آب در قرآن: تفاوت میان نسخهها
←نقش آب
(←نقش آب) |
|||
خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
برخی [[مفسّران]] {{متن قرآن|قَضْبًا}} در این آیات را به سبزیها که در غذای [[انسان]] جایگاهی مهم دارد، [[تفسیر]] کردهاند<ref>قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۴۴.</ref>. [[بشر]]، همواره بخشی از نیازهای غذایی خود را از طریق دام تأمین میکرده؛ از اینرو پرورش دام برای تأمین این نیاز، از اهمّیّت زیادی برخوردار بوده است. [[قرآن کریم]]، بر نقش و تأثیر آب بر این [[نیاز انسان]]، یعنی پرورش دام نیز تأکید کرده و آن را از [[نعمتهای الهی]] به انسان برشمرده است. در همین جهت، [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) میخورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهرهگیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدینگونه نشانههای خود را برای گروهی که میاندیشند روشن میداریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref> [[رویش گیاهان]] را معلول آبِ نازل شده از [[آسمان]] دانسته و از آن در کنار غذای انسان، [[خوراک]] دام شمرده است. تصریح به اینکه گیاهان [[زمین]]، خوراک انسان و دام (انعام) است نه حیوانات، با اینکه حیوانات بسیاری از آن [[تغذیه]] میکنند، نشان میدهد که این آیه، در [[مقام]] بیان تأثیر مستقیم و غیر مستقیم آب در تأمین غذای انسان است. این معنا در [[آیات]] دیگر نیز مورد توجّه است. در آیه {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ}}<ref>«اوست که از آسمان برای شما آبی فرو فرستاد که آشامیدنی (شما) و گیاهی که در آن (چارپایانتان را) میچرانید از آن است» سوره نحل، آیه ۱۰.</ref> بخشی از آبِ آسمان را عامل پیدایش گیاهانی دانسته که [[انسانها]] دام خود را برای چریدن به میان آن میبرند و از آسمان، آبی فرود آورد و به وسیله آن، رستنیهای گوناگون جفت جفت بیرون آوردیم. بخورید و دامهایتان را بچرانید که به طور قطع در اینها برای [[خردمندان]] نشانههایی است: {{متن قرآن| الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلا وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُولِي النُّهَى }}<ref>«همان که زمین را برای شما گاهوارهای گردانید و در آن برایتان راههایی گشود و از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن از گیاهان رنگرنگ گونهها برآوردیم بخورید و چارپایانتان را بچرانید! بیگمان در آن برای خردمندان نشانههایی است» سوره طه، آیه ۵۳-۵۴.</ref> {{متن قرآن|أَبًّا}} در آیه {{متن قرآن|وَفَاكِهَةً وَأَبًّا}}<ref>«و میوه و علف؛» سوره عبس، آیه ۳۱.</ref> نیز به چراگاه تفسیر<ref>الکشّاف، ج ۴، ص ۷۰۴.</ref> و در آیه بعد، بهره دام معرّفی شده است: {{متن قرآن|مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ}}<ref>«برای بهرهوری شما و چارپایان شما،» سوره نازعات، آیه ۳۳.</ref>. تأکید بر نقش آب در تأمین خوراک دام در آیات {{متن قرآن|أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَمَرْعَاهَا}}<ref>«از آن، آب و (گیاه) چراگاهش را برون کشید،» سوره نازعات، آیه ۳۱.</ref>، {{متن قرآن|مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ}}<ref>«برای بهرهوری شما و چارپایان شما،» سوره نازعات، آیه ۳۳.</ref> و {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ}}<ref>«آیا ندیدهاند که ما آب (باران) را به سرزمین بیگیاه میرانیم آنگاه با آن، کشتی پدید میآوریم که چارپایان آنان و خودشان از آن میخورند؛ پس آیا نمینگرند؟» سوره سجده، آیه ۲۷.</ref> نیز به چشم میخورد. | برخی [[مفسّران]] {{متن قرآن|قَضْبًا}} در این آیات را به سبزیها که در غذای [[انسان]] جایگاهی مهم دارد، [[تفسیر]] کردهاند<ref>قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۴۴.