عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←ارکان عبادت
بدون خلاصۀ ویرایش |
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
عبادات تقربی: عباداتی است که قصد عنوان و قصد قربت در آن شرط است؛ مثل [[پرداخت خمس]] و [[زکات]] که اگر در این گونه از عبادات، قصد عنوان و قصد قربت به جا آورده نشود، [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود؛ لکن با این وجود این‌گونه [[اعمال]] را [[اعمال عبادی]] نمی‌گویند؛ زیرا با پرداخت خمس [[صدق]] نمی‌کند که فرد [[خدا]] را عبادت کرده است؛ بلکه گفته می‌شود {{عربی|إنها تقرب إلى الله}} یعنی با انجام این عمل به خداوند [[تقرب]] پیدا کرد<ref>امام خمینی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج۱، ص۲۶۰.</ref>. | عبادات تقربی: عباداتی است که قصد عنوان و قصد قربت در آن شرط است؛ مثل [[پرداخت خمس]] و [[زکات]] که اگر در این گونه از عبادات، قصد عنوان و قصد قربت به جا آورده نشود، [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود؛ لکن با این وجود این‌گونه [[اعمال]] را [[اعمال عبادی]] نمی‌گویند؛ زیرا با پرداخت خمس [[صدق]] نمی‌کند که فرد [[خدا]] را عبادت کرده است؛ بلکه گفته می‌شود {{عربی|إنها تقرب إلى الله}} یعنی با انجام این عمل به خداوند [[تقرب]] پیدا کرد<ref>امام خمینی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج۱، ص۲۶۰.</ref>. | ||
[[نظام عبادی]]: [[نظام]] در این‌گونه موارد، مثل نظام [[حقوق زن]] در [[اسلام]]، نظام صدرایی، نظام [[فلسفی]]، به معنای مجموعه آرای [[منظم]] صاحب [[اندیشه]] در یک حوزه خاصی است<ref>عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر نظام صدرایی، ج۱، ص۶۸.</ref>. مقصود از [[نظام عبادی]] [[امام خمینی]] مجموعه آراء و اندیشه‌هایی است که امام خمینی درباره [[عبادت]] دارند. قابل ذکر است مقصود از نظام عبادی در این نوشتار عبادت به معنای خاص است.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۹.</ref> | [[نظام عبادی]]: [[نظام]] در این‌گونه موارد، مثل نظام [[حقوق زن]] در [[اسلام]]، نظام صدرایی، نظام [[فلسفی]]، به معنای مجموعه آرای [[منظم]] صاحب [[اندیشه]] در یک حوزه خاصی است<ref>عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر نظام صدرایی، ج۱، ص۶۸.</ref>. مقصود از [[نظام عبادی]] [[امام خمینی]] مجموعه آراء و اندیشه‌هایی است که امام خمینی درباره [[عبادت]] دارند. قابل ذکر است مقصود از نظام عبادی در این نوشتار عبادت به معنای خاص است.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۹.</ref> | ||
== معنی == | |||
«[[عبادت]]» از ریشه «[[عبد]]» به دو معنای [[نرمی]] و [[ذلت]] یا [[سختی]] و [[غلظت]] است<ref>ابن‌فارس، مقاییس اللغه، ۴/۲۰۵.</ref> است و «طریق معبّد» به زمینی گفته می‌شود که به واسطه بسیار پانهادن بر آن هموار شده است.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۲۷۳.</ref> عبادت به معنای [[طاعت]]، [[انقیاد]] و [[خضوع]]<ref>جوهری، الصحاح، ۲/۵۰۳؛ فیومی، المصباح المنیر، ۳۸۹؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱/۴۳۱.</ref> و [[عبودیت]] به معنای اظهار تذلل<ref>راغب، مفردات، ۵۴۲.</ref> است. برخی عبادت را نهایت خضوع و تذلل در برابر کسی دانسته‌اند که دارای [[غایت]] [[فضیلت]] باشد و آن [[خداوند]] است.<ref>راغب، مفردات، ۵۴۲.</ref> [[امام خمینی]] این تعریف عبادت را کامل نمی‌داند و [[باور]] دارد شاید عبادت ـ که در [[فارسی]] از آن به [[پرستش]] و [[بندگی]] تعبیر می‌کنند ـ در معنای خود خضوع برای [[خالق]] و خداوند را داشته باشد. از این‌رو این نوع خضوع که ملازم است با خداوندی [[معبود]]، در غیر خداوند[[شرک]] و [[کفر]] است؛ اما مطلق خضوع، بدون [[اعتقاد]] به خداوندی معبود، هرچند به‌غایت خضوع برسد، موجب کفر و [[شرک]] نیست، گرچه برخی اقسام آن، چون پیشانی به [[خاک]] گذاشتن [[حرام]] باشد.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۸۴–۲۸۵.</ref> عبادت در اصطلاح [[اخلاقی]] بالاترین مرتبه خضوع و تذلل است<ref>مدنی، ریاض السالکین، ۴/۲۱۲.</ref> و در اصطلاح [[اهل معرفت]] عبارت است از فعل [[مکلف]] بر خلاف هوای نفسش به جهت [[تعظیم]] خداوند<ref>جرجانی، تفسیر شاهی، ۶۳.</ref> و تذلل برای خداوند به قبول [[امر و نهی]] او.<ref>اوزجندی، مرتع الصالحین و زاد السالکین، ۲۵۱.</ref> برخی نیز آن را تعظیم خداوند و [[انبیا]]{{ع}} و [[اولیا]] و [[ائمه]]{{ع}} و [[امتثال]] [[اوامر و نواهی]] [[شرعی]] دانسته‌اند.<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۲/۵۰۲.</ref> امام خمینی عبادت را مطلق ثنای [[حق‌تعالی]] می‌داند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۷.</ref> | |||
