آزادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

آزادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۵۷

۱۴٬۹۶۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۷ مارس ۲۰۲۳

←‏رابطه مفهومی آزادی با سایر مفاهیم اساسی

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۰۸٬۴۶۶

ویرایش

@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 در این مبنا، [[ملت]] [[آزاد]] و مستقل، ملتی است که بتواند روی پای خود بایستد، با امکانات خود کار کند و با [[اراده]] خود با [[وحدت]] جمعی، در جهت صحیح مطابق با [[صلاح]] خود که [[آینده]] او را تأمین کند، برای خود حرکت کند و البته برای چنین ملتی آینده‌ای موفق [[پیش‌بینی]] می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار جمع کثیری از مردم آمل، ۲۱/۳/۱۳۷۷.</ref>. وقتی آزادی بر این اساس معنا شود، خروج از حدود آن را نمی‌توان آزادی خواند؛ بلکه این تعریف معیار تمییز آزادی [[حقیقی]] از [[توطئه]]، [[خیانت]]، [[اضلال]] و اشاعه [[یأس]] در میان [[مردم]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران، ۲۴/۶/۱۳۷۷.</ref>.<ref>[[ابوالحسن حسنی (زاده 1348)|حسنی، ابوالحسن]]، [[آزادی اسلامی - حسنی (مقاله)|مقاله «آزادی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۱۱۳۶.</ref>
+=== سلب و ایجاب ===
+در بحث از مفهوم آزادی می‌توان به مفهوم «آزادی منفی» و «آزادی مثبت» اشاره کرد<ref>بحث آزادی منفی و آزادی مثبت را آیزایا برلین به طور مبسوط در کتاب خود مورد بحث قرار داده است. مشخصات کتاب‌شناختی این اثر عبارت است از: چهار مقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، چاپ نخست، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۸.</ref>. آزادی منفی را در [[فارسی]] باید «[[رهایی]]» یا «آزادی از» ترجمه کنیم. آزادی از، یعنی [[آزاد]] بودن از یک رشته منع‌ها و زنجیرها و زورها؛ آزادی از [[بیگانگان]]، آزادی از [[سلطان]] [[جبار]]، آزادی از ارباب و آزادی از زنجیرهایی که بر دست‌و‌پای آدمی بسته شده است. کسی که در [[زندان]] است و طالب آزادی است، طالب «آزادی از» است. طالب آزادی منفی است. می‌گوید در زندان را باز کنید تا از زندان بیرون بروم. آزادی مثبت و به تعبیری «آزادی در» پس از آزادی منفی فرا می‌رسد. وقتی موانع از مقابل افراد برداشته شد؛ وقتی در زندان بازگردید و هنگامی که [[شر]] یک ارباب از سر برده‌ای کوتاه گشت، «آزادی منفی» محقق می‌شود و از اینجا به بعد نوبت آزادی مثبت یا «آزادی در» فرا می‌رسد<ref>برای توضیح بیشتر بنگرید به: شریف لک‌زایی، «رابطه آزادی و اخلاق با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله مطهری»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۲۳، پاییز ۱۳۸۲.</ref>.
+بر اساس دو مفهوم [[آزادی]] منفی و مفهوم آزادی مثبت تعریفی که می‌توان از آزادی ارائه داد به طور دقیق هر دو جنبه مثبت و منفی آزادی را یک‌جا لحاظ کرده است. از این‌رو باید گفت آزادی یعنی نبودن مانع، نبودن [[جبر]] و نبودن هیچ قیدی در سر راه [[انسان]]. از این‌رو انسان [[آزاد]] است و می‌تواند [[راه کمال]] را طی کند. نه اینکه چون آزاد هست به کمال رسیده است<ref>انسان کامل، ص۳۴۹.</ref>. آزادی یعنی فقدان مانع. انسان‌های آزاد، انسان‌هایی هستند که با موانعی که در جلو [[رشد]] و تکاملشان وجود دارد، [[مبارزه]] می‌کنند. انسان‌هایی هستند که تن به وجود مانع نمی‌دهند<ref>گفتارهای معنوی، ص۱۴.</ref>.
+فقدان مانع، که در تعریف آمده است، اشاره به مفهوم منفی آزادی دارد. اما این آزادی منفی، به خودی خود [[ارزشمند]] و کامل نیست و از این‌رو پای آزادی مثبت نیز به تعریف مذکور گشوده می‌شود و از این‌رو آزادی در رشد و کمال [[آدمی]] می‌بایست مورد توجه و بهره‌مندی قرار گیرد. در تعریفی دیگر از آزادی باید گفت انسان در جمیع [[شئون]] حیاتی خود باید آزاد باشد. به این معنا که مانع و [[سدی]] برای پیشروی و جولان او وجود نداشته باشد و سدی برای پرورش هیچ یک از استعدادهای او در کار نباشد<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۹۱.</ref>.
