پرش به محتوا

بنی‌تمیم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز (جایگزینی متن - 'عمر رضا کحاله' به 'عمر رضا کحاله')
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۶۱: خط ۱۶۱:


ضمن این که مشهورترین چهره این [[قبیله]] در [[جود]] و [[سخاوت]]، [[هذلول بن کعب عنبری]] است که در جود و [[سخا]] با حاتم طایی مقایسه ‌شده است. <ref>ابن سعید مغربی، نشوة الطرب، ص۴۱۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> همچنین بواسطه داخل شدن بسیاری از [[تمیمیان]] به [[مذهب خوارج]]، از [[عبداللّه بن اباض]] که اباضی‌ها به او منسوب‌اند، [[عبداللّه بن صَفّار]] که صُفری‌ها بدو منتسب شده‌اند و بُرَک یا [[بَرْک بن عبداللّه]]، ضارب [[معاویه]] در شب نوزدهم [[ماه رمضان]] [[سال ۴۰ هجری]]<ref>ابن کلبی، جمهرة النسب، ج ۱، ص۲۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱۱، ص۴۴۵.</ref> به عنوان چهره‌های [[برتر]] این [[فرقه]] نام برده شده است. از [[دانشمندان]] متأخرتر تمیم نیز می‌توان به اسامی [[نعمان بن محمد]] معروف به [[قاضی]] نعمان از فقهای [[اسماعیلی مذهب]]، [[ابن قلانسی]] [[تاریخ]] نگار و صاحب اثر "ذیل تاریخ [[دمشق]]"، [[عبدالکریم سمعانی]] مشهور به [[محدّث]] [[مشرق]] و صاحب کتاب "الانساب"، [[احمد بن یحیی ضبی]] [[مورخ]] شهیر اندلسی و صاحب کتاب "[[بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس]]"<ref>عبداللّه محمودحسین، قبیلة تمیم عبر العصور، ص۳۰۵ـ ۳۰۶، ۳۰۹، ۳۴۲، ۴۰۳ـ ۴۴۸، ۴۲۰ـ ۴۲۲.</ref> و... اشاره کرد.<ref>رودگر، قنبرعلی، مقاله "تمیم"، دانشنامه جهان اسلام، ج۸.</ref> همچنین از [[محمد بن تمیم نهشلی]] از [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}}،<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۶۵؛ ابن داوود حلی، رجال ابن‌داوود، ص۱۶۶.</ref> [[هیثم بن عروه کوفی]] از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}}، <ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۳۷.</ref> [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب [[امام صادق]] و [[امام کاظم]] {{ع}}،<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۵.</ref> [[دارم بن قبیصه دارمی]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۶۲.</ref> و [[عمرو بن مسلم]] و [[ابونجران]] از [[یاران امام کاظم]] {{ع}} و پسرش [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} <ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۳۵.</ref> هم، به عنوان بخشی از چهره‌های ممتاز [[شیعی]] این [[قبیله]] نام برده شده است.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۵، ۶۵،۸۰</ref> ضمن این که از ذکر نام چهره شیعی مشهور [[تمیم]] یعنی [[اصبغ بن نباته حنظلی]]<ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۶۹.</ref> از [[یاران]] ویژه [[امام علی]] {{ع}} و از [[راویان]] بنام [[حدیث]] ایشان <ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۵۷.</ref> نیز نباید [[غفلت]] کرد.