از واژگان مرتبط با عبادت، [[اطاعت]] است. عبادت، غایت خضوع است و این ممکن نیست، مگر با [[معرفت]] معبود؛ اما [[اطاعت]]، [[پیروی]] از [[اراده]] و خواست دیگری است؛ حتی در جایی که شخص این [[تبعیت]] را قصد نکرده باشد؛ مثل [[اطاعت]] از [[شیطان]].<ref>عسکری، الفروق فی اللغه، ۲۱۵.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== پیشینه == | |||
[[روحیه]] [[پرستش]] و [[عبادت]] از دیرباز در [[انسان‌ها]] وجود داشته است؛ چنان‌که در [[ادیان]] غیر آسمانی نیز پرستش[[زمین]]، [[آسمان]] و اجداد مورد توجه بوده است.<ref>ناس، تاریخ جامع ادیان، ۳۳۱–۳۳۵.</ref> هر یک از [[ادیان آسمانی]] برای [[عبادات]] خود، روش‌ها و آیین‌های ویژه‌ای دارند.<ref>هینلز، راهنمای ادیان زنده، ۱/۸۷، ۲۵۲ و ۳۶۴.</ref> در ادیان آسمانی، مانند [[یهود]]<ref>کتاب مقدس، خروج، ب۸، ۱.</ref> و [[مسیحیت]]،<ref>کتاب مقدس، رساله پولس رسول به کولسیان، ب۳، ۲۴.</ref> دربارهٔ چگونگی عبادت و پرستش[[سخن]] به میان آمده است. | |||
در [[اسلام]] عبادت اهمیت فراوانی دارد. [[قرآن]] [[هدف از خلقت]] را عبادت دانسته {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}}<ref>«و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref> و در [[آیات]] فراوانی، [[بندگان]] را به عبادت سفارش کرده است {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا}}<ref>«خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید؛ بی‌گمان خداوند کسی را که خودپسندی خویشتن‌ستای باشد دوست نمی‌دارد» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«و به راستی ما، در میان هر امّتی پیامبری برانگیختیم (تا بگوید) که خداوند را بپرستید و از طاغوت دوری گزینید آنگاه برخی از آنان را خداوند راهنمایی کرد و بر برخی دیگر گمراهی سزاوار گشت پس، در زمین گردش کنید تا بنگرید سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است» سوره نحل، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref> در [[منابع روایی]] نیز به این امر مهم توجه خاصی شده و باب‌هایی به آن اختصاص یافته است.<ref>کلینی، کافی، ۲/۸۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۶۷/۲۵۱.</ref> همچنین [[اندیشمندان اسلامی]] به جایگاه عبادت و اهمیت آن پرداخته‌اند و جنبه‌های گوناگون آن را بررسی کرده‌اند؛ چنان‌که [[فقیهان]] [[احکام ظاهری]] آن را بیان<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱/۵۷۲–۸۰۲؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱/۵۱۹ و ۲/۱۷۱–۱۷۵.</ref> و [[اهل معرفت]] از اهمیت آن در [[سلوک]]<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۳۵۹–۳۶۴.</ref> و [[اسرار]] [[باطنی]] آن<ref>سرّاج، اللمع فی التصوف، ۱۹۱–۲۱۲؛ ابن‌طاووس، فلاح السائل، ۱۹۸؛ ابن‌طاووس، فتح الابواب، ۲۲۲.</ref> بحث کرده‌اند. [[علمای اخلاق]] نیز از عبادت به عنوان یکی از اسباب وصول به [[قرب]] [[پروردگار]]<ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۱۸۸.</ref> و [[معرفت]] او<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۸/۱۵۵.</ref> یاد کرده‌اند. | |||
[[امام خمینی]] افزون بر بررسی [[احکام فقهی]] عبادات<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۴۹ و ۲۶۲؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۹ و ۳۰۹.</ref>، به اسرار باطنی و [[حقیقت]] عبادت نیز توجه ویژه‌ای کرده و در این زمینه دو کتاب مستقل به نام [[آداب الصلاة]] و [[سرّ الصلاة]] نگاشته است. ایشان مطالبی، چون حقیقت عبادت،<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴–۲۲۵.</ref> فطری‌بودن عبادت،<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۸۰.</ref> [[حضور قلب]] در عبادت، راه تحصیل آن<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۷.</ref> و [[آثار عبادت]]<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۲۶ و ۲۹۱.</ref> را بررسی و برخی [[اسرار]] [[عبادی]] [[حج]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۷۵–۱۷۷ و ۱۵/۱۶۸–۱۷۳.</ref> [[روزه]]،<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۳؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ۷۱.</ref>[[زکات]] و [[خمس]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۴.</ref> را بیان کرده است.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== [[حقیقت]] [[عبادت]] == | |||
