سیره فرهنگی امام باقر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== فضای [[علمی]] و [[فرهنگی]] در عصر امام باقر{{ع}} == | == فضای [[علمی]] و [[فرهنگی]] در عصر امام باقر{{ع}} == | ||
فضای سیاسی در عصر امویان سبب [[تغییر]] فضای علمی | فضای سیاسی در عصر امویان سبب [[تغییر]] فضای علمی ـ فرهنگی جامعه شد. عالمانی مانند [[ابن شهاب]] زُهری به دربار وابسته شدند و به نشر [[احادیث جعلی]] پرداختند. در نتیجه [[فرهنگ]] [[جامعه اسلامی]] از آموزه‌های [[وحیانی]] و [[دینی]] دور شد و با تقویت و [[تأیید]] فرقه‌های ساخته‌شده، پایه‌های [[قدرت]] [[امویان]] [[استحکام]] یافت. در چنین فضایی، جریان منع [[نقل حدیث]] هم وجود داشت، گروه‌های [[خوارج]]، [[مرجئه]] و [[معتزله]] ظهور و بروز یافتند و نشر [[اسرائیلیات]] فراوان شد. [[غالیان]] نیز از درون [[شیعه]] به [[تخریب]] پرداختند تا جایی که [[شیعیان]] چندان با [[مناسک حج]] و [[احکام]] [[حلال و حرام]] [[الهی]] آشنا نبودند. | ||
[[امام باقر]]{{ع}} در چنین فضایی بود، [[مبارزه]] [[علمی]] و [[فرهنگی]] را به [[اقدامات سیاسی]] ترجیح داد و به تبیین مسائل دینی و مذهبی پرداخت تا دست‌کم شیعه را به [[احکام الهی]] آشنا کند<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۲۰.</ref>. [[امام]]{{ع}} ثابت کرد که در برخی شرایط، قلم از [[سلاح]] مؤثرتر و تحول‌آفرین‌تر است و بدین ترتیب، حتی [[دانشمندان اهل سنت]] را به [[تعجب]] واداشت، چنان که [[ابن حجر]] تصریح کرد که | [[امام باقر]]{{ع}} در چنین فضایی بود، [[مبارزه]] [[علمی]] و [[فرهنگی]] را به [[اقدامات سیاسی]] ترجیح داد و به تبیین مسائل دینی و مذهبی پرداخت تا دست‌کم شیعه را به [[احکام الهی]] آشنا کند<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۲۰.</ref>. [[امام]]{{ع}} ثابت کرد که در برخی شرایط، قلم از [[سلاح]] مؤثرتر و تحول‌آفرین‌تر است و بدین ترتیب، حتی [[دانشمندان اهل سنت]] را به [[تعجب]] واداشت، چنان که [[ابن حجر]] تصریح کرد که حضرت گنج‌های پنهان [[معارف]] و [[دانش]] را آشکار نمود و [[حقایق]] و لطایف آنها را تبیین کرد. | ||
بر پایه برخی [[اخبار]]، در این دوره، احتمال چالش میان شیعیان با [[مخالفان]] وجود داشت، چالشی که جز ابراز [[هیجان]] و [[اختلاف]] سودی نداشت و حتی تلاش‌های علمی - فرهنگی امام را ناکام می‌گذارد. از این رو، به شیعیان سفارش کرد که با مخالفان [[فکری]] [[دشمنی]] نکنند<ref>برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۰۳.</ref> و پیوسته [[پیروان]] خود را به [[اطاعت]] از [[پروردگار]] و عمل به [[دستورهای الهی]] [[دعوت]] کرد. | بر پایه برخی [[اخبار]]، در این دوره، احتمال چالش میان شیعیان با [[مخالفان]] وجود داشت، چالشی که جز ابراز [[هیجان]] و [[اختلاف]] سودی نداشت و حتی تلاش‌های علمی - فرهنگی امام را ناکام می‌گذارد. از این رو، به شیعیان سفارش کرد که با مخالفان [[فکری]] [[دشمنی]] نکنند<ref>برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۰۳.</ref> و پیوسته [[پیروان]] خود را به [[اطاعت]] از [[پروردگار]] و عمل به [[دستورهای الهی]] [[دعوت]] کرد. | ||
| خط ۴۱: | خط ۱۵: | ||