</ref>. [[بشر]]، همواره بخشی از نیازهای غذایی خود را از طریق دام تأمین میکرده؛ از اینرو پرورش دام برای تأمین این نیاز، از اهمّیّت زیادی برخوردار بوده است. [[قرآن کریم]]، بر نقش و تأثیر آب بر این [[نیاز انسان]]، یعنی پرورش دام نیز تأکید کرده و آن را از [[نعمتهای الهی]] به انسان برشمرده است. در همین جهت، [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) میخورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهرهگیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدینگونه نشانههای خود را برای گروهی که میاندیشند روشن میداریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref> [[رویش گیاهان]] را معلول آبِ نازل شده از [[آسمان]] دانسته و از آن در کنار غذای انسان، [[خوراک]] دام شمرده است. تصریح به اینکه گیاهان [[زمین]]، خوراک انسان و دام (انعام) است نه حیوانات، با اینکه حیوانات بسیاری از آن [[تغذیه]] میکنند، نشان میدهد که این آیه، در [[مقام]] بیان تأثیر مستقیم و غیر مستقیم آب در تأمین غذای انسان است. این معنا در [[آیات]] دیگر نیز مورد توجّه است. در آیه {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ}}<ref>«اوست که از آسمان برای شما آبی فرو فرستاد که آشامیدنی (شما) و گیاهی که در آن (چارپایانتان را) میچرانید از آن است» سوره نحل، آیه ۱۰.</ref> بخشی از آبِ آسمان را عامل پیدایش گیاهانی دانسته که [[انسانها]] دام خود را برای چریدن به میان آن میبرند و از آسمان، آبی فرود آورد و به وسیله آن، رستنیهای گوناگون جفت جفت بیرون آوردیم. بخورید و دامهایتان را بچرانید که به طور قطع در اینها برای [[خردمندان]] نشانههایی است: {{متن قرآن| الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلا وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُولِي النُّهَى }}<ref>«همان که زمین را برای شما گاهوارهای گردانید و در آن برایتان راههایی گشود و از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن از گیاهان رنگرنگ گونهها برآوردیم بخورید و چارپایانتان را بچرانید! بیگمان در آن برای خردمندان نشانههایی است» سوره طه، آیه ۵۳-۵۴.</ref> {{متن قرآن|أَبًّا}} در آیه {{متن قرآن|وَفَاكِهَةً وَأَبًّا}}<ref>«و میوه و علف؛» سوره عبس، آیه ۳۱.</ref> نیز به چراگاه تفسیر<ref>الکشّاف، ج ۴، ص ۷۰۴.</ref> و در آیه بعد، بهره دام معرّفی شده است: {{متن قرآن|مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ}}<ref>«برای بهرهوری شما و چارپایان شما،» سوره نازعات، آیه ۳۳.</ref>. تأکید بر نقش آب در تأمین خوراک دام در آیات {{متن قرآن|أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَمَرْعَاهَا}}<ref>«از آن، آب و (گیاه) چراگاهش را برون کشید،» سوره نازعات، آیه ۳۱.</ref>، {{متن قرآن|مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ}}<ref>«برای بهرهوری شما و چارپایان شما،» سوره نازعات، آیه ۳۳.</ref> و {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ}}<ref>«آیا ندیدهاند که ما آب (باران) را به سرزمین بیگیاه میرانیم آنگاه با آن، کشتی پدید میآوریم که چارپایان آنان و خودشان از آن میخورند؛ پس آیا نمینگرند؟» سوره سجده، آیه ۲۷.</ref> نیز به چشم میخورد. | ||
آب دریاها نیز جایگاهی برای پرورش آبزیان دانسته و آب [[شور]] و شیرین در این جهت یکسان معرّفی شده است: {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و دو دریا برابر نیستند، این نوشین گواراست که نوشیدنش خوشگوار است و آن شور تلخ؛ از هر یک گوشت تر و تازه میخورید و زیوری بیرون میکشید که آن را میپوشید و کشتیها را در آن مینگری که آب شکافند تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره فاطر، آیه ۱۲.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | آب دریاها نیز جایگاهی برای پرورش آبزیان دانسته و آب [[شور]] و شیرین در این جهت یکسان معرّفی شده است: {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و دو دریا برابر نیستند، این نوشین گواراست که نوشیدنش خوشگوار است و آن شور تلخ؛ از هر یک گوشت تر و تازه میخورید و زیوری بیرون میکشید که آن را میپوشید و کشتیها را در آن مینگری که آب شکافند تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره فاطر، آیه ۱۲.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۰-۴۲.</ref> | ||
=== رفع [[تشنگی]] === | === رفع [[تشنگی]] === | ||
