکر کرده‌اند.<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۳۲۲.</ref> نافع بن عبدالقیس [[برادر]] [[مادری]] [[عاص بن وائل]] بود<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۳۲۲.</ref> و پسرش عقبه -که در شمار صغار [[صحابه]] قرار داشت،<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۵، ص۵۰-۵۱.</ref> - پسر خاله [[عمرو بن عاص]] محسوب می‌‌شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۵.</ref> [[عمرو عاص]] در [[زمان]] [[امارت]] خود بر [[مصر]]، عقبه را [[والی مصر]] و افریقیه کرد.<ref> خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۲۰۴.</ref> او در فتوحات خود در این منطقه تا لُواته و مِزانه پیش رفت.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۵.</ref> همچنین، [[معاویة بن ابوسفیان]] اندکی پس از به‌دست گرفتن [[حکومت]] [[مسلمین]]، [[عقبة بن نافع]] را جهت انجام فتوحات به افریقیه فرستاد<ref> ابن جوزی، المنتظم، ج۶، ص۱۰</ref> و عقبه توانست در سال ۴۳ هجری غِدامُس، [[سرزمین]] سودان و دیگر بلاد اطراف آن را [[تصرف]] کند.<ref> خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۲۰۶، ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۱، ص۱۲۵.</ref> او در سال ۵۰ هجری قیروان را بنا [[نهد]].<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱،ص۲۲۹، قلقشندی، صبح الاعشی، ج۵،ص۱۱۲.</ref> پس از [[مرگ معاویه]]، [[یزید بن معاویه]]، وی را به امارت [[مغرب]] [[منصوب]] کرد<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۵، ص۵۱.</ref> تا این که وی، سرانجام در سال ۶۳ هجری، در [[جنگ]] با [[کلیة بن لِمزَم اَورَی]] –رهبر [[قبایل]] بربر اوربه شمال [[آفریقا]]- کشته شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۶؛ [[رضا کردی|کردی، رضا]]، [[بررسی مقایسه‌ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (مقاله)|بررسی مقایسه‌ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام]]، ص۱۴-۱۷.</ref> [[عبدالرحمن بن ابوعبیدة بن عقبة بن نافع]]<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۵.</ref> و برادرش الیاس<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۹.</ref> و نیز [[حبیب بن عبدالرحمن بن ابوعبیده]]<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۵.</ref> نیز از دیگر چهره‌های معروف بنی حارث بن فهرند که نامشان به عنوان فاتحان افریقا و امرای فهری این منطقه در [[تاریخ]] به ثبت و ضبط رسیده است. ضمن این که از [[یوسف بن عبدالرحمن بن ابوعبیده]] هم در شمار فاتحان [[اندلس]] در [[دوران بنی امیه]]<ref> ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۸۷.</ref> و از امرای آنان در این منطقه<ref>ذهبی، تاریخ اسلام، ج۸، ص۵۷۱؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref> نام برده شده است.

علاوه بر رجال معروف بنی حارث نظیر [[ابوعبیده جراح]]، [[عیاض بن غنم]]، [[نافع بن عبدالقیس]]، [[عقبة بن نافع]] و... که در متن به نامشان اشاره شد، می‌‌توان از [[عبدالله بن عتبة بن ابی اناس]] -[[والی]] [[ابن زبیر]] در [[مصر]]-<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۷.</ref> [[شقیق بن عمرو بن فقیم]]،<ref>ابن کلبی، جمهرة النسب، ص۱۲۴.</ref> [[ابوبکر بن عثمان بن وهب]] –رییس شرطه‌های [[مکه]]-<ref>مصعب ربیری، کتاب نسب قریش، ص۴۴۴.</ref> [[عمرو بن شقیق بن سلامان]] -از [[شجاعان]] [[قریش]] در [[جاهلیت]] و از شعرای آنان-<ref>زبیر بن بکار، جمهرة نسب قریش و اخبارها، ج۲، ص۹۸۵؛ مرزبانی، معجم الشعراء، ص۵۷.</ref> [[ابوبکر محمد بن حارث بن ابیض]] -از [[محدثان اهل سنت]]-<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref> [[یوسف بن عبدالرحمن بن ابوعبیده]] -از [[والیان]] [[اندلس]]-<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref> و نیز زنانی همچون [[فاطمه بنت محمد بن عبدالله فهریه]] مؤسس [[مسجد جامع]] قرویین در فاس<ref>زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۱۳۲.</ref> به عنوان بخشی از مشاهیر و بزرگان [[بنی حارث بن فهر]] یاد کرد.