[[حکما]] و [[اهل معرفت]]، حقیقت و سرّ عبادت را [[خضوع]] ذاتی،<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ۱۷/۲۲۲.</ref> تذلل<ref>سکندری، تاج العروس، ۵۷.</ref> و [[سیر]] از عالم [[تاریکی]] به عالم [[قرب]]، [[رحمت]] و [[نور]]<ref>نوری، تعلیقات بر تفسیر القرآن الکریم، ۵/۴۳۱.</ref> معرفی کرده‌اند. [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، استاد [[امام خمینی]] بر این [[اعتقاد]] است که حقیقت عبادت، سرایت‌دادن ثنای [[حق]] تا نشئه عالم مادی و مُلکی [[بدن]] است و برای هر یک از مراتب [[انسانی]] در این عبادت بهره‌ای برشمرده و [[معتقد]] است، همچنانکه [[عقل]]، بهره‌ای از [[معارف]] و ثنای [[ربوبیت]] دارد، [[قلب]] و صدر و بدن نیز بهره‌ای از آن دارند. بهره بدن همین [[عبادات]] و نسک است.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۳.</ref> امام خمینی همانند استاد خود، شاه‌آبادی،<ref>شاه‌آبادی، رشحات البحار، ۴۰۸.</ref> [[باور]] دارد عبادت نوعی ثناخوانی [[معبود]] است<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۳۴.</ref> و هر عبادتی ثنای [[پروردگار]] به وصفی از اوصاف و اسمی از اسمای اوست و همه عبادات، حتی عبادت [[انسان کامل]]، دایم تحت حجب [[اسما]] و [[صفات حق]] واقع می‌شود، هرچند انسان کامل [[عابد]] [[اسم اعظم]] [[الله]] است و غیر او عابد سایر اسما و صفات هستند<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۶.</ref> و از آنجاکه ثنای هر کسی فرع [[معرفت]] اوست و کسی را توان معرفت ذات پروردگار نیست، پس [[انسان]] به حقیقت ثنای او نیز نمی‌تواند [[قیام]] کند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴.</ref>؛ چنان‌که کسی نمی‌تواند حقیقت چگونگی عبادت و ثنای معبود را [[ادراک]] کند؛ زیرا آن نیز فرع بر معرفت به ذات، صفات و چگونگی [[ارتباط]] عالم [[غیب و شهادت]] است و تنها از [[طریق وحی]] و [[الهام الهی]] قابل [[شناخت]] است. | |||
بر این مبنا امام خمینی در عبادات قائل است تمامی [[عبادات]] از جانب [[پروردگار]]، متعین و توقیفی هستند و کسی [[حق]] ندارد از پیش خود، عبادتی [[تشریع]] و ایجاد کند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۳۳.</ref> البته [[خداوند]] به [[طاعت]] و [[عبادت]] [[بندگان]] نیازی ندارد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۱ و ۴۲.</ref>؛ اما به سبب [[لطف]] و [[رحمت]] بی‌کرانش، باب عبادت و [[معرفت]] خود را با [[وحی]] و [[الهام]] به [[انبیا]]{{ع}} به روی بندگان گشوده است تا آنان نقصان‌های خویش را رفع کنند و به مقدار ممکن، تحصیل کمال کنند؛ بنابراین گشودن باب عبادت یکی از نعمت‌های بزرگی است که تمام موجودات را دربر گرفته است و هیچ‌کس نمی‌تواند [[شکر]] آن [[نعمت]] را به‌جای آورد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴.</ref> به [[باور]] ایشان، بر سالکان ضروری است که به [[مقام]] [[ذلت]] خویش پی برند و به آن همواره توجه کنند و در مقام [[عزت]] پروردگار نیز بنگرند که هر چه این نظر قوت بگیرد، عبادت روحانی‌تر و [[روح]] عبادت قوی‌تر می‌شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۹.</ref> همچنین [[انسان]] هر اندازه از نقصان خود [[آگاه]] شود، عبادتش [[نورانیت]] می‌یابد و مورد [[عنایت پروردگار]] خواهد بود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۸۲.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== عبادت و [[عبودیت]] == | |||
یکی از مفاهیمی که در [[شناخت]] [[حقیقت]] عبادت دخالت دارد مفهوم عبودیت است. عبودیت در اصطلاح [[عرفانی]] و [[اخلاقی]]، [[خضوع]] خاص به درگاه [[معبود]]<ref>شاه‌آبادی، رشحات البحار، ۱۶۲.</ref> و اظهار تذلل<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۱/۳۶۹.</ref> برای کسی است که مستحق آن است و با [[تکلف]] همراه است<ref>فرغانی، منتهی المدارک، ۱/۳۴۹.</ref> و به [[خواص]] از سالکان تعلق دارد؛ اما «عبودت» متعلق به خواص‌الخواص<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۳۶۰.</ref> و [[اهل یقین]] است که خود را [[قائم]] به حق در عبودیت [[مشاهده]] می‌کنند<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۴/۱۶۶.</ref> و آن عمل بالله است.<ref>جیلی، الانسان الکامل، ۲۸۰.</ref> [[امام خمینی]] نیز عبودیت را خضوع تام و [[اطاعت]] از کسی می‌داند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۵۵.</ref> و حقیقت آن در برابر خداوند فنا در [[حضرت ربوبیت]] و القای [[انانیت]]، [[خودپرستی]] و همچنین تعلق به عزّ [[قدس]] [[الهی]] و [[انقطاع]] به سوی [[خداوند]] است<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۸–۸۹.</ref> و در جایی که شخص از [[انانیت]] خارج شود، به [[حقیقت]] [[عبودیت]] نایل می‌شود.<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۰۶.</ref> طبق بعضی [[روایات]] منسوب، عبودیت جوهری است که [[باطن]] آن [[ربوبیت]] است.<ref>منسوب به امام‌صادق{{ع}}، مصباح الشریعه، ۷؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ۸.</ref> | |||
