اطاعت حاکم جائر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

درباره جمعیت فدائیان [[اسلام]] و [[تاریخ]] مبارزاتی [[شیعه]] در [[ایران]] دو نکته اهمیت دارد: نخست: آن‌که [[نواب]] صفوی، نخستین [[رهبر]] و [[پرچم‌دار]] [[مقاومت]] و [[مبارزه مسلحانه]] در برابر [[حکام جائر]]، خود از علمای بزرگ و [[مجتهدان]] بنام نبود؛ اما این حرکت مسلحانه از [[تأیید]] و [[حمایت]] عده‌ای از علمای [[نجف]] همچون [[آیت الله]] امینی صاحب کتاب مهم [[الغدیر]] و نیز [[آیت الله]] [[مدنی]]، [[آیت الله]] طالقانی<ref>به نقل از: جلال درخشه، گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> و شیخ [[علی‌ اکبر الهیان|الهیان، علی‌ اکبر]]<ref>شیخ‌علی‌اکبر الهیان، از علمای بزرگ، اهل علوم باطنی و مشاهدات و کرامات بود. یک‌بار از او شنیدم که گفت: «اگر من نواب را حضوراً دیده بودم، چه بسا جزو افراد و دسته او می‌شدم». او با این سخن به اهمیت فوق‌العاده دفاع مسلحانه از دین خدا اشاره کرد (محمدرضا حکیمی، تفسیر آفتاب، ص۲۳۴).</ref> برخوردار بود. این مسئله اهمیت بسیاری در [[فقه سیاسی]] [[شیعه]] دارد؛

ایشان در این باره به روایتی از [[امیر مؤمنان علی]] {{ع}} استناد می‌جویند که فرمودند: [[حکومت]] را به این [[دلیل]] پذیرفتم که [[خداوند]] تبارک و تعالی از علمای [[اسلام]] [[تعهد]] گرفته و آنها را ملزم کرده که در برابر [[پرخوری]] و غارتگری [[ستمگران]] و [[گرسنگی]] و [[محرومیت]] [[ستم‌دیدگان]] ساکت نباشند: {{متن حدیث|كما يشعر بذلك قوله لا في الخطبة الثالثة المعروفة بالشقشقية: أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ}}<ref>امام علی بن ابی‌طالب {{ع}}، نهج‌البلاغه، ص۴۹.</ref>؛ [[سوگند]] به آن‌که بذر را بشکافت و [[جان]] را بیافرید، اگر حضور یافتن بیعت‌کنندگان نبود و [[حجت]] بر [[لزوم]] [[تصدی]] من با وجود یافتن نیروی مددکار تمام نمی‌شد، و اگر نبود که [[خدا]] از علمای [[اسلام]] [[پیمان]] گرفته که بر [[پرخوری]] و غارتگری [[ستمگران]] و [[گرسنگی]] جان‌کاه و [[محرومیت]] [[ستم‌دیدگان]] خاموش نمایند، زمام [[حکومت]] را رها می‌ساختم و از پی آن نمی‌گشتم، و دیدید که این دنیاتان و [[مقام]] دنیایی‌تان در نظرم از نَمی که از [[عطسه]] بزی بیرون می‌پرد ناچیزتر است.

واژه [[اجتهاد]] تا [[قرن پنجم]] به معنای [[قیاس]] و [[اجتهاد]] [[رأی]] به کار می‌رفت. [[علمای شیعه]] همچون [[شیخ طوسی]] در کتاب عدة الاصول تا آن زمان در کتب خود، باب الاجتهاد را برای رد کردن و [[باطل]] شمردن [[اجتهاد]] مطرح می‌کردند. اما کم‌کم معنای آن حتی میان خود علمای [[اهل سنت]]<ref>در اهل سنت، بعدها باب اجتهاد مسدود، و مذاهب در عدد چهار خلاصه شد. امروز طرف‌داران نظریه مقاصد الشریعه باب اجتهاد را مفتوح می‌دانند و همچنین بسیاری از اندیشمندان اهل سنت به این انفتاح باب اجتهاد بازگشته‌اند... (برای مطالعه بیشتر، ر. ک: احمد ریسیونی و آقابزرگ تهرانی، اجتهاد و مذاهب اسلامی، ترجمه محمود افتخارزاده).</ref> مثل ابن‌حاجب در کتاب مختصر الاصول<ref>این کتاب را عضدی شرح کرده است و تا همین اواخر کتاب اصول رسمی دانشگاه الازهر مصر بود.</ref>[[تغییر]] کرد به معنای به کار بردن [[تدبر]] و [[تعقل]] [[فهم]] [[ادله]] شرعیه، که البته به دسته‌ای از [[علوم]] نیاز دارد که مقدمه [[شایستگی]] و استعداد [[تعقل]] و [[تدبر]] صحیح و عالمانه است. [[مجتهد]] نیز به کسی می‌گویند که این [[علوم]] را دارا باشد. بنابراین نخستین کسی که کلمه [[اجتهاد]] و [[مجتهد]] را در [[شیعه]] به این معنا به کار برد به [[گمان]] [[قوی]] [[علامه حلی]] است. ایشان در کتاب [[تهذیب]] الاصول پس از باب القیاس، باب الاجتهاد را مطرح کرد و در آنجا [[اجتهاد]] را به همین معنا به کار برد که امروز نیز شایع است<ref>ر. ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، مجموعه آثار (اصل اجتهاد در اسلام «ده گفتار»)، ج۲۰، ص۱۶۶-۱۶۷.</ref>. البته چهار قرن پیش، جریانی مهم و خطرناک به نام اخباریگری در عالم [[تشیع]] با موضوع [[اجتهاد]] پیدا شد، اما به زودی گروهی از علمای مبرز و دلیر آن را [[سرکوب]] کردند و دوام چندانی نیافت. [[مکتب]] اخباری منکر [[حجیت عقل]] بود و [[حجیت]] و [[سندیت]] [[قرآن]] را نیز به بهانه آن‌که [[فهم قرآن]] مخصوص [[اهل بیت پیامبر]] است و [[وظیفه]] ما [[رجوع]] به [[احادیث]] [[اهل‌بیت]] است، منکر بود. همچنین [[اجماع]] را [[بدعت]] [[اهل سنت]] می‌دانست. بنابراین [[معتقد]] بود از میان [[ادله]] اربعه یعنی [[کتاب و سنت]] و [[اجماع]] و [[عقل]]، تنها [[سنت]] [[حجت]] است. به هر حال، [[مکتب]] اخباری ضد [[مکتب]] [[اجتهاد]] و [[تقلید]] است و [[تقلید]] از غیر [[معصوم]] را [[حرام]] می‌داند<ref>ر. ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، مجموعه آثار (اصل اجتهاد در اسلام «ده گفتار»)، ج۲۰، ص۱۶۹.</ref>.