+این تعریف از آزادی، و توجه به ابعاد مثبت و منفی آزادی، می‌تواند هم درونی و شخصی تلقی شود- چنان که تعریف‌های فوق به آن اشاره و تأکید دارد - و هم می‌تواند جنبه [[اجتماعی]] و عمومی بیابد. در واقع در تعریف آزادی نباید تنها به بعد شخصی آزادی توجه کرد، بلکه برای کامل کردن تعریف آزادی بر بُعد جمعی و عمومی آن نیز باید تأکید کرده و ابعاد آزادی مثبت و منفی را یک‌جا [[مشاهده]] کرد.
+از این‌رو [[بشر]] باید در [[اجتماع]] از ناحیه سایر افراد آزادی داشته باشد، دیگران مانعی در [[راه رشد]] و [[تکامل]] او نباشند، او را محبوس نکنند که جلو فعالیتش گرفته شود، دیگران او را [[استثمار]] نکنند، [[استخدام]] نکنند، استعباد نکنند، یعنی تمام [[قوای فکری]] و جسمی او را در جهت [[منافع]] خودشان به کار نگیرند<ref>گفتارهای معنوی، ص۱۴.</ref>.
+فقدان [[حبس]] و استثمار و استخدام و استعباد و [[نفی]] به‌کارگیری قوای [[آدمیان]] در راه [[هدف‌ها]] و خواسته‌های خود در حوزه عمومی و عرصه [[اجتماعی]]، نشان‌دهنده وجه [[آزادی]] منفی و به‌کارگیری [[استعداد]] و ظرفیت خود در [[راه رشد]] و [[تکامل]] در حوزه عمومی، نشان‌دهنده وجه آزادی مثبت است.
+برای تعریف مفهوم آزادی می‌توان به پاره‌ای از [[آیات قرآن]] نیز استناد جست. برای مثال [[آیه]] ۶۴ [[سوره آل عمران]] می‌گوید: هیچ کدام از ما دیگری را [[بنده]] و برده خود قرار ندهد و هیچ کس هم فرد دیگری را ارباب و آقای خودش نگیرد، یعنی [[نظام]] آقایی و نوکری، استثمار و [[نابرابری]] ملغا<ref>گفتارهای معنوی، ص۱۷.</ref>.
+این تعریف از آزادی، در قالب برخی نظریه‌ها<ref>در این باره نظریه «مک کالوم» قابل بررسی و ارائه است. ر. ک: شریف لک‌زایی، «رابطه آزادی و اخلاق با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله مطهری».</ref> نیز قابل ارائه است. به این معنا که [[انسان]]، یعنی فاعل آزادی - اگر خواستار آزادی باشد- با سعی و تلاش، موانع پیش روی خود را از میان می‌برد و پس از آن در راستای شدن و رسیدن به [[هدف]] خاصی تلاش و استعدادهایش را در آن زمینه هزینه می‌کند. البته در اینجا افزون بر اینکه فقدان موانع، شرط آزادی شمرده می‌شود از سوی دیگر هدف نیز به طور مصداقی مشخص و تصریح می‌شود؛ رسیدن به تکامل و بروز و ظهور استعدادها که دارای بار ارزشی ویژه‌ای در [[اندیشه]] [[دینی]] است.
+به هر حال آنچه از مباحث مذکور می‌توان [[استنباط]] کرد، [[همراهی]] دو مفهوم مثبت و منفی آزادی است. اهمیت این همراهی از آن رو است که تا آزادی در بُعد منفی تحقق نیابد نمی‌توان از آزادی مثبت سخن گفت. در این صورت، جایی برای [[دین و اخلاق]] هم باقی نخواهد ماند. از این وضعیت می‌توان تقدم [[آزادی]] را بر [[اخلاق]] [[استنباط]] کرد. در واقع تا آزادی، به عنوان عنصری از [[فضائل اخلاقی]]، تحقق نیابد نمی‌توان بحثی از سایر فضائل اخلاقی و [[اخلاقیات]] به میان آورد. آزادی در بعد منفی گرچه در ابتدا نمود می‌یابد، اما از سویی آزادی مثبت معطوف [[تکامل]] و [[سعادت]] است و به منزله مهم‌ترین [[هدف اخلاق]] به شمار می‌آید<ref>[[شریف لک‌زایی|لک‌زایی، شریف]]، [[آزادی (کتاب)|آزادی]]، ص ۱۶.</ref>.
