عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[نظام عبادی]]: [[نظام]] در این‌گونه موارد، مثل نظام [[حقوق زن]] در [[اسلام]]، نظام صدرایی، نظام [[فلسفی]]، به معنای مجموعه آرای [[منظم]] صاحب [[اندیشه]] در یک حوزه خاصی است<ref>عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر نظام صدرایی، ج۱، ص۶۸.</ref>. مقصود از [[نظام عبادی]] [[امام خمینی]] مجموعه آراء و اندیشه‌هایی است که امام خمینی درباره [[عبادت]] دارند. قابل ذکر است مقصود از نظام عبادی در این نوشتار عبادت به معنای خاص است.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۹.</ref>

«[[عبادت]]» از ریشه «[[عبد]]» به دو معنای [[نرمی]] و [[ذلت]] یا [[سختی]] و [[غلظت]] است<ref>ابن‌فارس، مقاییس اللغه، ۴/۲۰۵.</ref> است و «طریق معبّد» به زمینی گفته می‌شود که به واسطه بسیار پانهادن بر آن هموار شده است.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۲۷۳.</ref> عبادت به معنای [[طاعت]]، [[انقیاد]] و [[خضوع]]<ref>جوهری، الصحاح، ۲/۵۰۳؛ فیومی، المصباح المنیر، ۳۸۹؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱/۴۳۱.</ref> و [[عبودیت]] به معنای اظهار تذلل<ref>راغب، مفردات، ۵۴۲.</ref> است. برخی عبادت را نهایت خضوع و تذلل در برابر کسی دانسته‌اند که دارای [[غایت]] [[فضیلت]] باشد و آن [[خداوند]] است.<ref>راغب، مفردات، ۵۴۲.</ref> [[امام خمینی]] این تعریف عبادت را کامل نمی‌داند و [[باور]] دارد شاید عبادت ـ که در [[فارسی]] از آن به [[پرستش]] و [[بندگی]] تعبیر می‌کنند ـ در معنای خود خضوع برای [[خالق]] و خداوند را داشته باشد. از این‌رو این نوع خضوع که ملازم است با خداوندی [[معبود]]، در غیر خداوند[[شرک]] و [[کفر]] است؛ اما مطلق خضوع، بدون [[اعتقاد]] به خداوندی معبود، هرچند به‌غایت خضوع برسد، موجب کفر و [[شرک]] نیست، گرچه برخی اقسام آن، چون پیشانی به [[خاک]] گذاشتن [[حرام]] باشد.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۲۸۴–۲۸۵.</ref> عبادت در اصطلاح [[اخلاقی]] بالاترین مرتبه خضوع و تذلل است<ref>مدنی، ریاض السالکین، ۴/۲۱۲.</ref> و در اصطلاح [[اهل معرفت]] عبارت است از فعل [[مکلف]] بر خلاف هوای نفسش به جهت [[تعظیم]] خداوند<ref>جرجانی، تفسیر شاهی، ۶۳.</ref> و تذلل برای خداوند به قبول [[امر و نهی]] او.<ref>اوزجندی، مرتع الصالحین و زاد السالکین، ۲۵۱.</ref> برخی نیز آن را تعظیم خداوند و [[انبیا]]{{ع}} و [[اولیا]] و [[ائمه]]{{ع}} و [[امتثال]] [[اوامر و نواهی]] [[شرعی]] دانسته‌اند.<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۲/۵۰۲.</ref> امام خمینی عبادت را مطلق ثنای [[حق‌تعالی]] می‌داند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۷.</ref>