[[امام خمینی]] مانند دیگر [[عارفان]]<ref>ابن‌عربی، الفتوحات، ۴/۹۵؛ کاشانی، شرح فصوص الحکم، ۸۹.</ref> عبودیت و ربوبیت را ملازم یکدیگر می‌داند؛ به این معنا که هر مقدار در عبودیت از انانیت مفقود شود، در ظل [[حمایت]] ربوبیت یافت می‌شود و [[بنده]] به جایی می‌رسد که [[حق‌تعالی]] [[سمع]] و [[بصر]] و دست و پای او می‌گردد و تصرفات او تصرفات [[حق]] می‌شود که این مرتبه [[قرب نوافل]] و اولین [[مرتبه ولایت]] است و در مقابل، هر مقدار از عبودیت کاسته شود و ربوبیت نفس بیشتر گردد، از [[عزت]] ربوبیت در آن کاسته می‌شود و اگر [[انسان]] توانست با [[دستگیری]] [[اولیای الهی]] به کنه عبودیت برسد، به گوشه‌ای از [[اسرار عبادت]] [[دست]] می‌یابد.<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۴۰؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ۹.</ref> به [[باور]] ایشان [[عبودیت مطلقه]]، اعلامرتبه کمال و بالاترین [[مقام]] [[انسانیت]] است و این مقام مختص [[نبی خاتم]]{{صل}} است و او «عبدالله» [[حقیقی]] است<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۹.</ref> و باقی اولیای کامل به [[پیروی]] از ایشان به این مرتبه می‌رسند؛ چنان‌که [[معراج]] حقیقی که برای نبی خاتم{{صل}} واقع شد نیز به واسطه عبودیت مطلقه بود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۰.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== [[هدف]] از [[عبادت]] == | |||
هدف از عبادت در [[آیات الهی]]، [[رستگاری]]{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.</ref> و [[تقوا]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> ذکر شده است. برخی روایات نیز هدف عبادت [[بندگان]] را گاه [[ترس]] از [[عقاب]] یا [[طلب اجر]] یا [[سپاسگزاری]] از خداوند برشمرده‌اند.<ref>نهج البلاغه، ح۲۲۹، ۵۵۲.</ref> عارفان عبادت زاهدان را که برای رسیدن به [[نعمت‌های بهشتی]] و ترس از [[عقاب الهی]] است، [[شایسته]] نمی‌دانند، بلکه معتقدند حق‌تعالی به واسطه [[کمالات]] خود مستحق عبادت است و [[اهل معرفت]] [[عبادت]] را از آن جهت که همه [[نعمت‌ها]] از ناحیه اوست، به‌جا می‌آورند.<ref>ترمذی، ختم الاولیاء{{ع}}، ۵۱۱؛ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۶/۱۵.</ref> | |||
[[امام خمینی]] بر این [[باور]] است که [[عبادات]] اسراری دارند که نباید از آنها [[غافل]] شد؛ چنان‌که در مثل [[نماز]] نباید آن را در [[تجوید]]، قرائت و تصحیح ظاهر خلاصه کرد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۰۵.</ref> ایشان تمام [[هدف]] عبادت را به‌فعلیت رسیدن [[کمالات]] [[انسان]] و الهی شدن او می‌داند<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ۱۷۱.</ref>؛ چنان‌که یکی از هدف‌های عبادت آن است که [[باطن]] نفس، صورت [[عبودیت]] بگیرد؛ بدین معنا که باطن نفس از عبادت منفعل گردد و [[قلب]] [[نورانی]] شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۳.</ref> ایشان سرّ دیگر عبادت را تمرین‌دادن [[طبیعت]] نفس، [[غلبه]] [[ملکوت]] آن بر [[ملک]] و [[بدن]] و [[نفوذ]] [[اراده]] فاعله نفس می‌داند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۵.</ref>؛ البته [[تکلیف]] به [[احکام]] [[باطنی]] برای تحصیل کمال عبادت است و ترک‌کردن آن عقابی در پی نخواهد داشت<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۵–۳۲۶؛ امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۰۱.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== اقسام و درجات == | |||
