معنویت: تفاوت میان نسخه‌ها

به این ترتیب معنویت به معنای [[ارتباط با خدا]] و [[تجربه]] [[جاذبه]] [[لطف]] و حضور او، [[حقیقت]] عرفان است و عرفان در صورت برخورداری از این جوهره [[معنوی]] [[حقیقی]] است و بدون آن چیزی بیش از الفاظ و اصطلاحات پوچ نیست<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]]، ص۳۵۴.</ref>.

# '''معنویت متحجرانه''': اولین صورت معنویت که کژروی و [[ناسازگاری]] با هستی و زندگی انسان در آن موج می‌زند؛ معنویتی است که با [[گریز]] از [[دنیا]] و دست کشیدن بی‌جهت از مواهب [[دنیوی]] شکل می‌گیرد. بسیاری از گرفتاری‌هایی که در مجموعه [[دینداران]] در گذشته اتفاق افتاده: اقبال به مسائل [[اخروی]] و [[دینی]]، بی‌توجهی به مواهب عالم [[حیات]] و استعدادهایی است که [[خدای متعال]] در این عالم قرار داده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۲/۱۳۸۸.</ref>. قائلان به معنویت متحجرانه نه تنها در [[محرومیت]] خود از [[الطاف]] این جهانی [[خداوند]] مقصرند، بلکه در [[توسعه]] [[مفاسد]] و تمکن یافتن فاسدان نیز مقصر و مسئول‌اند و این یک [[انحراف]] بزرگ راه معنویت است.

[[انسان]] [[مؤمن]] در پرتو [[ایمان]] و [[عمل صالح]] با نگاه [[معنوی]] به [[تفسیر]] هستی یا عالم و [[آدم]] می‌پردازد؛ لذا چون دارای [[جهان‌شناسی]] معنوی است [[ایدئولوژی]] معنوی نیز داشته و با چنین دیدگاهی عالم را محضر [[خدا]] دیده و خود را در حضور [[حضرت حق]] سبحانه [[مشاهده]] می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۶۱.</ref>. در نتیجه در هر کاری [[قیام]] لله دارد و [[اهل عرفان]] است. بنابراین [[میزان]] [[قیام]] لله است<ref>آئینه جمال (مجموعه نامه‌های امام خمینی)، ص۷۰.</ref>، چه در کارهای شخصی و انفرادی و چه در [[فعالیت‌های اجتماعی]]. پس معنویت در ارتباط‌های چهارگانه: ۱. [[ارتباط با خدا]] ۲. [[ارتباط با خود]] ٣. [[ارتباط]] با [[جامعه]] ۴. ارتباط با [[جهان]]، اصل اصیل و رکن رکین است<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۲۱-۳۳۳.</ref>.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص۳۰۲.</ref>

انسان دارای ابعاد مادی ـ [[معنوی]] و ظاهری ـ [[باطنی]] و ملکی ـ [[ملکوتی]] است<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۲.</ref>. انسان در این [[دنیا]]، یک نوع [[احساس]] [[غربت]] و احساس بیگانگی و عدم تجانس با همه موجودات عالم می‌کند؛ چون همه فانی و متغیر و غیرقابل [[دلبستگی]] هستند؛ ولی در انسان دغدغه [[جاودانگی]] وجود دارد. این درد همان است که انسان را به [[عبادت]] و [[پرستش خدا]] و [[راز]] و [[نیاز به خدا]] و به اصل خود نزدیک شدن می‌کشاند<ref>صحیفه امام، ج۲۳، ص۱۳۵ و ۱۳۶.</ref>. انسان، اساساً [[خلیفة الله]] و [[جانشین خداوند]] بر روی [[زمین]] است و موجودی است [[عظیم]]، با فطرتی پاک، خداگونه و استعدادهایی که توانایی رسیدن او را به [[سعادت ابدی]] و [[حقیقی]] دارند. [[مقام]] خلیفة اللهی انسان دلالت تام بر مقام حقیقی و نهایی انسان دارد. مقام انسان کامل، مقام کمال انسانی است که همه می‌توانند به آن برسند و [[رسالت]] [[انبیاء]] و [[اولیاء]] این بوده است که [[انسان‌ها]] را به سوی این کمال [[هدایت]] کنند. البته کسی در این [[سیر]] از [[عنایات]] رسول الله و [[امامان]] [[بی‌نیاز]] نیست. حتی [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} با [[فیض]] [[رسول الله]] {{صل}} [[سیر]] إلی [[الله]] و فی الله را انجام داد و مقاماتی را تحصیل کرد که برای ما قابل [[درک]] و وصف نیست<ref>ر.ک: تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۷۱؛ مصباح الهادیة، ص۱۵۶؛ آداب الصلاة، ص۲۲۴ و ۳۲۹.</ref>. معنویت ریشه در [[فطرت انسان]] دارد و اساساً فطرت با معنویت و [[محبت]] به [[کمال مطلق]] تفسیرپذیر و معنامند است.