== پیشینه ==

در [[اسلام]] عبادت اهمیت فراوانی دارد. [[قرآن]] [[هدف از خلقت]] را عبادت دانسته {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}}<ref>«و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref> و در [[آیات]] فراوانی، [[بندگان]] را به عبادت سفارش کرده است {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا}}<ref>«خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید؛ بی‌گمان خداوند کسی را که خودپسندی خویشتن‌ستای باشد دوست نمی‌دارد» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«و به راستی ما، در میان هر امّتی پیامبری برانگیختیم (تا بگوید) که خداوند را بپرستید و از طاغوت دوری گزینید آنگاه برخی از آنان را خداوند راهنمایی کرد و بر برخی دیگر گمراهی سزاوار گشت پس، در زمین گردش کنید تا بنگرید سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است» سوره نحل، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ  تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref> در [[منابع روایی]] نیز به این امر مهم توجه خاصی شده و باب‌هایی به آن اختصاص یافته است.<ref>کلینی، کافی، ۲/۸۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۶۷/۲۵۱.</ref> همچنین [[اندیشمندان اسلامی]] به جایگاه عبادت و اهمیت آن پرداخته‌اند و جنبه‌های گوناگون آن را بررسی کرده‌اند؛ چنان‌که [[فقیهان]] [[احکام ظاهری]] آن را بیان<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱/۵۷۲–۸۰۲؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱/۵۱۹ و ۲/۱۷۱–۱۷۵.</ref> و [[اهل معرفت]] از اهمیت آن در [[سلوک]]<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۳۵۹–۳۶۴.</ref> و [[اسرار]] [[باطنی]] آن<ref>سرّاج، اللمع فی التصوف، ۱۹۱–۲۱۲؛ ابن‌طاووس، فلاح السائل، ۱۹۸؛ ابن‌طاووس، فتح الابواب، ۲۲۲.</ref> بحث کرده‌اند. [[علمای اخلاق]] نیز از عبادت به عنوان یکی از اسباب وصول به [[قرب]] [[پروردگار]]<ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۱۸۸.</ref> و [[معرفت]] او<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۸/۱۵۵.</ref> یاد کرده‌اند.

== [[حقیقت]] [[عبادت]] ==

[[حکما]] و [[اهل معرفت]]، حقیقت و سرّ عبادت را [[خضوع]] ذاتی،<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ۱۷/۲۲۲.</ref> تذلل<ref>سکندری، تاج العروس، ۵۷.</ref> و [[سیر]] از عالم [[تاریکی]] به عالم [[قرب]]، [[رحمت]] و [[نور]]<ref>نوری، تعلیقات بر تفسیر القرآن الکریم، ۵/۴۳۱.</ref> معرفی کرده‌اند. [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، استاد [[امام خمینی]] بر این [[اعتقاد]] است که حقیقت عبادت، سرایت‌دادن ثنای [[حق]] تا نشئه عالم مادی و مُلکی [[بدن]] است و برای هر یک از مراتب [[انسانی]] در این عبادت بهره‌ای برشمرده و [[معتقد]] است، هم‌چنان‌که [[عقل]]، بهره‌ای از [[معارف]] و ثنای [[ربوبیت]] دارد، [[قلب]] و صدر و بدن نیز بهره‌ای از آن دارند. بهره بدن همین [[عبادات]] و نسک است.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۳.</ref> امام خمینی همانند استاد خود، شاه‌آبادی،<ref>شاه‌آبادی، رشحات البحار، ۴۰۸.</ref> [[باور]] دارد عبادت نوعی ثناخوانی [[معبود]] است<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۳۴.</ref> و هر عبادتی ثنای [[پروردگار]] به وصفی از اوصاف و اسمی از اسمای اوست و همه عبادات، حتی عبادت [[انسان کامل]]، دایم تحت حجب [[اسما]] و [[صفات حق]] واقع می‌شود، هرچند انسان کامل [[عابد]] [[اسم اعظم]] [[الله]] است و غیر او عابد سایر اسما و صفات هستند<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۶.</ref> و از آنجاکه ثنای هر کسی فرع [[معرفت]] اوست و کسی را توان معرفت ذات پروردگار نیست، پس [[انسان]] به حقیقت ثنای او نیز نمی‌تواند [[قیام]] کند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴.</ref>؛ چنان‌که کسی نمی‌تواند حقیقت چگونگی عبادت و ثنای معبود را [[ادراک]] کند؛ زیرا آن نیز فرع بر معرفت به ذات، صفات و چگونگی [[ارتباط]] عالم [[غیب و شهادت]] است و تنها از [[طریق وحی]] و [[الهام الهی]] قابل [[شناخت]] است.