ضمن این که مشهورترین چهره این [[قبیله]] در [[جود]] و [[سخاوت]]، [[هذلول بن کعب عنبری]] است که در جود و [[سخا]] با حاتم طایی مقایسه ‌شده است. <ref>ابن سعید مغربی، نشوة الطرب، ص۴۱۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> همچنین بواسطه داخل شدن بسیاری از [[تمیمیان]] به [[مذهب خوارج]]، از [[عبداللّه بن اباض]] که اباضی‌ها به او منسوب‌اند، [[عبداللّه بن صَفّار]] که صُفری‌ها بدو منتسب شده‌اند و بُرَک یا [[بَرْک بن عبداللّه]]، ضارب [[معاویه]] در شب نوزدهم [[ماه رمضان]] [[سال ۴۰ هجری]]<ref>ابن کلبی، جمهرة النسب، ج ۱، ص۲۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱۱، ص۴۴۵.</ref> به عنوان چهره‌های [[برتر]] این [[فرقه]] نام برده شده است. از [[دانشمندان]] متأخرتر تمیم نیز می‌توان به اسامی [[نعمان بن محمد]] معروف به [[قاضی]] نعمان از فقهای [[اسماعیلی مذهب]]، [[ابن قلانسی]] [[تاریخ]] نگار و صاحب اثر "ذیل تاریخ [[دمشق]]"، [[عبدالکریم سمعانی]] مشهور به [[محدّث]] [[مشرق]] و صاحب کتاب "الانساب"، [[احمد بن یحیی ضبی]] [[مورخ]] شهیر اندلسی و صاحب کتاب "[[بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس]]"<ref>عبداللّه محمودحسین، قبیلة تمیم عبر العصور، ص۳۰۵ـ ۳۰۶، ۳۰۹، ۳۴۲، ۴۰۳ـ ۴۴۸، ۴۲۰ـ ۴۲۲.</ref> و... اشاره کرد.<ref>رودگر، قنبرعلی، مقاله "تمیم"، دانشنامه جهان اسلام، ج۸.</ref> همچنین از [[محمد بن تمیم نهشلی]] از [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}}،<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۶۵؛ ابن داوود حلی، رجال ابن‌داوود، ص۱۶۶.</ref> [[هیثم بن عروه کوفی]] از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}}، <ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۳۷.</ref> [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب [[امام صادق]] و [[امام کاظم]] {{ع}}،<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۵.</ref> [[دارم بن قبیصه دارمی]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۶۲.</ref> و [[عمرو بن مسلم]] و [[ابونجران]] از [[یاران امام کاظم]] {{ع}} و پسرش [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} <ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۳۵.</ref> هم، به عنوان بخشی از چهره‌های ممتاز [[شیعی]] این [[قبیله]] نام برده شده است.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۵، ۶۵،۸۰</ref> ضمن این که از ذکر نام چهره شیعی مشهور [[تمیم]] یعنی [[اصبغ بن نباته حنظلی]]<ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۶۹.</ref> از [[یاران]] ویژه [[امام علی]] {{ع}} و از [[راویان]] بنام [[حدیث]] ایشان <ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۵۷.</ref> نیز نباید [[غفلت]] کرد.
==[[بنی‌تمیم]]==
[[قبیله بنی‌تمیم]] از تمیم بن مر بن اد بن طابه بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان، از [[نوادگان]] اسماعیل{{ع}} است و از بزرگ‌ترین [[قبایل]] مشهور [[عرب]] و از [[اعراب عدنانی]] است که در اکثر [[بلاد اسلامی]] منتشر شده است و به گروه‌های [[شیعه]] و [[سنی]] تقسیم شده است. هچنین درگیری‌های خونینی بین آنها اتفاق افتاده است.
[[سرزمین]] اصلی و خاستگاه [[قبیله تمیم]]، چند مکان از مناطق جزیرةالعرب به‌ویژه صحرای نجد بوده است که در دوره پیش از [[اسلام]]، به عنوان زیستگاه بنی‌تمیم از آنها یاد شده است. [[حیره]] در [[عراق]] و نیز [[بحرین]]، از دیگر سکونت‌گاه‌های تیره‌هایی از بنی‌تمیم بوده است.. از آغاز تأسیس [[بصره]]، [[تمیمی‌ها]] از نخستین ساکنان این [[شهر]] بودند و در این شهر از [[قدرت]] و [[نفوذ]] زیادی برخوردار بودند. با اقامت قبیله‌های رقیب در شهرهایی چون [[کوفه]] و بصره، اندک اندک [[تعصبات]] شهری جای [[تعصبات قبیله‌ای]] را گرفت؛ ازهمین‌رو، گاه به جای تمیم، از تمیم بصره و تمیم کوفه سخن به میان می‌آمد؛ چنان‌که [[احنف بن قیس]]، بزرگ [[تمیمیان]] بصره، در رویداد [[نبرد]] میان [[اَزد]] و تمیم در بصره به [[صراحت]] گفت که در نظر او [[ازد]] بصره از تمیم کوفه و ازد کوفه از تمیم [[شام]] والاتر است<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، مدخل بنی‌تمیم.</ref>.