# تفسیر [[معنوی]] هستی و نگاه [[عرفانی]] به آن [[برترین]] و بهترین نوع نگاه خواهد بود و این نگاه در کسب و توسعه معنویت نقش برجسته‌ای دارد<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۱۲.</ref>.

[[اسلام]] یک [[دین]] [[معنوی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۱۰/۱۳۷۲.</ref> و اساس آن بر [[ارتباط با خداوند]] و قرار گرفتن در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] [[استوار]] شده است. انسان فطرتاً خداجوست و اسلام به این [[گرایش فطری]] پاسخ می‌دهد که با نیازهای گوناگون [[بشر]] [[هماهنگی]] کامل دارد. در [[تعالیم اسلام]] خداگرایی در [[تعارض]] با نیازهای [[جسمانی]] و [[لذت‌ها]] و بهره از نعمت‌های مادی نیست. همچنین [[معنویت اسلامی]] انسان را وادار نمی‌کند که در برابر [[حقوق سیاسی]] خود [[سکوت]] و [[عزلت]] پیشه کند و در برابر متعرضان از در [[تسلیم]] و [[دوستی]] در آید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>. در اسلام صلح و [[آرامش]] درونی بر اساس [[ارتباط]] و [[پیوند با خدا]] تعریف و تأمین می‌شود و دامنه آن به همه ابعاد [[زندگی]] گسترش می‌یابد. از محیط درونی [[قلبی]] انسان بگیرید تا محیط [[جامعه]]، محیط [[خانواده]]، محیط [[کسب و کار]]، محیط زندگی جمعی، تا محیط بین‌المللی<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>. [[اسلام ناب]] و [[حقیقی]] [[اسلامی]] است که «به [[فکر]] طبقات [[مستضعف]] و [[محروم]] است، نه اسلامی که در [[خدمت]] [[قدرتمندان]] و اغنیاست». «در [[دنیا]] کسان دیگری هستند که ادعای اسلام می‌کنند؛ اما اسلام آنها اسلام محمد نیست؛ اسلام [[ابوجهل]] و [[ابولهب]] است؛ اسلام آمریکاست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲/۱/۱۳۸۹.</ref>. معنویت اسلام روی یک خط [[تعادل]] است و در حقیقت راه میانه و مستقیمی را فرا روی انسان می‌گشاید، به طوری که نه با [[طمع]] [[قدرت]] و [[ثروت]] آرامش و معنویت را کنار بگذارد و نه با بهانه صلح و آرامش و معنویت از میدان زندگی کنار رود.

نگاه مثبت به دنیا برای کسانی امکان دارد که بر اساس معنویت با دنیا [[ارتباط]] برقرار می‌کنند و دنیا برای آنان [[هدف]] نیست، بلکه وسیله‌ای برای [[شکوفایی]] معنوی است. معیار تشخیص دنیانگری مبتنی بر معنویت [[راستین]]، [[تعبد]] و [[تسلیم]] در برابر [[خداوند]] است که با دو شاخص سنجیده می‌شود. نخست اینکه در بهره‌بری از نعمات [[دنیوی]] [[حدود شرعی]] و [[خواست خداوند]] زیر پاگذاشته نمی‌شود و دوم اینکه در هنگامی که دنیا با [[دین]] و [[شریعت]] در [[تعارض]] قرار گیرد، [[آمادگی]] دست کشیدن از دنیا و [[نعمت‌ها]] و کامیابی‌های آن وجود دارد. در این صورت ارتباطی که بسترساز شکوفایی معنوی است، با دنیا ایجاد شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۳/۱۳۷۵.</ref>. وقتی معیار [[زندگی]] و معنویت لذت و [[شادمانی]] باشد، در این صورت نمی‌توان مطمئن بود که [[توانگران]] به [[ناتوانان]] تعرض نمی‌کنند و چه بسا که زندگی از [[ستم]] و [[فساد]] و [[تبعیض]] پر شود. اما «در [[اندیشه]] [[الهی]] [[اسلام]] افراد [[بشر]]، [[برادران]] و [[خواهران]] یکدیگر و همه [[بندگان]] خدایند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]]، ص۳۷۵.</ref>

# [[تقوا]]: تقوا یعنی [[مراقبه]] در تمام لحظات [[زندگی]] و توجه به [[رضای خدا]] در همه کارها. این حالت [[هوشیاری]] و توجه و تنبه در انسان تقواست و نقطه مقابل تقوا، [[غفلت]] و بی‌توجهی و حرکت بدون [[بصیرت]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۳/۱۳۸۸.</ref>. تقوا اساسی‌ترین محور معنویت است که انسان را در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] قرار می‌دهد و [[پیروزی]] و [[موفقیت]] را موجب می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۹.</ref>. [[حقیقت]] تقوا نه تنها در حوزه زیست و [[رفتار فردی]] بلکه در قلمرو [[اجتماع]] معنی دار است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۹.</ref>.

