ولایت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

آقای قفاری در بخش دیگری از اظهارات خود ادعا کرده است: از آنجا هیچ از یک مدعیات شیعه درباره شرطیت ولایت برای قبولی اعمال در قرآن یافت نمی‌شود و با توجه به اینکه قرآن [[مرجع]] اول و اصلی در مسائل اختلافی است، ازاین‌رو این مدعیات و [[روایات]] مرتبط با آنها جزء [[تعالیم اسلامی]] نیست. در [[حقیقت]] از نظر ایشان این قبیل [[اعتقادات]] جزء [[بدعت‌ها]] و افزونه‌های [[شیعیان]] به اسلام است؛ زیرا قرآن اصل و اساس قبولی اعمال را توحید قرار داده و سبب [[حرمان]] و بطلان [[اعمال]] را [[شرک]]:

# {{متن قرآن|إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ}}<ref>«بی‌گمان هر که برای خداوند شریک آورد خداوند بهشت را بر او حرام می‌گرداند و جایگاهش آتش (دوزخ) است» سوره مائده، آیه ۷۲.</ref>.

# {{متن قرآن|مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ}}<ref>«بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته می‌کنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.</ref>.

 

===نقد و بررسی===

همان‌طور که در پاسخ به شبهه پیشین بیان شد، [[آیات]] مذکور اساساً در [[مقام]] بیان انحصار قبولی یا بطلان [[اعمال]] در [[توحید]] یا [[شرک]] نیستند و ربطی به مدعا ندارند. افزون بر این، می‌توان به این [[شبهه]] پاسخ نقضی و حلی به شرح ذیل ارائه کرد:

=== پاسخ نقضی ===

=== پاسخ حلّی ===

 

باید از آقای قفاری پرسید: مگر نه این است که [[خداوند]] در قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ}}<ref>«بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>. این [[قرآن]] را به سوی تو فرود آوردیم تا برای [[مردم]] آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی. این [[آیه]] دلالت دارد بر [[حجیت قول]] [[رسول خدا]]{{صل}} در بیان و [[تفسیر آیات قرآن]]؛ چه آن آیاتی که نسبت به مدلول خود [[صراحت]] یا ظهور دارند، چه آنهایی که متشابه‌اند و چه آنهایی که مربوط به [[اسرار الهی]] هستند. افزون بر این، [[روایات]] فراوانی دال بر [[تبعیت]] از رسول خدا{{صل}} و [[سنت]] او نقل شده است؛ از جمله: در [[منابع اهل سنت]] در باب «[[لزوم]] السنة» از کتاب السنة چنین آمده است: از [[مقدام]] بن [[معدی]] [[کرب]] [[روایت]] شده است که رسول خدا{{صل}} فرمود:... [[آگاه]] باشید که دور نیست مردی که شکمش [[سیر]] شده، راحت بر جایگاه خود تکیه داده، بگوید: «تنها قرآن را دریابید و هر آنچه را در آن [[حلال]] دیدید، حلال بدانید و آنچه را [[حرام]] یافتید، حرام بشمارید»؛ درحالی‌که بی‌گمان هرچه را رسول خدا{{صل}} حرام کرده، مثل آن است که [[خدا]] حرام کرده است<ref>در این باره ر.ک: عسکری، ولایت علی در قرآن و سنت، ص۳۸-۴۵.</ref>.

 

 

[[منابع اهل سنت]] درباره [[تفسیر]] «[[اولی‌الامر]]» دیدگاه‌های مختلفی ارائه شده است<ref>ر.ک: نجارزادگان، بررسی تفسیر تطبیقی آیات ولایت اهل بیت{{عم}}، ص۹۰-۱۰۴.</ref>. در برخی [[روایات]]، [[امام علی]]{{ع}} جزء اولی‌الامر و نخستین آنان بیان شده است؛ از جمله: [[حاکم حسکانی]] - از [[دانشمندان]] و [[محدثان]] [[حنفی]] [[قرن پنجم]] - با سند خود از امام علی{{ع}} و او از [[رسول خدا]]{{صل}} چنین نقل کرده است: شریکان من کسانی‌اند که [[خداوند]] [[[اطاعت]]] آنان را با [اطاعت] خود و من کنار هم آورد و درباره آنان چنین نازل کرد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> من گفتم: «ای [[رسول خدا]]{{صل}} آنان چه کسانی‌اند؟ فرمود: «تو نخستین آنان هستی»<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۸۹.</ref>.

 

[[حاکم حسکانی]] به نقل از [[مجاهد بن جبر]] [[تابعی]]، [[شأن نزول آیه]] را نیز درباره [[جانشینی امام علی]]{{ع}} به جای رسول خدا{{صل}} در [[مدینه]] آورده و می‌نویسد: {{متن حدیث|{{متن قرآن|وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} قَالَ: نَزَلَتْ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} حِينَ خَلَّفَهُ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} بِالْمَدِينَةِ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تُخَلِّفُنِي بَيْنَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى}}<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۹۰. این شأن نزول را دیگران، مانند ابن شهرآشوب، نیز نقل کرده‌اند. (ر.ک: ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب{{ع}}، ج۳، ص۱۵).</ref>.

