اعتدال در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[شیخ طوسی]] در تبیان فی قوله: {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ...}}، فرموده که: [[حسین بن علی مغربی]] گوید: معنای {{متن قرآن|مَا طَابَ}}؛ یعنی زنانی که بالغ شده‌اند، و مراد، منع از [[ازدواج]] با [[زن]] [[یتیم]]، پیش از [[بلوغ]] او است؛ زیرا (در این صورت) بر او [[ظلم]] وارد می‌شود؛ چون وقتی بالغ شد، خودش در قبول و [[انتخاب همسر]] مختار خواهد بود. گفته اند: معنای: {{متن قرآن|مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ}}، چنین است: آن کسانی از [[زنان]] که برای شما [[حلال]] است بدون آن زنانی که بر شما [[حرام]] هستند، و تنها گفت: {{متن قرآن|مَا طَابَ}} و نگفت: «من طاب»، هر چند که «من» برای ذوی‌العقول، و «ما» برای غیر ذوی‌العقول است، برای اینکه معنا چنین است: {{عربی|انكحوا الطيب}}؛ یعنی حلال این عده را؛ چون همه زنان حلال نیستند، و تقدیر آن چنین است: {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى}} {{عربی|فتحرجتم فيهم، فكذلك فتخرجوا في النساء، فلا تنكحوا إلّا ما آمنتم به الجور فيه منهنّ ممّا أحللته لكم منهنّ من الواحدة إلى الأربع}}، و درباره: {{متن قرآن|إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً}}، فرموده: {{متن قرآن|فَوَاحِدَةً}}، [[منصوب]] است بنا بر آن‌که مفعول‌به باشد، و تقدیر آن چنین است: {{عربی|فإن خفتم ألا تعدلوا فيما زاد على الواحدة فانكحوا واحدة}}<ref>تبیان، ج۳، ص۱۰۵ و ۱۰۷.</ref>.

اکنون پیش از آن‌که [[فلسفه]] [[حکم]] [[تعدد زوجات]] را در [[اسلام]] بدانیم، لازم است این موضوع بررسی شود که منظور از عدالت که جزو شرایط تعدد همسر ذکر شده است، چیست؟ آیا این عدالت مربوط به امور [[زندگی]]، از قبیل: همخوابگی و وسایل زندگی، [[رفاه]] و [[آسایش]] است، یا منظور عدالت در [[حریم]] [[قلب]] و [[عواطف]] [[انسانی]] نیز هست؟ [[شک]] نیست که عدالت در محبت‌های [[قلبی]]، خارج از [[قدرت]] [[انسان]] است. چه کسی می‌تواند [[محبت]] خود را که عواملش در بیرون وجود اوست، از هر نظر تحت کنترل در آورد؟ به همین [[دلیل]] رعایت این نوع عدالت را [[خداوند]] [[واجب]] نشمرده و در آیه ۱۲۹ همین [[سوره نساء]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ}}: شما هر [[قدر]] [[کوشش]] کنید نمی‌توانید در میان همسران خود (از نظر [[تمایلات]] قلبی) عدالت و [[مساوات]] را برقرار سازید. بنابراین محبت‌های درونی، مادامی که موجب ترجیح بعضی از همسران بر بعضی دیگر از جنبه‌های عملی نشود، [[ممنوع]] نیست. آنچه مرد موظف به آن است، رعایت عدالت در جنبه‌های عملی و خارجی است.

[[آیه]] های: {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا}}<ref>«و اگر می‌هراسید که در مورد یتیمان دادگری نکنید (با آنان ازدواج نکنید و) از زنانی که می‌پسندید، دو دو، و سه سه، و چهار چهار همسر گیرید و اگر بیم دارید که داد نورزید یک زن را و یا کنیز خود را (به همسری گزینید)؛ این کار به آنکه ستم نورزید نزدیک‌تر است» سوره نساء، آیه ۳.</ref> و {{متن قرآن|وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلَا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ}}<ref>«و هرگز نمی‌توانید میان زنان (خود) دادگری کنید هر چند (به آن) آزمند باشید پس، (از یکی) یکسره رو مگردانید که او را سرگردان واگذارید و اگر (میان خود و او را) سازش دهید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۱۲۹.</ref>، [[مفسر]] یکدیگرند؛ زیرا آیه {{متن قرآن|فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا}}، به قرینه {{متن قرآن|ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا}}، بنا بر آن‌که {{متن قرآن|تَعُولُوا}}، از ماده عول و به معنای مایه [[معیشت]] شخص یا عیال باشد، [[عدالت]] در معیشت را بیان می‌فرماید و [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ}}، به قرینه {{متن قرآن|فَلَا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ}}، و هم‌چنین به قرینه {{متن قرآن|فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ}}، عدالت در [[مودت]] را بیان می‌نماید؛ این‌گونه که برای اجرای [[حکم]] اول: {{متن قرآن|فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ}}، می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلَا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ}}: برای [[اجرای عدالت]]، همه [[تمایل]] و رغبت خود را معطوف به جانب یکی که مورد مودت شماست، نکنید، که در این صورت، [[زنان]] دیگر به لحاظ نیازشان به شوهر، به تعلیق در می‌آیند: {{متن قرآن|فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ}}، و نیز به قرینه شرط: {{متن قرآن|وَإِنْ تُصْلِحُوا وَتَتَّقُوا}}: اگر مودت و علقه [[عاطفی]] بین زنانتان را [[اصلاح]] کنید و در این امر [[تقوا]] داشته باشید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا}}: البته، [[خدای متعال]] همیشه بسیار [[آمرزنده]] و [[مهربان]] است (به ویژه نسبت به آن لغزش‌های غیر ارادی‌تان در مودت بیشتر نسبت به یکی از [[زن‌ها]]) و بسیار مهربان است نسبت به شما<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص۱۸۲.</ref>.