درگیری‌های قبیله‌ای به‌ویژه در شهرهای بصره و کوفه و بعدها در [[خراسان]]، عمده‌ترین [[منازعات]] بنی‌تمیم در [[عهد]] [[اموی]] به شمار می‌رود. نقش [[سیاسی]] [[اجتماعی]] بنی‌تمیم در دوره اموی را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد نزاع‌های قبیله‌ای شایع در این دوره؛ مشارکت در [[فتوحات اسلامی]]؛ [[کوشش]] در شکل‌گیری [[خلافت عباسی]]. از آنجا که تمیمی‌ها با [[فرماندهی]] احنف بن قیس در [[فتوحات]] خراسان نقش گسترده داشتند و این منطقه از لحاظ [[اداری]] تابع بصره بود، نزاع‌های سخت قبیله‌ای همچون بصره، نخست میان تمیم و [[ربیعه]] و اندکی بعد، میان تمیم و ازد، از اواخر دوره [[معاویه]] تا پایان دوره اموی در مناطق [[خراسان]] ادامه داشت. پس از [[مرگ یزید]]، [[آتش]] [[ستیز]] میان [[تمیم]] و [[ازد]] در [[بصره]] چنان زبانه کشید که [[حکمران]] [[شهر]]، [[عبیدالله بن زیاد]] به‌ناچار از شهر گریخت و [[مسعود بن عمرو]] عتکی، بزرگ [[ازدیان]]، به‌دست [[تمیمی‌ها]] کشته شد. با [[هوشمندی]] [[احنف بن قیس]] و پرداخت [[مالی]] سنگین، این [[فتنه]] تا اندازه‌ای فرونشست<ref>تاریخ طبری، ج۷، ص۳۱۵۲.</ref>.
در [[جنگ جمل]]، بسیاری از تیره بنی‌حنظله [[قبیله بنی‌تمیم]] به تحریک [[طلحه]] و [[زبیر]] به [[سپاه عایشه]] پیوستند؛ اما [[بنی یربوع]] همگی بر [[طاعت علی]]{{ع}} [[وفادار]] ماندند. در این [[نبرد]]، بخش بزرگ‌تر تمیم با [[رأی]] احنف بن قیس که بزرگ تمیم بصره بود، پس از [[رایزنی]] با [[امام علی]]{{ع}} از نبرد [[کناره‌گیری]] کردند. در [[جنگ صفین]]، تمیمی‌ها اغلب در صف [[سپاهیان امام علی]]{{ع}} جنگیدند و حتی کسانی چون احنف بن قیس، که در [[جمل]] از [[جنگ]] کناره گرفته بود، این بار در کنار [[امام]] وارد جنگ شدند. برخی [[تمیمیان]] به رغم [[همراهی با امام]] علی{{ع}} در [[صفین]]، پس از پایان این نبرد در شمار [[خوارج]] درآمدند. بعدها [[منازعات]] قبیله‌ای میان ازد و تمیم به خراسان نیز راه یافت و به نبرد میان مُضَر (تمیم و قیس) و [[یمن]] (ازد و [[ربیعه]]) تبدیل شد. [[اعراب]] [[مضر]] که بیشترشان را [[بنی‌تمیم]]، به‌ویژه [[بنوالهجیم]] و [[بنوالعنبر]] و [[بنومازن]] تشکیل می‌دادند، از [[اکثریت]] برخوردار بودند. [[طبری]] در ذکر حوادث [[سال ۱۲۰ هجری]] تصریح می‌کند که بیشتر خراسانیان از بنی‌تمیم‌اند<ref>تاریخ طبری، ج۱۰، ص۴۲۴۶.</ref>. در طول [[حکومت بنی‌امیه]]، دسته‌هایی از بنی‌تمیم در [[درگیری‌ها]] و شورش‌های صورت گرفته علیه [[حکومت]] مرکزی مشارکت داشتند.<ref>[[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری]]، ص۸۱.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۱۶۶: خط ۱۷۲:
# [[پرونده:54567.jpg|22px]] [[علی اصغر رجاء|رجاء، علی اصغر]]، [[بنی تمیم (مقاله)|مقاله «بنی تمیم»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴ (کتاب)|'''دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴''']]
# [[پرونده:54567.jpg|22px]] [[علی اصغر رجاء|رجاء، علی اصغر]]، [[بنی تمیم (مقاله)|مقاله «بنی تمیم»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴ (کتاب)|'''دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴''']]
# [[پرونده:13681302.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]
# [[پرونده:13681302.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]
# [[پرونده: IM010553.jpg|22px]] [[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|'''بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


۷۵٬۸۷۱

ویرایش