+باید توجه داشت مقوله آزادی در [[فلسفه سیاسی]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، از مفاهیم اساسی و پیچیده است. بر خلاف بسیاری از متفکران، آزادی تنها [[پدیده اجتماعی]] یا [[سیاسی]] یا صرفاً یک امتیاز [[حقوقی]] نیست تا در قبال [[دولت]] [[حاکم]] و [[نظام سیاسی]] موجود تعریف شود. آزادی با دو رویکرد ایجابی (برخورداری از [[حقوق انسانی]] و [[شهروندی]]) و سلبی ([[رهایی]] از قیود و موانع) قابل طرح است و در [[اندیشه]] ایشان به هر دو معنا وارد شده است. در معنای نخست [[اعتقاد]] به آزادی و تأمین [[حقوق شهروندی]] در مسائل [[اجتماعی]] را ریشه‌دار و دارای مبنای [[دینی]] معرفی می‌کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان نظام، ۱۵/۵/۱۳۸۲.</ref> و به این [[واقعیت]] ایجابی تصریح دارند که هر کسی که [[معتقد]] به [[وحدانیت]] خداست و [[توحید]] را قبول دارد، باید [[انسان]] را [[آزاد]] بداند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۹/۱۰/۱۳۶۵.</ref>. اما با رویکرد سلبی آزادی را در مقابل دو نوع موانع درونی و بیرونی قرار می‌دهند و آن را به معنای رها شدن از قید و بند [[شهوات]] و [[طاغوت‌ها]] و امکان حرکت و پرواز به سوی اهداف متعالی [[معنوی]] و [[الهی]] در سایه یک [[نظام]] عادلانه اجتماعی و [[اقتصادی]] معرفی می‌کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۲/۹/۱۳۶۱.</ref>. از نظر ایشان دو نوع [[سلطه]] [[ضد]] آزادی وجود دارد. یکی سلطه قوای سیاسی اجتماعی و دوم سلطه [[قوای غضبیه]] و شهویه؛ و آزادی یعنی رهایی از این دو نوع سلطه و در مقابل، [[انسانی]] که بر اثر [[ضعف]]، [[ترس]]، [[طمع]]، [[حرص]] و بر اثر شهوات [[نفسانی]] مجبور می‌شود تحمیلاتی را و محدودیت‌هایی را قبول کند آن انسان در [[حقیقت]] آزاد نیست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۵/۱۰/۱۳۶۵.</ref>. ایشان با اشاره به مبنای [[اعتقادی]] خویش در مورد آزادی، منشأ آن را در [[نصوص دینی]] و [[رسالت]] [[انبیاء]] می‌داند و [[بعثت]] را به معنای رهاننده انسان و آزاد کننده [[انسان]] معنا می‌کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۳۰/۱/۱۳۶۴.</ref>. به تبع این [[بعثت]]، معتقدند [[اسلام]] از همان آغاز همه [[بشریت]] و [[پیروان ادیان]] قبلی را به [[آزادی]] [[دعوت]] نمود و به [[صراحت]] اعلام کرد: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! بیایید بر کلمه‌ای که میان ما و شما برابر است هم‌داستان شویم که: جز خداوند را نپرستیم و چیزی را شریک او ندانیم و یکی از ما، دیگری را به جای خداوند، به خدایی نگیرد پس اگر روی گرداندند بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم» سوره آل عمران، آیه ۶۴.</ref>. بیایید هیچ کدام از ما، دیگری را ارباب و [[سرور]] خودمان قرار ندهیم. فقط [[خدای متعال]] سرور همه ما باشد. این [[شعار]] اسلام و منشور جهانی اسلام است. آزادی [[اسلامی]]، یعنی آزادی از غیر [[خدا]] و اسلام، که انسان را [[بنده]] خدا می‌داند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۹/۱۰/۱۳۶۵.</ref>. بر اساس مبنای فوق، حرکت علیه آزادی یک حرکت علیه یک پدیده [[الهی]] است و [[مبارزه]] برای آزادی یک [[تکلیف]] است. چون مبارزه برای یک [[امر الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانش آموختگان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷.</ref>. پس آزادی از منظر ایشان هم آزادی در محیط [[زندگی]] و برخوردار از همه مواهب زندگی و [[حقوق شهروندی]] است و هم آزادی از قدرت‌های دیکتاتور و [[مستبد]]، آزادی از [[خرافات]] و جهالت‌ها، آزادی از تعصب‌های [[جاهلانه]] و کج‌فکری‌ها؛ و هم آزادی از کمند [[قدرت]] [[استکبار]]، کمند [[اقتصادی]] قدرت‌ها و فشار [[سیاسی]] قدرت‌ها است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با میهمانان داخلی و خارجی مراسم سالگرد حضرت امام، ۱۲/۳/۱۳۷۸.</ref>.<ref>[[محسن مهاجرنیا|مهاجرنیا، محسن]]، [[نظام سیاست اسلامی - مهاجرنیا (مقاله)|مقاله «نظام سیاست اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۸۱۱.</ref>
 == رابطه مفهومی آزادی با سایر مفاهیم اساسی ==