ام‌الکتاب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*کلمۀ "امّ" در لغت به معنی اصل و اساس هر چیزی است،<ref>ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص 5</ref> و "کتاب" به معنای صحیفه‌ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد <ref>مفردات، ص ۶۹۹، «کتب».</ref> این واژه به صورت معرفه "الکتاب" در مواردی بر تورات {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}﴾}}<ref> و یاد کنید آنگاه را که به موسی کتاب و فرقان دادیم، باشد که به راه آیید؛ سوره بقره، آیه ۵۳.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِيَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا يَكْسِبُونَ}}﴾}}<ref> بنابراین، وای بر کسانی که یک نوشته را با دست‌های خود می‌نویسند آنگاه می‌گویند که این از سوی خداوند است تا با آن بهایی کم به دست آورند؛ و وای بر آنان از آنچه دست‌هایشان نگاشت و وای بر آنان از آنچه به دست می‌آورند؛ سوره بقره، آیه ۷۹.</ref> و در موارد زیادی بر قرآن {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| الم }}﴾}}<ref> الف، لام، میم؛ سوره بقره، آیه ۱.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ }}﴾}}<ref> اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ برخی از آن، آیات استواراند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر آیات چند رویه‌اند؛ سوره آل عمران، آیه ۷</ref> و نیز بر لوح محفوظ <ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۳۱.</ref> {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُوا الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلاَّ أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا}}﴾}}<ref> پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او، مادران ایشانند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران به ارث سزاوارترند مگر آنکه بخواهید به وابستگان خود، نیکی ورزید، این حکم در کتاب خداوند نگاشته است؛ سوره احزاب، آیه ۶.</ref> اطلاق شده است. ترکیب "امّ الکتاب" در قرآن کریم سه بار و در دو معنای متفاوت به‌کار رفته است: <ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/4/38.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۳۸۱.]</ref>

# '''[[آیات محکم]]:''' در آیۀ ۷ سوره آل‌عمران با تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، بر آیات محکم "اُمّ‌الکتاب" اطلاق شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ }}﴾}}<ref> اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ برخی از آن، آیات استواراند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر آیات چند رویه‌اند؛ سوره آل عمران، آیه ۷</ref> مفسران در توجیه نامگذاری آیات محکم به اُمّ الکتاب وجوهی را بیان کرده‌اند<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/4/38.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۳۸۱.]</ref>؛ مانند: چون آیات محکم، مطلوب اصلی است و مراد آنها نیز روشن و همچنین مرجع تفسیر آیات متشابه است<ref>التفسیرالکبیر، ج۷، ص۱۷۲؛ التحقیق، ج۱، ص۱۳۷؛ روض‌الجنان، ج‌۴، ص‌۱۷۴.</ref> این نظر از شهرت بیشتری میان مفسران برخوردار است<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/4/38.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۳۸۱.]</ref>.  

*ام الکتاب یعنی حقیقتی که اولاً تمام حقایق جهان در آن منتقش است، ثانیاً ثابت و مصون از تغیر و زوال است و ثالثاً نزد خداست، ام الکتاب یعنی ریشه عمیق حقایق، زیرا جهان امکان یا روی قانون علیت و نظام علی و معلولی توجیه می‌شود و یا روی نظام ظهور و ظاهر و مظهر تبیین می‌گردد، در هر حال اصلی دارد و مادری که از آن، همه حقایق تنزل و تجلی می‌کند؛ چیزی از ام الکتاب بالاتر نیست و اگر گفته می‌شود: [[معصومین]]{{عم}} "ام الکتاب" یا "کتاب مبین" یا لوح "محو و اثبات" هستند برای آن است که آن ذوات نوری چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، با آن حقایق عینی متحدند و هر چه در جهان امکان یافت می‌شود از قلب آنان می‌گذرد!<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.

*چون معصومین و [[اهل بیت]]{{عم}} یک حقیقتند و باطن آنها همان باطن پیغمبر است، گرچه [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} مقام برجسته‌ای دارد، ولی همه آنان در عالم معنا یک نورند و [[امام علی|امیرالمؤمنین]]{{ع}} با [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} جان یکدیگرند، [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} فرمود: «او جان من است.» {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ}}﴾}} <ref> خودی‌های خویش و خودی‌های شما؛ سوره آل عمران، آیه: ۶۱.</ref> و اگر [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} به "ام الکتاب" عالم است قطعا به "کتاب مبین" هم عالم است، و آنانکه نور واحد و به منزله جان پیامبرند، آگاه به همه این معارف خواهند بود<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.