با توجه به چنین فضایی، به شرح اقدامات علمی - فرهنگی امام باقر{{ع}} پرداخته می‌شود<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۳۵.</ref>. | با توجه به چنین فضایی، به شرح اقدامات علمی - فرهنگی امام باقر{{ع}} پرداخته می‌شود<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۳۵.</ref>. | ||
== اقدامات علمی | == اقدامات علمی ـ فرهنگی امام باقر{{ع}} == | ||
امام{{ع}} برای [[تحول]] فکری در [[جامعه]] اقدماتی را به شرح ذیل در دستور کار قرار داد. | امام{{ع}} برای [[تحول]] فکری در [[جامعه]] اقدماتی را به شرح ذیل در دستور کار قرار داد. | ||
| خط ۶۲: | خط ۳۶: | ||
[[فقیهان]] [[شیعه]] از [[روایت]] {{متن حدیث|إِنَّمَا عَلَيْنَا أَنْ نُلْقِيَ إِلَيْكُمُ الْأُصُولَ وَ عَلَيْكُمْ أَنْ تُفَرِّعُوا}}<ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج۴، ص۴۵ - ۴۶.</ref>، برای [[وجوب]] [[اجتهاد]] بهره گرفتند و بر اساس اصول تبیین‌شده از سوی امام، درباره مسائلی که [[حُکم]] صریحی ندارد، اجتهاد کردند، [[قواعد]] [[فقهی]] تعریف نمودند و [[فتوا]] دادند<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۳۷.</ref>. | [[فقیهان]] [[شیعه]] از [[روایت]] {{متن حدیث|إِنَّمَا عَلَيْنَا أَنْ نُلْقِيَ إِلَيْكُمُ الْأُصُولَ وَ عَلَيْكُمْ أَنْ تُفَرِّعُوا}}<ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج۴، ص۴۵ - ۴۶.</ref>، برای [[وجوب]] [[اجتهاد]] بهره گرفتند و بر اساس اصول تبیین‌شده از سوی امام، درباره مسائلی که [[حُکم]] صریحی ندارد، اجتهاد کردند، [[قواعد]] [[فقهی]] تعریف نمودند و [[فتوا]] دادند<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۳۷.</ref>. | ||
=== امام{{ع}} و [[زیدیه]] === | |||
[[امام باقر]]{{ع}} به سبب [[اختلافات]] [[فکری]]، چالش‌های درون‌شیعی و برون‌مذهبی و نیز سخت‌گیری‌های [[حاکمان اموی]]، از [[اقدام]] [[سیاسی]] برای اندازی [[حکومت]] [[پرهیز]] کرد. این اختلافات و چالش‌ها سبب ظهور و بروز دیدگاه‌های مختلف سیاسی شد و برخی به امام خرده گرفتند که چرا حضرت [[قیام]] نمی‌کند. زید، برادر امام، و یارانش [[اعتقاد]] داشتند که امام باید دست به [[شمشیر]] ببرد و قیام کند. [[عمر بن رباح]] نیز می‌گفت: امام باید [[اهل]] قیام باشد<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۰۵ - ۵۰۶.</ref>. [[شیعیان عراق]] در اثر [[ستم]] [[امویان]]، [[منتظر]] قیام امام باقر{{ع}} بودند، اما حضرت در برابر آنان [[مقاومت]] کرد. این مقاومت سبب شد برخی در [[امامت]] ایشان تردید کنند و به برادرش زید بپیوندند. روش [[پیروان زید]] موجب [[ناراحتی]] امام شد، آنان را [[نکوهش]] و [[لعن]] کرد<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۹۰.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۳۳.</ref> | |||
=== امام و جبریه و [[قدریه]] === | |||