قبلا گذشت که در [[تفسیری]] از [[آیه]] {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}}<ref>«و هر چیز زندهای را از آب پدید آوردیم» سوره انبیاء، آیه ۳۰.</ref> برخی قائلند [[حیات انسان]] به آب بستگی دارد که بخشی از این نیاز را با [[نوشیدن]] آن برطرف میکند. [[خداوند سبحان]] در [[مقام]] [[امتنان]]، [[آشامیدن]] آب را بر [[بندگان]] [[مباح]] اعلام کرده است: {{متن قرآن|كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ}}<ref>«از روزی خداوند بخورید و بنوشید» سوره بقره، آیه ۶۰.</ref> نیز {{متن قرآن|وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا}}<ref>«بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید» سوره اعراف، آیه ۳۱.</ref>. | قبلا گذشت که در [[تفسیری]] از [[آیه]] {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}}<ref>«و هر چیز زندهای را از آب پدید آوردیم» سوره انبیاء، آیه ۳۰.</ref> برخی قائلند [[حیات انسان]] به آب بستگی دارد که بخشی از این نیاز را با [[نوشیدن]] آن برطرف میکند. [[خداوند سبحان]] در [[مقام]] [[امتنان]]، [[آشامیدن]] آب را بر [[بندگان]] [[مباح]] اعلام کرده است: {{متن قرآن|كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ}}<ref>«از روزی خداوند بخورید و بنوشید» سوره بقره، آیه ۶۰.</ref> نیز {{متن قرآن|وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا}}<ref>«بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید» سوره اعراف، آیه ۳۱.</ref>. | ||
آیاتی از [[قرآن کریم]]، ضمن اشاره به این [[نیاز انسان]]، [[خداوند]] را تأمینکننده آب [[آشامیدنی]] برای [[انسان]] معرّفی کرده است: {{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}}<ref>«و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref>. در آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا}}<ref>«تا با آن سرزمینی مرده را زنده گردانیم و (نیز) آن را به چارپایان و آدمیان بسیاری که آفریدهایم بنوشانیم» سوره فرقان، آیه ۴۹.</ref> آب با وصف {{متن قرآن|طَهُورًا}} آمده و در کنار انسان از دام نیز یاد شده که این آب طهور برای آشامیدن آنها مهیا شده است. در این [[آیات]] نیز با اینکه همه حیوانات از آب برای آشامیدن استفاده میکنند، فقط از انسان و دام یاد شده و این شاید از آن جهت است که آیات گذشته در مقام شمارش نعمتهای خاص خداوند به انسان است. در آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}}<ref>«و در آن کوههایی فرازمند پدید آوردیم و به شما آبی شیرین و گوارا نوشاندیم» سوره مرسلات، آیه ۲۷.</ref> از تأمین آب آشامیدنی گوارا برای انسان که از کوهها سرچشمه میگیرند، خبر میدهد. از سوی دیگر میتوان نمونهای از جستوجو و [[طلب]] انسان از آب را در آیه {{متن قرآن|وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}<ref>«و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم و چون قوم موسی از وی آب خواستند به موسی وحی کردیم که با چوبدست خود به (آن) سنگ بزن! و دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت، و ابر را بر آنان سایهبان کردیم و بر آنها ترانگبین و بلدرچین فرو فرستادیم (و گفتیم:) از چیزهای پاکیزهای که روزیتان کردهایم بخورید و آنان به ما ستم نورزیدند که بر خویشتن ستم میکردند» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که موسی برای مردم خود در پی آب بود و گفتیم: با چوبدست خود به سنگ فرو کوب آنگاه دوازده چشمه از آن فرا جوشید؛ (چنانکه) هر دستهای از مردم آبشخور خویش را باز میشناخت؛ از روزی خداوند بخورید و بنوشید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره بقره، آیه ۶۰.</ref> نشان داد. در آیه نخست، [[قوم موسی]] از وی آب آشامیدنی میطلبند: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ}} و در [[آیه]] دوم، [[موسی]] از [[خداوند]] برای [[قوم]] خود آب میطلبد: {{متن قرآن|وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ}} که با [[وحی]] خداوند، عصای خود را بر سنگ میزند و با ظاهر شدن دوازده چشمه، آب آشامیدنی [[اسباط]] [[بنیاسرائیل]] تأمین میشود. در این [[آیات]] نیز تأکید و غرض اصلی، شمردن برخی [[نعمتهای خداوند]] برای [[انسان]] جهت [[دعوت]] او به [[توحید]] و [[بندگی]] است؛ چنان که انسان در [[سوره واقعه]]، به [[تدبّر]] در آب آشامیدنیاش و اینکه چه کسی آن را از ابرهای گرانبار فرو میفرستد، دعوت و به [[شکرگزاری]] آن [[تشویق]] یابه دلیل [[ناسپاسی]] از آن [[توبیخ]] شده است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | آیاتی از [[قرآن کریم]]، ضمن اشاره به این [[نیاز انسان]]، [[خداوند]] را تأمینکننده آب [[آشامیدنی]] برای [[انسان]] معرّفی کرده است: {{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}}<ref>«و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref>. در آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا}}<ref>«تا با آن سرزمینی مرده را زنده گردانیم و (نیز) آن را به چارپایان و آدمیان بسیاری که آفریدهایم بنوشانیم» سوره فرقان، آیه ۴۹.