== عبادت و [[عبودیت]] ==

یکی از مفاهیمی که در [[شناخت]] [[حقیقت]] عبادت دخالت دارد مفهوم عبودیت است. عبودیت در اصطلاح [[عرفانی]] و [[اخلاقی]]، [[خضوع]] خاص به درگاه [[معبود]]<ref>شاه‌آبادی، رشحات البحار، ۱۶۲.</ref> و اظهار تذلل<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۱/۳۶۹.</ref> برای کسی است که مستحق آن است و با [[تکلف]] همراه است<ref>فرغانی، منتهی المدارک، ۱/۳۴۹.</ref> و به [[خواص]] از سالکان تعلق دارد؛ اما «عبودت» متعلق به خواص‌الخواص<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۳۶۰.</ref> و [[اهل یقین]] است که خود را [[قائم]] به حق در عبودیت [[مشاهده]] می‌کنند<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۴/۱۶۶.</ref> و آن عمل بالله است.<ref>جیلی، الانسان الکامل، ۲۸۰.</ref> [[امام خمینی]] نیز عبودیت را خضوع تام و [[اطاعت]] از کسی می‌داند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۵۵.</ref> و حقیقت آن در برابر خداوند فنا در [[حضرت ربوبیت]] و القای [[انانیت]]، [[خودپرستی]] و همچنین تعلق به عزّ [[قدس]] [[الهی]] و [[انقطاع]] به سوی [[خداوند]] است<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۸–۸۹.</ref> و در جایی که شخص از [[انانیت]] خارج شود، به [[حقیقت]] [[عبودیت]] نایل می‌شود.<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۰۶.</ref> طبق بعضی [[روایات]] منسوب، عبودیت جوهری است که [[باطن]] آن [[ربوبیت]] است.<ref>منسوب به امام‌صادق{{ع}}، مصباح الشریعه، ۷؛  امام خمینی، آداب الصلاة، ۸.</ref>

== [[هدف]] از [[عبادت]] ==

هدف از عبادت در [[آیات الهی]]، [[رستگاری]]{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.</ref> و [[تقوا]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> ذکر شده است. برخی روایات نیز هدف عبادت [[بندگان]] را گاه [[ترس]] از [[عقاب]] یا [[طلب اجر]] یا [[سپاسگزاری]] از خداوند برشمرده‌اند.<ref>نهج البلاغه، ح۲۲۹، ۵۵۲.</ref> عارفان عبادت زاهدان را که برای رسیدن به [[نعمت‌های بهشتی]] و ترس از [[عقاب الهی]] است، [[شایسته]] نمی‌دانند، بلکه معتقدند حق‌تعالی به واسطه [[کمالات]] خود مستحق عبادت است و [[اهل معرفت]] [[عبادت]] را از آن جهت که همه [[نعمت‌ها]] از ناحیه اوست، به‌جا می‌آورند.<ref>ترمذی، ختم الاولیاء{{ع}}، ۵۱۱؛ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۶/۱۵.</ref>

== اقسام و درجات ==

# کسانی که افزون بر اینکه حقایق را به مرتبه قلب می‌رسانند، با مجاهدات و [[ریاضات]] شرعی به مرتبه [[کشف و شهود]] نیز می‌رسند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۸–۲۰.</ref>

== میزان و چگونگی عبادت ==

بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ  تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref> در [[شریعت اسلام]]، عبادت تا [[زمان مرگ]] ادامه دارد؛ اگرچه برخی صوفیان بر این عقیده‌اند که اگر [[انسان]] به [[حد یقین]] برسد، دیگر نیازی به عبادت ندارد.<ref>گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۲/۴۰۶.</ref> [[امام خمینی]]، مانند نوع [[اندیشمندان اسلامی]]<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۳/۱۲۵؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۲/۴۰۵؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ۱۲/۱۹۶.</ref> مراد از [[یقین]] در آیه پیش‌گفته را زمان مرگ می‌داند.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۳.</ref> ایشان در تأویلی [[عرفانی]]، [[مرگ]] را به معنای فنای مطلق [[تفسیر]] می‌کند؛ بدین معنا که تا وقتی [[بنده]] سالک است، عبادت از بنده است و وقتی [[واصل]] شد و فنای کلی به او دست داد، با [[حق]] [[متحد]] می‌شود و عبادت به حق نسبت داده می‌شود و عبادت از ناحیه حق‌تعالی در آینه بنده واقع می‌شود.<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۸۳.</ref>