 

 

از آنجا که اسامی این [[دوازده خلیفه]] و [[جانشین پیامبر]]{{صل}} در این [[روایات]] ذکر نشده است، ازاین‌رو شارحان [[اهل تسنن]] در اینکه این دوازده خلیفه کسانی هستند، دچار [[حیرت]] و [[اختلاف]] شده و دیدگاه‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند<ref>ر.ک: عسکری، ولایت علی در قرآن و سنت، ص۸۷-۹۹.</ref> که هیچ‌یک از آنها قانع‌کننده نیست؛ مگر آنچه [[قندوزی]] از برخی [[محققان]] نقل کرده است که خلاصه آن از این قرار است: مراد از [[احادیث نبوی]] مربوط به دوازده خلیفه، که از راه‌های فراوان نقل شده و مشهور است، [[ائمه دوازده‌گانه]] از [[اهل بیت]] و [[عترت]] [[رسول خدا]]{{صل}} است؛ زیرا این [[احادیث]] بر کسانی دیگر قابل حمل نیست؛ نه بر خلفای پس از [[پیامبر]]{{صل}}، چون تعداد آنان کمتر از [[دوازده نفر]] بود و نه بر [[حاکمان]] [[بنی‌امیه]]، چون تعداد آنان بیشتر از دوازده نفر بود. افزون بر اینکه آنان به جز [[عمر بن عبدالعزیز]] [[اهل]] [[ظلم و ستم]] بوده و نیز از [[بنی‌هاشم]] نبودند؛ درحالی‌که پیامبر{{صل}} - در [[روایت]] [[عبدالملک]] از جابر<ref>{{متن حدیث|عَنْ زِيَادِ بْنِ عِلَاقَةَ وَ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي عِنْدَ النَّبِيِّ{{صل}} فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: يَكُونُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ خَلِیفَةً ثُمَّ أَخْفَى صَوْتَهُ فَقُلْتُ لِأَبِي مَا الَّذِي أَخْفَى صوته؟ قال: قال: كلهم من بني هاشم}} و عن سماک ابن حرب مثل ذلک (قندوزی، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۲، ص۳۱۵ و ج۳، ص۲۹۰).</ref> - فرمود: «همه آنها از بنی‌هاشم‌اند». همچنین خلفای [[دوازده‌گانه]] بر خلفای [[بنی‌عباس]] هم قابل حمل نیست؛ چون هم تعدادشان بیش از دوازده نفر است و هم به جهت اینکه مفاد [[آیه مودت]]<ref>{{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> و [[حدیث کساء]] را کمتر مراعات کردند. بنابراین ناگزیر این [[احادیث نبوی]] باید بر [[ائمه دوازده‌گانه]] از [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} حمل و تطبیق شوند؛ زیرا آنان از نظر [[علم]] و [[جلالت]] و [[ورع]] و [[تقوا]] و [[علوّ]] [[نسب]] و علم، [[برتر]] از همگان بوده‌اند. [[حدیث ثقلین]] و [[احادیث]] فراوان دیگر نیز مؤید و [[شاهد]] این مدعاست که مراد [[پیامبر]]{{صل}} از خلفای [[دوازده‌گانه]]، [[امامان دوازده‌گانه]] از [[اهل بیت]] اویند<ref>قندوزی، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص۲۹۲ و ۲۹۳.</ref>.

 

=== [[شبهه]] سوم: اهمیت ولایت و [[نماز]] در [[اسلام]] ===

از جمله اظهارات [[دکتر قفاری]] این است که [[شیعیان]] [[گمان]] کرده‌اند ولایت مهم‌تر و اساسی‌تر از نماز و سایر [[ارکان اسلام]] است؛ درحالی‌که نماز در قرآن به صورت صریح و واضح بیش از هشتاد بار ذکر شده؛ ولی حتی یک‌بار هم به ولایت اشاره نشده است. در این صورت آیا [[اراده خداوند]] بر [[گمراهی]] [[بندگان]] خود تعلق گرفته و برای آنها طریق وصول به ولایت را بیان نکرده است؟ {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ مَا يَتَّقُونَ}}<ref>«و خداوند بر آن نیست که گروهی را پس از راهنمایی گمراه گذارد تا برای آنها روشن گرداند از چه پرهیز کنند» سوره توبه، آیه ۱۱۵.</ref><ref>قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ص۲۵.</ref>.<ref>[[رضا باذلی|باذلی، رضا]]، [[پذیرش ولایت ائمه شرط قبولی اعمال (مقاله)| مقاله «پذیرش ولایت ائمه شرط قبولی اعمال»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۶ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۶]]، ص۱۳۰.</ref>

===نقد و بررسی===

 