# [[زهد]]: ویژگی [[معنویت اسلامی]] این بود که [[دنیا]] را راه و ابزار رسیدن به [[خداوند]] و جلب [[لطف]] و رضای او و عرصه کار و [[جهاد]] و انجام وظیفه معرفی می‌کند. زهد در دنیا موجب می‌شود که درجات [[معنوی]] فرد افزایش یابد و با [[رشد]] در مراتب و درجات [[ولایت باطنی]] به گستره‌ای از [[ولایت ظاهری]] برسد و [[نور]] و معنویت خود را در محیط [[اجتماعی]] جریان بدهد.

# '''مشارطه''': یعنی [[انسان]] با خود شرط کند در راستای [[خودسازی]] و تحصیل معنویت که [[گناه]] نکند و [[عهد]] و [[میثاق الهی]] را نشکند<ref>شرح چهل حدیث، ص۹.</ref>.

== کارکردهای معنویت ==

# [[پیشرفت اسلامی]]: [[رشد]] مادی و [[رشد معنوی]] هر دو مورد [[نیاز انسان]] است و هیچ کس با یکی از این دو به [[تنهایی]] نمی‌تواند [[زندگی]] مورد [[رضای خدا]] را داشته باشد. از نظر [[اسلام]] تئوری‌های صرفاً مادی که [[سرمایه‌گذاری]] را [[موتور]] محرک [[پیشرفت]] می‌دانند مردود است. مهم‌تر از این [[سرمایه]] [[انسانی]] است و از آن مهم‌تر سرمایه معنوی است. معنویت در [[ارتباط]] با پیشرفت دو اثر جدی دارد، نخست اینکه دایره بهره‌های مادی را از [[هوس]] محوری به «[[نیازمندی]]» [[تغییر]] می‌دهد و دوم اینکه بر اساس [[قوانین عالم]] معنویت موجب [[گشایش]] گنجینه‌های نعمات [[الهی]] خواهد شد. [[ایمان به خدا]] و عمل کردن به خواست [[خدا]] و جلب رضای او موجب افزایش [[دارایی‌ها]]، برخورداری‌ها و نعمت‌های مادی می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۸/۱۳۷۰.</ref>. «توهم [[تقابل]] و تضاد میان [[عقلانی]] زیستن و [[توسعه]] یافتگی از یک طرف، و [[معنوی]] زیستن و [[اخلاقی]] زیستن از طرفی دیگر» یک خطای بزرگ است که [[انسان]] را از [[رشد]] و مادی و معنوی مطلوب [[محروم]] می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲/۱/۱۳۸۹.</ref>.

# [[نظام عبادی]]: [[عبادت]] پوسته‌ای است برای [[حفاظت]] از معنویت درونی انسان و از این منظر همه [[عبادات]] جلوه معنویتی هستند که در [[قلب]] [[عابد]] جا دارد و در قالب [[مناسک]] و [[اعمال عبادی]] نمود پیدا می‌کند. عبادات دو کارکرد اساسی در ساختار معنوی [[اسلامی]] دارند. نخست اینکه در متن [[زندگی مادی]] و تلاش و [[مجاهدت]] [[دنیوی]]، [[دنیا]] و [[زندگی]] این جهانی را به منزله گذرگاه و فرصتی برای جلب [[رضای خدا]] و [[شکوفایی معنوی]] تثبیت می‌کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۷۵.</ref>. از سوی دیگر جلوه معنویت درونی به صورت [[اعمال]] ظاهری، نمادی است که یاد معنویت را در دل‌های سایر [[مردم]] زنده می‌کند و [[روح]] معنویت را در زندگی آنها می‌دمد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۱/۱۱/۱۳۷۵.</ref>.