در برخی [[روایات]]، بسیاری از [[اعمال نیک]] عبادت شمرده شده است؛ مانند نگاه به عالم، نگاه به [[امام عادل]]، نگاه به [[والدین]] به‌رأفت<ref>طوسی، الامالی، ۴۵۴.</ref> و نشستن نزد [[علما]].<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱/۱۶۶.</ref> امام خمینی نیز عبادت را منحصر در [[افعال]] خاصی نمی‌داند و باور دارد کار برای [[خداوند]] عبادت است<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۲.</ref>؛ از این‌روکار کسانی که به [[اسلام]] و [[مملکت اسلامی]] [[خدمت]] کنند، عبادت است،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۸۷.</ref> بلکه اسلام سیاستش عبادت است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۵۸.</ref> در برخی روایات، عبادت به عبادت [[عبید]]، عبادت [[تجار]] و عبادت [[احرار]] ([[آزادگان]]) تقسیم شده است.<ref>نهج البلاغه، ح۲۲۹، ۵۵۲؛ کلینی، کافی، ۲/۸۴.</ref> اهل معرفت نیز عبادت را به سه دسته عبادت [[عامه]]، [[خاصه]] و خاصةالخاصه تقسیم کرده‌اند.<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۴/۱۶۵–۱۶۶.</ref> | |||
امام خمینی به اعتبارات متعدد، برای عبادت اقسامی قائل است. ایشان به اعتبار [[اهداف]] [[عبادت‌کنندگان]]، عبادت را به سه دسته تقسیم می‌کند: | |||
# عبادت احرار: عبادتی که برای [[حب]] [[حق‌تعالی]] و یافتن آن [[ذات مقدس]] انجام می‌شود. این [[عبادت]]، نخستین [[مقام]] اولیاست. | |||
# عبادت [[تجار]]: عبادت برای وسعت روزی، دفع [[بلاها]] و مانند آن است. | |||
# عبادت [[عبید]]: عبادت برای [[ترس]] از [[جهنم]] و [[شوق به بهشت]] است و این عبادت، اگرچه درست است، دارای [[نیت]] صادقانه و خالصانه نخواهد بود و برای [[رضایت]] نفس است و [[خداوند]] این [[عبادات]] را به سبب [[ضعف]] [[انسان]] و [[رحمت واسعه]] خود به گونه‌ای پذیرفته است.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۶.</ref> | |||
همچنین [[امام خمینی]] با توجه به [[عوالم]] سه‌گانه ([[ملک]]، [[ملکوت]] و [[جبروت]]) عبادت را به سه دسته عبادات قالبی، [[قلبی]] و [[روحی]] تقسیم می‌کند و قائل است [[عالم ملک]]، محل عبادات قالبیه (بدنی)، [[عالم ملکوت]]، محل عبادات قلبی و [[تهذیب]] [[باطنی]] و [[عالم جبروت]]، [[مظهر]] عبادات روحی است<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۶۸.</ref> و این عوالم سه‌گانه هر یک به دیگری سرایت می‌کند؛ به گونه‌ای‌که عبادت قالبی [[شرعی]]، اگر با [[آداب ظاهری]] و باطنی انجام شود، موجب تهذیب [[باطن]] می‌شود و تهذیب باطن [[قوه]] [[تعبد]] را [[قوی]] می‌سازد و انسان را به [[حقایق]] [[توحید]] می‌رساند.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۶۹.</ref> | |||
از سوی دیگر، امام خمینی به اعتبار توجه [[عبادت‌کنندگان]]، عبادت را چهار دسته کرده است: | |||
# کسانی که از [[نماز]] و دیگر عبادات جز صورت ظاهری و حرکات بدنی چیز دیگری نمی‌دانند و از مفاهیم [[اذکار]] و [[ادعیه]] به معنای [[عرفی]] بسنده می‌کنند و به آن مقیدند. | |||
# کسانی که حقایق عبادت را با [[عقل]] و [[فکر]] [[درک]] می‌کنند. | |||
# کسانی که افزون بر اینکه حقایق را با عقل و فکر درک می‌کنند، آنها را به [[لوح]] [[قلب]] خود نیز می‌رسانند. | |||
# کسانی که افزون بر اینکه حقایق را به مرتبه قلب می‌رسانند، با مجاهدات و [[ریاضات]] شرعی به مرتبه [[کشف و شهود]] نیز می‌رسند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۸–۲۰.</ref> | |||
همچنین ایشان عبادت را به اعتبار چگونگی تحقق آن به عبادت فردی و [[اجتماعی]] تقسیم کرده و [[معتقد]] است برخی عبادات به صورت جمعی، دارای [[مصالح]] [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] و فواید [[روحی]] و [[معنوی]] خاصی است.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۳۲؛ امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۴۷.</ref> ایشان [[میزان]] در کمال و تمامیت [[عبادت]] را دو اصل مهم می‌داند: یکی [[خوف]] و [[خشیت]] از [[حق‌تعالی]] که موجب تقوای [[نفوس]] و [[پرهیزگاری]] آنهاست و دیگری [[نیت]] صادقه و [[اراده]] [[خالص]] که هر قدر [[عبادات]] از [[شرک]] خالص‌تر باشد، کامل‌تر است.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۴–۳۲۵.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== میزان و چگونگی عبادت == | |||
بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref> در [[شریعت اسلام]]، عبادت تا [[زمان مرگ]] ادامه دارد؛ اگرچه برخی صوفیان بر این عقیده‌اند که اگر [[انسان]] به [[حد یقین]] برسد، دیگر نیازی به عبادت ندارد.<ref>گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۲/۴۰۶.</ref> [[امام خمینی]]، مانند نوع [[اندیشمندان اسلامی]]<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۳/۱۲۵؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۲/۴۰۵؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ۱۲/۱۹۶.</ref> مراد از [[یقین]] در آیه پیش‌گفته را زمان مرگ می‌داند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۳.</ref> ایشان در تأویلی [[عرفانی]]، [[مرگ]] را به معنای فنای مطلق [[تفسیر]] می‌کند؛ بدین معنا که تا وقتی [[بنده]] سالک است، عبادت از بنده است و وقتی [[واصل]] شد و فنای کلی به او دست داد، با [[حق]] [[متحد]] می‌شود و عبادت به حق نسبت داده می‌شود و عبادت از ناحیه حق‌تعالی در آینه بنده واقع می‌شود.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۳.</ref> | |||