از جمله [[آیات]] دیگری که بر [[ولایت ائمه]]{{عم}}، به‌ویژه [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}، دلالت دارد، [[آیه ولایت]] است: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. این [[آیه مبارکه]] به صورت واضح بر [[ولایت امیرمؤمنان]] علی{{ع}} دلالت دارد؛ هرچند نامی از ایشان برده نشده است؛ زیرا «إِنَّما» در [[آیه]] برای [[حصر]] است و گویا [[خداوند]] فرموده: هیچ ولی‌ای نیست مگر [[خدا]] و [[رسول]] و مؤمنانی که [[اقامه نماز]] می‌کنند و در حال [[رکوع]]، [[زکات]] می‌پردازند. «ولی» در آیه نیز به معنای [[سرپرست]] و اولی در [[تصرف]] است<ref>محقق حلی، المسلک فی أصول الدین، ص۲۴۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب{{ع}}، ج۳، ص۵.</ref>. این ولایت برای [[امام علی]]{{ع}} به این دلیل ثابت است که مصداق {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا}}، به اتفاق [[شیعه]]<ref>مناقب آل أبی‌طالب{{ع}}، ج۳، ص۲؛ بحرانی، البرهان، ج۲، ص۳۲۶.</ref> و نظر اغلب [[مفسران]] [[اهل تسنن]] امیرمؤمنان علی{{ع}} است<ref>ر.ک: جصاص، أحکام القرآن، ج۴، ص۱۰۲؛ حویزی، نورالثقلین، ج۱، ص۶۴۳-۶۴۷؛ سیوطی، الدرالمنثور، ج۲، ص۲۹۳ و ۲۹۴، آلوسی، روح المعانی، ج۳، ص۳۳۴؛ زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۴۹.</ref>. به [[اجماع]] شیعه و [[اهل سنت]]، [[تصدق]] در حالت رکوع از غیر [[امام علی]]{{ع}} صادر نشده است<ref>کاشانی، منهج الصادقین، ج۳، ص۲۶۵؛ قمی، کنزالدقائق و بحر الغرائب، ج۴، ص۱۵۱. برای آگاهی از روایات دال بر زکات دادن حضرت علی{{ع}} در حال رکوع ر.ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۳۲۴-۳۲۶؛ بحرانی، البرهان، ج۲، ص۳۱۵-۳۲۶؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج۲، ص۴۴-۴۶؛ مناقب آل أبی‌طالب، ج۳، ص۲-۶؛ فخررازی، مفاتیح الغیب ج۱۲، ص۳۸۳؛ الدرالمنثور، ج۲، ص۲۹۳ و ۲۹۴؛ تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۱۲۶ و ۱۲۷، زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۴۹. برای آگاهی از آیات دیگری که بر ولایت و امامت ائمه{{عم}} به‌ویژه امیرمؤمنان علی{{ع}} دلالت دارند. ر.ک: حسینی میلانی، نفحات الازهار، ج۲۰. کل این جلد از کتاب درباره آیات دال بر ولایت و امامت ائمه{{عم}} است.</ref>. [[ولایت]] سایر [[ائمه]]{{عم}} نیز از طریق [[روایات]] مذکور در ذیل [[آیه شریفه]] [[اثبات]] می‌شود<ref>حویزی، نور الثقلین، ج۱، ص۶۴۳-۶۴۷؛ قمی، کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۴، ص۱۴۶-۱۵۱. {{متن حدیث|عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} قَالَ إِنَّمَا يَعْنِي أَوْلَى بِكُمْ أَيْ أَحَقُ بِكُمْ وَ بِأُمُورِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ أَمْوَالِكُمُ {{متن قرآن|اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} يَعْنِي عَلِيّاً وَ أَوْلَادَهُ الْأَئِمَّةَ{{عم}} إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ}}؛ (کلینی، کافی، ج۲، ص۱۱؛ ج۱، ص۳۵۵، ۴۵۷ و ۴۶۵).</ref>. بنابراین [[اراده خداوند]] هرگز بر [[گمراهی]] [[بندگان]] خود تعلق نگرفته و طریق وصول به ولایت را هم از طریق [[آیات قرآن]] و هم [[سنت]] رسولش{{صل}} بیان کرده است.

 

مسئله [[عدالت صحابه]] به‌قدری برای [[اهل تسنن]] مهم است که معتقدند هرگونه [[انتقاد]] و [[عیب‌جویی]] و [[بدزبانی]] ([[طعن]] و [[جرح]]) درباره عدالت صحابه، موجب [[تزلزل]] بنای [[اسلام]]، ویرانی ارکان [[شریعت]]، تردید در [[صحت]] [[قرآن]] و از بین رفتن [[اعتماد]] به [[سنت رسول خدا]]{{صل}} است. (عدالة الصحابة رضی الله عنهم و دفع الشبهات، ص۱۱۸) شاید به همین جهت است که آنان طاعن به [[صحابه]] را [[زندیق]] یا ملحد و سابّ صحابه را [[کافر]] یا [[فاسق]] و [[گمراه]] می‌دانند. (عدالة الصحابة رضی الله عنهم و دفع الشبهات، ص۱۱۸-۱۲۱).</ref> که از اصول اساسی [[اهل سنت]] و از [[نماز]] مهم‌تر است<ref>[[رضا باذلی|باذلی، رضا]]، [[پذیرش ولایت ائمه شرط قبولی اعمال (مقاله)| مقاله «پذیرش ولایت ائمه شرط قبولی اعمال»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۶ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۶]]، ص۱۳۰.</ref>.