# [[تمدن اسلامی]]: [[تمدن]] غرب بر اساس تجزیه ساحت‌های مختلف [[زندگی]] و جدایی آنها از معنویت شکل گرفت و در ابتدا [[علم]] را از [[اخلاق]] و معنویت جدا کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۸/۱۳۸۵.</ref> و بر اساس [[دانش]] و [[تفکر]] جدا از معنویت به [[اندیشه]] در حوزه [[سیاست]] پرداخت و معنویت را از سیاست جدا کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۲/۱۳۸۴.</ref>. [[معنویت اسلامی]] اما بر اساس [[طاعت خدا]] [[استوار]] است و شاخص آن معنویت است. اجزای هندسه [[الهی]] که بر اساس [[طاعت]] خطی صورت گرفته و در [[نظام اسلامی]] نقش اساسی پیدا کرده عبارت است از [[توحید]] که «پایه اصلی» است و دو پایه مهم دیگر «[[عدل]]» و «[[کرامت انسان]]» است. تأمین این پایه‌ها برای زندگی با «هیچ حرکت فردی امکان پذیر نبود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۶/۱۲/۱۳۸۸.</ref>.

# [[عدالت]]: در بنای یک [[جامعه]]، عدالت از همه چیز مهم‌تر است و [[حقیقت]] آن در عرصه عینی جامعه [[عدم تبعیض]] در [[حقوق]] و حدود و [[احکام]] است. هم حقوق و مزایای مادی در جامعه باید به دور از تبعیض [[توزیع]] شود و هم حدود و [[احکام دینی]] بدون تبعیض به [[اجرا]] گذاشته شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۲/۱۲/۱۳۶۸.</ref>. آنچه عدالت را تضمین می‌کند، انسان [[معتقد]] جازم عازم با [[اراده]] [[خداترس]] است. با معنویت و [[ترس از خدا]] [[عدالت]] برقرار می‌شود، بدون معنویت نظام‌های [[اداری]] و «دستگاه‌های متنوع و امروزی» گاهی «زمینه» عدالت می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۷/۴/۱۳۸۸.</ref>.

# جدا انگاری [[دنیا]] و [[آخرت]]: یکی از بزرگ‌ترین مظاهر [[شرک]] در عصر حاضر، «تفکیک دنیا از [[آخرت]]» است. این تفکیک در مرحله اول دست [[پرهیزکاران]] و [[صالحان]] را از [[امور دنیوی]] کوتاه می‌کند و [[فرصت]] را به «[[زورگویان]] و چپاول‌گران و [[ابرقدرت‌ها]]» می‌دهد، به طوری که گویی «[[استضعاف]] و [[استعباد]] و [[استثمار]] خلایق و [[علو]] و [[استکبار]] نسبت به [[بندگان خدا]] [[حق]] مسلم آنهاست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۴/۴/۱۳۶۸.</ref> و با [[تسلط]] [[اهل]] ستم، زمینه‌های [[تزکیه]] و [[شکوفایی معنوی]] برای [[مردم]] بسیار محدود می‌شود. تفکیک دنیا از آخرت [[شعار]] متحجرانی است که [[دین]] و معنویت بی‌خطر برای [[مستکبران]] را ترجیح می‌دهند و «قلب‌های آنها جایگاه کنه [[مجاهدان]] [[فی سبیل الله]] و [[جوانان]] [[مؤمن]] و پرچمداران [[حقیقت]] است».

# [[تحریف دین]] از سوی [[سلطه‌گران]]: [[گرایش]] به [[خدا]] و معنویت و میل به فراروی از عالم ماده با هستی و [[آفرینش انسان]] آمیخته شده و هیچ قدرتی بدون توجیه معنوی نمی‌تواند بر [[افکار]] و [[قلوب]] مردم [[تسلط]] یابد. بدون [[شک]] [[دین]] و معنویت [[حقیقی]] [[انسان‌ها]] را بیدار می‌کند و از زیر [[سلطه]] بیرون می‌آورد و شرایط [[ناگواری]] را برای [[مستکبران]] و طبقه [[سلطه‌گر]] [[جامعه]] رقم می‌زند. [[دینی]] که از آموزه‌های سازنده تهی باشد و در سرگرم کردن مردم به امور شبه معنوی [[کارایی]] داشته باشد. در این مسیر [[ابرقدرت‌ها]] به این نتیجه رسیده‌اند که دین را از صفحه عالم بزدایند،... اگر چه به ظواهرش هم احتفاظ بشود»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۹/۱۱/۱۳۶۸.</ref>. برای مقابله با این «استحاله معنوی» راه روشن این است که «از لحاظ بنیه معنوی، انسان‌ها را سالم و [[قوی]] و خوب نگهداریم»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۱/۲/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]]، ص۳۹۹ ـ ۴۰۲.</ref>

# [[غفلت]] و [[فراموشی]] [[آخرت]]: [[معاد]] گریزی، غفلت از حساب و کتاب‌های [[قیامت]] و فراموش کردن آخرت در گفتار، [[کردار]] و [[رفتار]]، مایه [[بدبختی]] و از دست دادن معنویت است<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۷۵ ـ ۱۷۶.</ref>.