آیاتی از [[قرآن]] به [[حاکمیت مطلق الهی]] اشاره دارد، مانند: {{متن قرآن|مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ}}<ref>«و چرا هنگامی که به باغستان خویش درآمدی نگفتی: «ما شاء الله لا قوّة الّا باللّه» [- آنچه خداوند بخواهد (همان است) هیچ توانی جز از سوی خداوند نیست؛ اگر مرا در مال و فرزند کمتر از خود می‌یابی» سوره کهف، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَاءُ وَتَهْدِي مَنْ تَشَاءُ}}<ref>«و موسی هفتاد تن از قوم خود را برای میقات ما برگزید پس همین که زمین‌لرزه آنان را فرا گرفت (موسی) گفت: پروردگارا! اگر اراده می‌فرمودی آنان و مرا پیش از این نابود می‌کردی، آیا ما را برای آنچه برخی از کم‌خردان ما کرده‌اند نابود می‌فرمایی؟ این، جز آزمون تو نیست که با آن هرکس را بخواهی گمراه می‌داری و هرکس را بخواهی راهنمایی می‌فرمایی، تو سرور مایی پس ما را بیامرز و بر ما بخشایش آور و تو بهترین آمرزندگانی» سوره اعراف، آیه ۱۵۵.</ref> و آیاتی نیز [[انسان]] را [[صاحب اختیار]] می‌داند، که راهش را خودش [[انتخاب]] می‌کند، مانند: {{متن قرآن|وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و خداوند، آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید و (چنین کرد) تا هر کس برابر با آنچه انجام داده است جزا بیند و به آنان ستم نخواهد شد» سوره جاثیه، آیه ۲۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى}}<ref>«بگو: آیا جز خداوند پروردگاری بجویم حال آنکه او پروردگار هر چیز است و هیچ کس کاری (زشت) جز به زیان خویش نمی‌کند و هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر نمی‌دارد سپس بازگشتتان به سوی پروردگارتان است آنگاه شما را به آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گردا» سوره انعام، آیه ۱۶۴.</ref> و {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ}}<ref>«و هر گزندی به شما برسد از کردار خود شماست و او از بسیاری (از گناهان شما نیز) در می‌گذرد» سوره شوری، آیه ۳۰.</ref>. این [[آیات]] باید از سوی [[مفسران]] [[واقعی]] و [[امامان معصوم]]{{عم}} که [[راسخان در علم]] هستند، [[تفسیر]] شوند، تا [[جامعه]] دچار [[انحراف]] نشود. عدم تبیین صحیح آیات و توجه به بخشی از آنها سبب انحراف است. از این رو، گروهی به [[جبر]] و عده‌ای به [[تفویض]] [[گرایش]] یافتند. | |||
[[امام]]{{ع}} با جبریه و [[قدریه]] درباره [[جبر و اختیار]] [[انسان]] [[گفتگو]] کرد و در مقابل این دو دیدگاه [[انحرافی]]، [[نظریه]]{{متن حدیث|لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ بَلِ الْأَمْرُ بَيْنَ الْأَمْرَيْنِ}}<ref>طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۱۹۸.</ref> را مطرح کرد. [[حضرت]] در تبیین این نظریه فرمود: «[[رحمت الهی]] به بندگانش، بیش از آن است که آنان را به [[گناه]] مجبور کند و سپس آنان را [[عذاب]] نماید. نیز [[خدا]] نیرومندتر از آن است که چیزی را [[اراده]] کند و تحقق نیابد». پرسیدند میان جبر و اختیار، جایگاه دیگری هم هست؟ فرمود: فضایی وسیع‌تر از فضای [[آسمان]] و [[زمین]]<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۵۹.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۴۶.</ref> | |||
=== [[امام]] و [[غالیان]] === | |||