در برخی [[روایات]]، [[میانه‌روی]] در عبادت، مطلوب شمرده شده<ref>کلینی، کافی، ۲/۸۶–۸۷.</ref> و در مواردی نیز به [[جدیت]] و [[کوشش]] در عبادت توصیه شده است.<ref>کلینی، کافی، ۲/۸۳–۸۴؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱/۸۵–۹۳.</ref> امام خمینی[[اختلاف]] [[اهل]] [[سلوک]] در درجات و احوال نفوس را مبنای [[اختلاف]] در روایات دانسته و [[باور]] دارد اگر نفس شخصی در عبادات و [[ریاضات]] [[قوی]] باشد و توان آن را داشته باشد، لازم است در عبادت جدیت کند. به همین سبب به کسانی که [[دوره جوانی]] را گذرانده‌اند و [[آتش]] [[شهوت]] در آنان تا اندازه‌ای فروکش کرده است، سفارش می‌کند قدری به [[ریاضات]] [[نفسانی]] بپردازند و نفس را به [[عبادت]] [[عادت]] دهند؛ به خلاف گروهی که نفوسشان چنین قوتی ندارد و باید در عبادت [[میانه‌روی]] کنند. به‌طور کلی ایشان [[میزان]] را [[نشاط]]، قوت و [[ضعف نفس]] می‌داند.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۷–۲۸.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== شرایط و [[آداب]] عبادت == | |||
[[اسلام]] برای [[تکلیف]] [[انسان]]، اعم از [[عبادات]] و غیر عبادات، شرایط عامی قرار داده است؛ مانند: | |||
# [[عقل]]<ref>امام خمینی، تهذیب الاصول، ۱/۴۴۵.</ref>؛ | |||
# [[قدرت]] بر تکلیف؛ | |||
# [[علم]] [[مکلف]] به تکلیف<ref>حلی، انوار الملکوت، ۱۴۸؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۲۷۵.</ref>؛ | |||
# [[بلوغ]].<ref>نجفی، جواهر، ۱۱/۴۷۲؛ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۱/۴۴۵.</ref> | |||
افزون بر این شرایط، برای توجه تکلیف در برخی عبادات نیز شرایطی ذکر شده است؛ مانند [[حرّیت]]،<ref>حلی، تحریر الاحکام، ۱/۵۷.</ref> امکان [[تصرف در اموال]] در [[زکات]]،<ref>امام خمینی، نجاة العباد، ۱۷۳.</ref> [[استطاعت]] و بازبودن راه در [[حج]]،<ref>طوسی، الخلاف، ۲/۴۳۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۳۵۱.</ref> مسافر نبودن و [[سلامت]] از [[بیماری]] در [[روزه]].<ref>حلی، منتهی المطلب، ۹/۲۷۲، ۲۷۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۷۶–۲۷۷.</ref> | |||
همچنین برای [[صحت]] عبادت از نظر [[شرعی]] و نیز قبول و کمال آن، شرایط و آدابی برشمرده‌اند. ازجمله<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref>: | |||
=== [[اخلاص]] === | |||
از شرایط صحت عبادت، اخلاص است که در تمام عبادات شرط است و در برخی مراتب بالای آن، افزون بر این، جزء شرایط قبول نیز شمرده شده و [[واجب]] است.<ref>حسینی جرجانی، تفسیر شاهی، ۱/۵۴؛ طباطبایی، سیدعلی، ۱/۱۵۲.</ref> از این‌رو [[علمای اسلام]] با استناد به [[آیات]] {{متن قرآن|إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا}}<ref>«بی‌گمان منافقان، با خداوند نیرنگ می‌بازند و او نیز با آنان تدبیر می‌کند و (اینان) چون به نماز ایستند با گران‌جانی می‌ایستند، برابر مردم ریا می‌ورزند و خداوند را جز اندکی یاد نمی‌کنند» سوره نساء، آیه ۱۴۲.</ref>، {{متن قرآن|فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَن صَلاتِهِمْ سَاهُونَ الَّذِينَ هُمْ يُرَاؤُونَ}}<ref>«پس وای بر (آن) نمازگزاران، آنان که از نماز خویش غافلند. کسانی که ریا می‌ورزند» سوره ماعون، آیه ۴-۶.</ref> و [[روایات]]، <ref>حمیری، قرب الاسناد، ۲۸؛ ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ۱/۱۸۷.</ref> به مسئله اجتناب از [[ریا در عبادت]] توجه ویژه‌ای کرده‌اند و به تبیین جوانب مختلف آن پرداخته‌اند.<ref>حلی، تحریر الاحکام، ۱/۹؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۶/۱۳۹؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۲/۳۸۴؛ نجفی، جواهر، ۹/۱۸۷.</ref> | |||
[[امام خمینی]] نیز [[اخلاص در عبادت]] را لازم می‌شمارد و آن را [[تصفیه]] عمل از هر گونه آمیختگی از غیر [[حق]] می‌داند <ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۸.</ref>؛ چنان‌که [[ریا]] نشان‌دادن چیزی از [[اعمال]] [[حسنه]]، [[خصلت‌های پسندیده]] یا [[عقاید حقه]] به [[مردم]] برای [[منزلت]] پیداکردن نزد آنان است که خود دارای چند [[مقام]] است. یکی از آنها ریای معروف نزد فقهاست که دو نوع دارد: | |||
