دعا در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[اسلام]] به دعا توجه خاصی شده‌است. در برخی [[آیات]] به دعا و نیایش [[انبیای الهی]] اشاره شده‌ است {{متن قرآن|قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«گفتند: پروردگارا! ما به خویش ستم کردیم و اگر ما را نیامرزی و بر ما نبخشایی بی‌گمان از زیانکاران خواهیم بود» سوره اعراف، آیه ۲۳.</ref>،  {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند  که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ}}<ref>«پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.</ref>، {{متن قرآن|هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ}}<ref>«آنجا بود که زکریّا پروردگار خود را فرا خواند، گفت: پروردگارا! به من از سوی خویش فرزندی پاکیزه عطا کن که تو شنوای دعایی» سوره آل عمران، آیه ۳۸.</ref> و آیات چندی به [[دعا کردن]] [[بندگان]] در پیشگاه [[الهی]] توصیه می‌کنند {{متن قرآن|وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ}}<ref>«و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.</ref>،  {{متن قرآن|ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«پروردگارتان را به لابه و نهانی بخوانید که او تجاوزگران را دوست نمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>،  {{متن قرآن|وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند  را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.</ref> برخی [[آیات]] [[دعا]] و [[نیایش]] را سبب توجه و اعتنای [[خداوند]] به بندگانش معرفی می‌کند {{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا}}<ref>«بگو: اگر دعای شما نباشد  پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد که (حقّ را) دروغ شمردید پس به زودی (عذاب) گریبانگیر (شما) خواهد شد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref> همچنین کتاب‌های فراوانی با موضوع دعا وجود دارد که می‌توان از آن جمله به [[صحیفه سجادیه]] [[امام‌ علی‌ بن‌ الحسین]]{{ع}}، [[مصباح المتهجد]] [[شیخ طوسی]]، [[فلاح السائل]] و نیز الاقبال [[سید بن‌ طاووس]] و [[مفتاح الفلاح]] [[شیخ بهایی]] اشاره کرد. برخی کتاب‌های [[روایی]] با اختصاص ابوابی به دعا، [[روایات]] متعددی در [[فضیلت]] [[دعا]] و [[برتری]] آن بر [[عبادات]] دیگر نقل کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۴۶۶/۲.</ref> از [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{ع}} نیز [[دعاها]] و مناجات‌های بسیاری در موقعیت‌های مختلف و زمان‌های خاص نقل شده‌ است؛ مانند [[دعای جوشن کبیر]]، [[دعای کمیل]]، [[دعای عرفه]] و [[مناجات شعبانیه]].

زبان [[دعا]] در [[مکتب اهل بیت]]{{ع}} زبانی است که در عین [[لطافت]] و [[شور]]، دارای بالاترین مرتبه [[فصاحت]] و [[زیبایی]] است و کمک می‌کند [[معارف الهی]] به [[قلب]] برسد.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۳۳۸/۱۷.</ref> [[امام خمینی]] [[معتقد]] است [[قرآن]] و دعا از هم جدا نیستند؛ همان‌گونه که [[پیامبر]]{{صل}} نیز از قرآن جدا نیست و دعاهای واردشده از [[معصومان]]{{ع}} به [[زبان قرآن]] و شارح آنهاست<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ۱۸۹.</ref> و راه رسیدن به مقصود قرآن است. از این جهت با کنارگذاشتن دعا، قرآن نیز از میان می‌رود؛<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ۱۴۹.</ref> بنابراین باید با دعا انس پیدا کرد.<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ۱۸۹.</ref> ایشان معتقد است معارفی که در [[دعاهای مأثور]] وجود دارد، ممکن است در [[احادیث]] نباشد؛ زیرا مخاطبِ [[ائمه]]{{ع}} در [[حدیث]]، عموم [[مردم]] هستند و اندازه [[فهم]] آنها در [[گفتارها]] و خطاب‌ها باید رعایت شود؛ ولی در [[دعاها]] مخاطب خداست. از این جهت [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} آنچه در [[دل]] دارد، ابراز می‌کند.<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ۱۸۳/۲؛ امام خمینی، صحیفه امام، ۲۸۶/۱۹.</ref>