غالیان [[امامان معصوم]]{{عم}} را [[خدا]] می‌دانستند، قائل به [[تناسخ]] [[روح]] آنان در وجود خود بودند یا [[ادعای نبوت]] می‌کردند. ادعاهای آنان بیشتر نشانگر [[ضعف]] [[فرهنگی]] [[جامعه]] آن عصر بود که از [[جهل]] و [[ناآگاهی]] [[مردم]] برای اهداف [[دنیوی]] خود بهره می‌جستند و برای بهره‌مندی از [[حمایت]] [[اصحاب امام]] و [[شیعیان]]، [[روایت]] [[جعل]] می‌کردند. فرقه‌های غالی مانند [[مغیریه]]، [[جارودیه]]، خَطّابیه و مَعَمریه در [[زمان امام باقر]]{{ع}} شکل گرفت<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۲۱، ۴۳ - ۴۴، ۵۹.</ref> و امام آنان را به شدت از خود طرد کرد و [[لعن]] نمود، تا چهره [[واقعی]] آنان نمایان شود. | |||
[[مغیرة بن سعید]]، [[بیان بن سمعان]]، [[صائد نهدی]]، [[حمزة بن عماره بربری]]، [[حارث شامی]]، [[عبدالله بن عمرو بن حارث]]، [[ابوالخطّاب]] و [[بشار اشعری]] از غالیان لعنت‌شده هستند<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹، ۴۹۰، ۵۷۷، ۵۹۰ و ۵۹۳.</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} [[مغیره]] را به [[بلعم]] (باعورا) [[تشبیه]] کرد که [[خداوند]] [[اسم اعظم]] را به او عطا کرد و سپس [[گمراه]] شد<ref>عیاشی، تفسیر، ج۲، ص۴۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۳، ص۳۷۹.</ref>. [[بیان بن سمعان]] خود را [[پیامبر]] می‌دانست<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۵، ص۲۰۹.</ref> و چون بر [[امام سجاد]]{{ع}} [[دروغ]] بست، از سوی امام باقر{{ع}} [[لعنت]] شد<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۹۱.</ref>. امام{{ع}} برای [[مبارزه]] با [[غلات]]، افزون بر شیوه طرد و لعن به بیان صفات [[اسلام]] کامل، [[مؤمن]]<ref>طوسی، الامالی، ص۱۸۹.</ref> و صفات [[شیعه]]<ref>صدوق، الخصال، ص۳۹۷ و ۴۴۴.</ref> پرداخت<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۴۶.</ref>. | |||
=== امام و [[یهودیان]] === | |||
امام باقر{{ع}} مسلمانانی را که (مانند [[کعب الاحبار]]) از [[افکار]] [[یهود]] تأثیر می‌پذیرفتند، [[دروغ‌گو]] خواند و در برابر ادعای او که بیت‌المَقدِس قبله‌ای [[برتر]] از [[کعبه]] است، فرمود: خداوند در زمین خانه‌ای دوست‌داشتنی‌تر از کعبه نیافریده است<ref>کلینی، الکافی، ج۴، ص۲۴۰.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۴۷.</ref> | |||
=== امام و [[کیسانیه]] === | |||
کیسانیه در [[عصر امام سجاد]]{{ع}} ظهور کرد و برخی شیعیان با [[تبلیغات]] مختار به [[امامت و مهدویت]] [[محمد بن حنفیه]] و پس از وی فرزندش [[ابوهاشم]] گرویدند. طرح [[مهدویت]] به معنای منجی‌بودن، در میان شیعیانی که تحت فشار [[حاکمیت]] [[اموی]] بودند، سبب رواج [[کیسانیه]] شد. اشعار کُثَیِّر عَزَّه و [[سید]] حِمیری مبنی بر [[نجات]] [[شیعه]] از این وضعیت دشوار، نیز به گسترش [[مهدویت]] [[ابن حنفیه]] کمک کرد. با این حال، برخی [[شیعیان]] مانند [[ابوخالد کابلی]] و [[قاسم بن عوف]]، پیرو محمد بن حنفیه بودند، ولی او را ترک کرده به [[امام باقر]]{{ع}} گرویدند<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۳۶ - ۳۴۰.</ref>. [[امام]] برای [[جلوگیری از انحراف شیعیان]] به تبیین صحیح مسئله [[امامت]] و [[وجوب]] [[نص بر امامت]] [[ائمه]] از [[فرزندان فاطمه]]{{س}} پرداخت<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص۲۴۷.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||