# انجام عمل و [[عبادت]] [[شرعی]] به قصد نشان‌دادن به [[مردم]] و جلب [[قلوب]] آنان؛ | |||
# ترک یک عمل به قصد ارائه به مردم و جلب قلوبشان.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۵–۳۶.</ref> | |||
به [[باور]] [[امام خمینی]] هر چه [[نیت]] عبادت از آلودگی‌ها و [[شرک]] [[پاک]] باشد، خالص‌تر است. ایشان [[شرک در عبادت]] را داخل‌کردن رضای خود یا غیر خود در [[رضای خدا]] می‌داند و [[معتقد]] است اگر شخص غیر خودش را ملاحظه کند، [[شرک]] ظاهری و ریای [[فقهی]] است و اگر رضای خودش را در نظر داشته باشد، [[شرک خفی]] و [[باطنی]] است که چنین شرکی نیز نزد [[اهل معرفت]] موجب [[فساد]] عبادت می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۶.</ref> و برای قبولی [[عبادات]]، چاره‌ای جزء [[اخلاص]] نیست.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۷۵.</ref> از این‌رو تا زمانی که نفس به عبادت یا [[عابد]] و [[معبود]] توجه می‌کند، [[خالص]] نیست و باید [[دل]] از همه اغیار خالی کند؛ به گونه‌ای‌که در آن غیر [[حق]] راهی نداشته باشد تا خالص شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۲۶.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
=== [[حضور قلب]] === | |||
در [[روایات]]، بر حضور قلب در عبادات، به‌ویژه در [[نماز]] تأکید شده است.<ref>طوسی، الامالی، ۵۲۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۴/۷۰–۷۵؛ امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۵ و ۲۵–۲۹.</ref> [[علمای اخلاق]] و اهل معرفت نیز به حضور قلب در عبادت توصیه کرده‌اند.<ref>مکی، قوت القلوب، ۲/۱۶۶؛ ابن‌عربی، الفتوحات، ۲/۱۳۳؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲/۲۹۰.</ref> | |||
امام خمینی [[روح]] عبادت و تمام و کمال آن را به حضور قلب و اقبال آن می‌داند که هیچ عبادتی بدون آن، مقبول درگاه [[احدیت]] نیست و چنین عبادتی مورد نظر [[لطف]] و [[رحمت الهی]] قرار نمی‌گیرد و از درجه اعتبار ساقط است.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۵.</ref> به باور ایشان، بسیاری از [[آداب نماز]]، مقدمه حضور قلب است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۱.</ref> و عبادت بی‌حضور [[قلب]]، ارزشی ندارد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۲۶ و ۴۳۰.</ref> و [[نورانیت]] و مراتب کمال آن وابسته به [[حضور قلب]] و مراتب آن است<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۳۳.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
=== [[طمأنینه]] === | |||
[[امام خمینی]] همچنانکه در [[نماز]]، طمأنینه ظاهری را [[واجب]] می‌داند.<ref>امام خمینی، تعلیقه عروه، ۴۵۲.</ref> طمأنینه [[باطنی]] را نیز یکی از شرایط [[معنوی]] [[عبادت]] می‌شمارد؛ زیرا سبب می‌شود [[حقیقت]] عبادت، صورت باطنی [[قلب]] شود. از این جهت بر شخص سالک لازم است عبادت را با [[آرامش]] قلب و طمأنینه به‌جا آورد؛ زیرا عبادت با [[اضطراب]] و [[تزلزل]]، اثری در قلب و [[ملکوت]] آن نخواهد داشت.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۶–۱۷.</ref> به [[باور]] ایشان، اگر قلب در وقت عبادت، [[غافل]] و ساهی باشد، عبادتش عبادت [[حقیقی]] نخواهد بود و چیزی شبیه به [[لهو]] و [[بازی]] است که با چنین عبادتی نفس تأثیری نمی‌پذیرد و عبادت از صورت ظاهری، به [[باطن]] و ملکوت بالا نمی‌رود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۳.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
=== [[ورع]] === | |||
در اصطلاح [[اهل معرفت]]، ورع [[پرهیزگاری]] کامل یا سخت‌گرفتن بر نفس برای [[تعظیم]] [[حق]] است<ref>انصاری، خواجه‌عبدالله، منازل السائرین، ۵۴.</ref> و امام خمینی این را از شرایط کمال عبادت شمرده است؛ به گونه‌ای‌که عبادت بدون آن از درجه اعتبار ساقط است؛ پس عبادت، بدون پاک‌کردن نفس از کدورت [[گناه]] فایده‌ای ندارد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۷۴.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
=== توجه به عز [[ربوبیت]] و ذل [[عبودیت]] === | |||
یکی از [[آداب]] عبادت در نگاه امام خمینی، توجه به عز ربوبیت و ذل عبودیت است و کسی که با قدم عبودیت [[سیر]] کند و [[ذلت]] [[بندگی]] را بر پیشانی خود گذارد، به عز ربوبیت راه می‌یابد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۷.</ref>؛ | |||
=== [[محافظت]] از تصرفات [[شیطان]] === | |||