در [[حقیقت]] در [[معارف دینی]] بهترین و مؤثرترین آثارِ معصومان{{ع}} دعاست؛ زیرا معصومان{{ع}} آنچه را از [[معارف]] به ایشان رسیده‌است، با چندین درجه تنزل هم نمی‌توانند به مردم عادی منتقل کنند؛ ولی در دعا، چون توجه به خداست، آنچه [[حق]] مطلب است، ادا کرده و [[آداب]] ذل [[عبودیت]] و عز [[ربوبیت]] را مراعات کرده‌اند (همان، ۳/۳۶۷) و با زبان خاص خویش، [[انسان]] را بالا برده‌اند.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۳۲/۱۳.</ref> به [[اعتقاد]] امام خمینی، [[دعا]] قرآن صاعد است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۴۱۸/۱۸؛ ۲۸۶/۱۹، ۳۵۵؛ ۴۱۰/۲۰ و ۲۳۷/۲۱.</ref> و همانند قرآن دارای معارف بلندی است؛ ولی زبان قرآن با زبان دعا متفاوت است؛ زیرا اگرچه قرآن دربردارنده همه [[حقایق]] است، ولی در بسیاری موارد رمزگونه بیان شده‌است که [[بشر]] عادی به آن دست نمی‌یابد؛ اما دعا این‌گونه نیست؛<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۴۴۷/۱۸، ۴۵۳ و ۴۰۹/۲۰ ـ ۴۱۰.</ref> برای مثال بعضی از فقرات [[مناجات شعبانیه]] دربردارنده تمام مسائلی است که عرفا در کتاب‌های خود آورده‌اند و در [[حقیقت]]، عرفای [[اسلام]] از همین [[ادعیه]] استفاده کرده‌اند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۳۲/۱۳.</ref>

در برخی [[روایات]] آثاری برای دعا ذکر شده‌است؛ ازجمله برگرداندن [[حکم]] و [[قضای الهی]]<ref>کلینی، الکافی، ۴۶۹/۲؛ طوسی، الامالی، ۱۳۵.</ref> و روی‌آوردن و اقبال [[قلوب]] [[مؤمنان]] به دعاکننده، هنگامی که او قلباً به سوی [[خدا]] روی آورد.<ref>حرّ عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۴۷۷/۵.</ref> [[علمای اخلاق]] نیز [[دعا]] را سبب جلب [[رحمت]] [[حق‌تعالی]]<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ۳۴۱/۲.</ref> و یکی از عوامل برگرداندن [[قضا و قدر]] غیر حتمی [[الهی]] می‌دانند؛<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۵۹۲/۳.</ref> زیرا دعا نیز ازجمله [[مقدرات الهی]] است که با وجود شرایطش می‌تواند همچون اسباب عادی دیگر تأثیرگذار باشد.<ref>ابن‌سینا، ابن‌سینا، التعلیقات، ۵۱ ـ ۵۲ و ۱۸۰ ـ ۱۸۱؛ میرداماد، القبسات، ۴۵۲ ـ ۴۵۴؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، ۴۰۲/۶ ـ ۴۰۶.</ref>

[[امام خمینی]] تأثیر دعا را در افراد عادی بیشتر از [[نماز]] می‌داند و [[معتقد]] است تکرار دعا برای نورانی‌شدن [[قلب]]، ملکه‌ شدن ذکر [[خداوند]] برای [[انسان]] و در نهایت، [[اتحاد]] [[ذاکر]] با ذکر است.<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ۲۷۱/۳.</ref> ایشان یکی از آثار تکرار دعا را گشوده‌ شدن زبان قلب می‌داند تا قلب به همراه زبان ذاکر شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۹.</ref> به [[باور]] ایشان [[دعاها]] انسان را از ظلمت‌کده [[دنیا]] بیرون می‌سازد و نفس را از سرگشتگی‌ها خارج می‌کند و شخص قوت [[روحی]] می‌یابد و سبکبار می‌شود؛<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۳۳/۱۳.</ref> همچنین دعا نقش مهمی در ساختن [[انسان‌ها]] و [[تربیت]] [[جامعه]] دارد و در [[حقیقت]] تمام [[خیرات]] و [[برکات]] از دعاست.<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ۱۴۶ ـ ۱۵۰.</ref> ایشان دعا را عبادتی می‌داند که با [[انقطاع]] از غیر و توجه به حق‌تعالی، [[انسان]] را از [[آتش]] و [[عذاب]] [[نجات]] می‌دهد و قلب او را [[نورانی]] می‌کند.<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ۲۷۰/۳ ـ ۲۷۱.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان مضمون برخی دعاها سبب از خود بی‌خودشدن قلب [[عارف]] می‌شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۳.</ref>.<ref>[[محسن میرزاپور|میرزاپور، محسن]]، [[دعا - میرزاپور (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۵ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۵، ص۳۹۵ – ۴۰۳.</ref>

# درخواست رفع حجاب‌های غلیظ و [[همنشینی]] با [[پاکان]] و [[مخلصان]].<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۶۶۰.</ref>.<ref>[[محسن میرزاپور|میرزاپور، محسن]]، [[دعا - میرزاپور (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۵ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۵، ص۳۹۵ – ۴۰۳.</ref>