== شرایط و [[آداب]] عبادت ==

افزون بر این شرایط، برای توجه تکلیف در برخی عبادات نیز شرایطی ذکر شده است؛ مانند [[حرّیت]]،<ref>حلی، تحریر الاحکام، ۱/۵۷.</ref> امکان [[تصرف در اموال]] در [[زکات]]،<ref>امام خمینی، نجاة العباد، ۱۷۳.</ref> [[استطاعت]] و بازبودن راه در [[حج]]،<ref>طوسی، الخلاف، ۲/۴۳۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۳۵۱.</ref> مسافر نبودن و [[سلامت]] از [[بیماری]] در [[روزه]].<ref>حلی، منتهی المطلب، ۹/۲۷۲، ۲۷۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۷۶–۲۷۷.</ref>

=== [[اخلاص]] ===

# ترک یک عمل به قصد ارائه به مردم و جلب قلوبشان.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۵–۳۶.</ref>

=== [[حضور قلب]] ===

در [[روایات]]، بر حضور قلب در عبادات، به‌ویژه در [[نماز]] تأکید شده است.<ref>طوسی، الامالی، ۵۲۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۴/۷۰–۷۵؛  امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۵ و ۲۵–۲۹.</ref> [[علمای اخلاق]] و اهل معرفت نیز به حضور قلب در عبادت توصیه کرده‌اند.<ref>مکی، قوت القلوب، ۲/۱۶۶؛ ابن‌عربی، الفتوحات، ۲/۱۳۳؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲/۲۹۰.</ref>

=== [[طمأنینه]] ===

=== [[ورع]] ===

=== توجه به عز [[ربوبیت]] و ذل [[عبودیت]] ===

=== [[محافظت]] از تصرفات [[شیطان]] ===

== [[آثار عبادت]] ==

# [[اتحاد]] با [[روح]] عبادت که ثمره تکرار [[عبادات]] و تأثیر آن در قلب است تا قلب [[عابد]] با روح عبادت [[متحد]] شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۷؛ امام خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸–۴۹۹.</ref>

== [[سیره]] امام خمینی ==

یکی از ابعاد [[شخصیت]] امام خمینی، توجه ویژه ایشان به [[مناجات]] و عبادت بود.<ref>امامی کاشانی، پرتوی از خورشید، ۳۳۹.</ref> ازجمله خصوصیات ایشان در عبادت، [[مداومت]] بر عمل و دقت در انجام عبادات، مطابق دستورهای وارد شده، بدون کم و زیاد بود.<ref>قدیری، خاطره، ۹۳.</ref> امام خمینی از آنجاکه خود را در محضر [[حق]] [[مشاهده]] می‌کرد، کارهای عادی او، مانند خواندن روزنامه و [[گوش‌دادن]] به رادیو نیز عبادت بود.<ref>انصاری، حمید، مصاحبه، ۲/۴۹–۵۰.</ref> ایشان در وقت عبادت و [[نماز]] نیز آنچنان قلبش در محضر [[خداوند]] حاضر و منقطع از غیر بود که گویی اصلاً صدای اطراف را نمی‌شنید<ref>اشراقی، عاطفه، خاطره، ۳/۵۹.</ref> و برای [[نماز اول وقت]]، اهمیت خاصی قائل بود و به آن سفارش می‌کرد.<ref>اشراقی، تقی، خاطره، ۳/۷۱.</ref>

== ارکان عبادت ==

به [[اعتقاد]] [[رهبر معظم انقلاب]] [[اسلامی]] در زندگی آن [[حضرت]] سه نکته مهم وجود دارد:

#جمع بین زندگی یک [[زن]] [[مسلمان]] در رفتارش با شوهر و [[فرزندان]] و انجام [[وظایف]] [[خانه]].

#عبادت‌گر و [[قیام]] کننده برای [[خدا]] و [[خاضع]] و [[خاشع]] برای [[پروردگار]] در [[محراب]] عبادت.

[[رهبر انقلاب]] پس از تبیین [[زندگی حضرت زهرا]]{{س}} در سه محور یاد شده بر این نکته تأکید می‌کنند که جمع کردن این سه بعد نقطه درخشان [[زندگی فاطمه زهرا]]{{س}} است، او این سه جهت را از هم جدا نکرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با خانواده‌های مفقودان و جانبازان فارس و همدان، ۲۲/۹/۱۳۶۸.</ref>.

# [[پرونده:1100618.jpg|22px]] [[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|'''منظومه فکری امام خمینی''']]

# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱''']]

{{پایان منابع}}