امام خمینی با استناد به برخی [[آیات]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ}}<ref>«و آنان که بر نمازهای خویش نگهداشت دارند» سوره مؤمنون، آیه ۹.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ}}<ref>«و آنان که بر نماز خویش نگهداشت دارند» سوره معارج، آیه ۳۴.</ref>، یکی از آداب عبادت را محافظت عبادت از تصرفات شیطان می‌داند که از مهم‌ترین آداب [[قلبی]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۹–۲۰.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== [[آثار عبادت]] == | |||
در [[روایات]] به آثار برخی از [[عبادات]] اشاره شده است؛ ازجمله اینکه ثمره [[روزه]] [[حکمت]] و ثمره حکمت [[معرفت]] و ثمره معرفت [[یقین]]<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱/۲۰۳.</ref> و ثمره [[یقین]] رضاست.<ref>آمدی، تصنیف غرر، ۱۰۳.</ref> [[اندیشمندان اسلامی]] نیز ثمره [[عبادت]] را [[اصلاح]] امراض [[قلب]]،<ref>ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ۱/۹۴.</ref> [[صفا]]، [[طهارت]] و [[رقت قلب]]<ref>ملاصدرا، شرح اصول الکافی، ۲/۲۰۴.</ref> می‌دانند. | |||
[[امام خمینی]] به برخی از نتایج عبادت اشاره کرده است؛ ازجمله: | |||
# [[تقرب]] [[انسان]] به [[پروردگار]]<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱/۲۶۷.</ref> و وصول به بارگاه [[قدس]] [[الهی]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۶۵.</ref>؛ | |||
# حصول [[معارف]]؛ | |||
# [[تذکر]] [[معبود]]<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۹۱.</ref>؛ | |||
# به دست آوردن صورت [[اخروی]] [[ملکوتی]] که به وسیله آن [[بهشت]] آباد می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۲۶.</ref>؛ | |||
# [[تقویت اراده]] و اینکه نفس صاحب [[عزم]] و [[اقتدار]] شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۲۶.</ref>؛ | |||
# [[اتحاد]] با [[روح]] عبادت که ثمره تکرار [[عبادات]] و تأثیر آن در قلب است تا قلب [[عابد]] با روح عبادت [[متحد]] شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۷؛ امام خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸–۴۹۹.</ref> | |||
همچنین تکرار عبادت باعث می‌شود زبان قلب گشوده شود و خود قلب، [[ذاکر]] و عابد گردد.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۹.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== [[سیره]] امام خمینی == | |||
یکی از ابعاد [[شخصیت]] امام خمینی، توجه ویژه ایشان به [[مناجات]] و عبادت بود.<ref>امامی کاشانی، پرتوی از خورشید، ۳۳۹.</ref> ازجمله خصوصیات ایشان در عبادت، [[مداومت]] بر عمل و دقت در انجام عبادات، مطابق دستورهای وارد شده، بدون کم و زیاد بود.<ref>قدیری، خاطره، ۹۳.</ref> امام خمینی از آنجاکه خود را در محضر [[حق]] [[مشاهده]] می‌کرد، کارهای عادی او، مانند خواندن روزنامه و [[گوش‌دادن]] به رادیو نیز عبادت بود.<ref>انصاری، حمید، مصاحبه، ۲/۴۹–۵۰.</ref> ایشان در وقت عبادت و [[نماز]] نیز آنچنان قلبش در محضر [[خداوند]] حاضر و منقطع از غیر بود که گویی اصلاً صدای اطراف را نمی‌شنید<ref>اشراقی، عاطفه، خاطره، ۳/۵۹.</ref> و برای [[نماز اول وقت]]، اهمیت خاصی قائل بود و به آن سفارش می‌کرد.<ref>اشراقی، تقی، خاطره، ۳/۷۱.</ref> | |||
اهتمام امام خمینی به عبادت، منحصر به عبادات [[واجب]] نبود، بلکه از [[مستحبات]]، مانند [[اذکار]] و [[نوافل]] [[غافل]] نمی‌ماند و ذکر و [[زیارت]] می‌خواند و روزانه چندین نوبت [[قرآن]] [[تلاوت]] می‌کرد.<ref>انصاری، حمید، مصاحبه، ۲/۵۲–۵۳.</ref> ایشان در مدت سیزده سال اقامت در [[نجف]]، جز در مواردی که به [[کربلا]] مشرف می‌شد یا [[بیمار]] بود، [[زیارت]] [[حرم امیرالمؤمنین]]{{ع}} را ترک نکرد و با [[نظم]] کامل در [[کارها]]، زیارت را در ردیف [[نماز جماعت]] و درس نهاده بود.<ref>رحیمیان، در سایه آفتاب، ۳۹.</ref> [[نافله شب]] ایشان نیز از [[زمان]] تحصیل ترک نشده بود<ref>خمینی، خاطره، ۳/۱۱۵.</ref> و این روش حتی در زمان [[بیماری]] ایشان ادامه داشت.<ref>محتشمی‌پور، خاطره، ۳/۱۱۹–۱۲۰؛ معتمدی، سیمای آفتاب، ۱۸۵.</ref> ایشان همچنانکه خود به [[عبادت]] اهتمام می‌ورزید، دیگران را نیز به عبادت [[خداوند]]، به‌ویژه در [[دوران جوانی]] سفارش می‌کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۲۱۷؛ میریان، تا مرز عصمت، ۷۳؛ اشراقی، علی، سیمای آفتاب، ۹۶.</ref>.<ref>[[احمد مهدی‌زاده آری|مهدی‌زاده آری، احمد]]، [[عبادات - مهدی‌زاده آری (مقاله)| مقاله «عبادات»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]] ج۷، ص ۲۰۱ – ۲۱۱.</ref> | |||
== ارکان عبادت == | == ارکان عبادت == | ||