</ref> آب با وصف {{متن قرآن|طَهُورًا}} آمده و در کنار انسان از دام نیز یاد شده که این آب طهور برای آشامیدن آنها مهیا شده است. در این [[آیات]] نیز با اینکه همه حیوانات از آب برای آشامیدن استفاده میکنند، فقط از انسان و دام یاد شده و این شاید از آن جهت است که آیات گذشته در مقام شمارش نعمتهای خاص خداوند به انسان است. در آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}}<ref>«و در آن کوههایی فرازمند پدید آوردیم و به شما آبی شیرین و گوارا نوشاندیم» سوره مرسلات، آیه ۲۷.</ref> از تأمین آب آشامیدنی گوارا برای انسان که از کوهها سرچشمه میگیرند، خبر میدهد. از سوی دیگر میتوان نمونهای از جستوجو و [[طلب]] انسان از آب را در آیه {{متن قرآن|وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}<ref>«و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم و چون قوم موسی از وی آب خواستند به موسی وحی کردیم که با چوبدست خود به (آن) سنگ بزن! و دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت، و ابر را بر آنان سایهبان کردیم و بر آنها ترانگبین و بلدرچین فرو فرستادیم (و گفتیم:) از چیزهای پاکیزهای که روزیتان کردهایم بخورید و آنان به ما ستم نورزیدند که بر خویشتن ستم میکردند» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که موسی برای مردم خود در پی آب بود و گفتیم: با چوبدست خود به سنگ فرو کوب آنگاه دوازده چشمه از آن فرا جوشید؛ (چنانکه) هر دستهای از مردم آبشخور خویش را باز میشناخت؛ از روزی خداوند بخورید و بنوشید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره بقره، آیه ۶۰.</ref> نشان داد. در آیه نخست، [[قوم موسی]] از وی آب آشامیدنی میطلبند: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ}} و در [[آیه]] دوم، [[موسی]] از [[خداوند]] برای [[قوم]] خود آب میطلبد: {{متن قرآن|وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ}} که با [[وحی]] خداوند، عصای خود را بر سنگ میزند و با ظاهر شدن دوازده چشمه، آب آشامیدنی [[اسباط]] [[بنیاسرائیل]] تأمین میشود. در این [[آیات]] نیز تأکید و غرض اصلی، شمردن برخی [[نعمتهای خداوند]] برای [[انسان]] جهت [[دعوت]] او به [[توحید]] و [[بندگی]] است؛ چنان که انسان در [[سوره واقعه]]، به [[تدبّر]] در آب آشامیدنیاش و اینکه چه کسی آن را از ابرهای گرانبار فرو میفرستد، دعوت و به [[شکرگزاری]] آن [[تشویق]] یابه دلیل [[ناسپاسی]] از آن [[توبیخ]] شده است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲-۴۳.</ref>. | ||
=== احیای [[زمین]] === | === احیای [[زمین]] === | ||
یکی از آثار مهم و گسترده آب در زمین که انسان از [[منافع]] مستقیم و غیرمستقیم آن بهره میبرد، احیای زمین است که در بیش از ده آیه بر آن تأکید شده است. آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ}}<ref>«و خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد و با آن زمین را پس از آنکه مرده بود زنده گردانید، بیگمان در این (کار) برای گروهی که میشنوند نشانهای است» سوره نحل، آیه ۶۵.</ref> میگوید: خداوند از [[آسمان]] آب فرود آورد و در پی آن، [[زمین]] را پس از [[مرگ]] [[احیا]] کرد. همچنین {{متن قرآن|يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ}}<ref>«روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود میانباشتید اکنون آنچه را میانباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۵.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«بیگمان در آفرینش آسمانها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو میبارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده میدارد و بر آن هرگونه جنبندهای را میپراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد میورزند نشانههاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴.</ref>. همین معنا با بیانی دیگر در {{متن قرآن|وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ}}<ref>«و اگر از آنان بپرسی چه کسی از آسمان، آبی فرو فرستاد و بدان زمین را پس از آنکه مرده بود زنده گردانید؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو: سپاس خداوند را؛ بلکه بیشتر آنان خرد نمیورزند» سوره عنکبوت، آیه ۶۳.</ref> آمده است. در آیه {{متن قرآن|وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«و در پیاپی آمدن شب و روز و در بارانی که خداوند از آسمان فرو میبارد و زمین را پس از مردن آن بدان زنده میدارد و در گرداندن بادها نشانههایی است برای گروهی که خرد میورزند» سوره جاثیه، آیه ۵.</ref> از آب آسمان به {{متن قرآن|رِزْقٍ}} تعبیر شده؛ آنگاه به احیای زمین با آن رزق اشاره میکند. | یکی از آثار مهم و گسترده آب در زمین که انسان از [[منافع]] مستقیم و غیرمستقیم آن بهره میبرد، احیای زمین است که در بیش از ده آیه بر آن تأکید شده است. آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ}}<ref>«و خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد و با آن زمین را پس از آنکه مرده بود زنده گردانید، بیگمان در این (کار) برای گروهی که میشنوند نشانهای است» سوره نحل، آیه ۶۵.</ref> میگوید: خداوند از [[آسمان]] آب فرود آورد و در پی آن، [[زمین]] را پس از [[مرگ]] [[احیا]] کرد. همچنین {{متن قرآن|يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ}}<ref>«روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود میانباشتید اکنون آنچه را میانباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۵.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«بیگمان در آفرینش آسمانها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو میبارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده میدارد و بر آن هرگونه جنبندهای را میپراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد میورزند نشانههاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴.</ref>. همین معنا با بیانی دیگر در {{متن قرآن|وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ}}<ref>«و اگر از آنان بپرسی چه کسی از آسمان، آبی فرو فرستاد و بدان زمین را پس از آنکه مرده بود زنده گردانید؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو: سپاس خداوند را؛ بلکه بیشتر آنان خرد نمیورزند» سوره عنکبوت، آیه ۶۳.</ref> آمده است. در آیه {{متن قرآن|وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«و در پیاپی آمدن شب و روز و در بارانی که خداوند از آسمان فرو میبارد و زمین را پس از مردن آن بدان زنده میدارد و در گرداندن بادها نشانههایی است برای گروهی که خرد میورزند» سوره جاثیه، آیه ۵.</ref> از آب آسمان به {{متن قرآن|رِزْقٍ}} تعبیر شده؛ آنگاه به احیای زمین با آن رزق اشاره میکند. | ||
آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا}}<ref>«تا با آن سرزمینی مرده را زنده گردانیم و (نیز) آن را به چارپایان و آدمیان بسیاری که آفریدهایم بنوشانیم» سوره فرقان، آیه ۴۹.</ref> [[هدف]] از [[نزول]] [[باران]] را احیای [[سرزمین]] مرده دانسته است. عموم [[مفسران]] برآنند که مقصود از احیا در این آیات، روییدن گیاهان و [[آبادانی زمین]] است<ref>مجمعالبیان، ج ۲، ص ۴۵۰ و ج ۶، ص ۵۶۹ و ج ۸، ص ۴۸۴؛ المیزان، ج ۱۵، ص ۲۲۶.</ref> که از یک طرف با روییدن انواع میوهها و [[خوردنیها]]، روزی [[انسان]] را تأمین میکند و با ایجاد چراگاهها، زمینه ادامه [[حیات]] دامها، حیوانها و همه جنبندگان را فراهم میسازد و از سوی دیگر، با رویش انواع گیاهان با رنگها و بوهای گوناگون به [[زمین]] [[زیبایی]] و طراوت میبخشد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۲۲۳ و ۲۲۴.</ref>. احیای زمین که همواره با سرسبزی و زیبایی [[طبیعت]] همراه است، مورد تأکید آیاتی دیگر قرار گرفته؛ به طور مثال در [[آیه]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}}<ref>«آیا ندیدهای که خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که زمین (با آن) سرسبز میشود؛ به راستی خداوند نازکبینی آگاه است» سوره حج، آیه ۶۳.</ref> آمده است و نیز از پیدایش انواع گوناگون گیاهان با آب [[باران]] یاد میکند: {{متن قرآن|الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْ نَبَاتٍ شَتَّى}}<ref>«همان که زمین را برای شما گاهوارهای گردانید و در آن برایتان راههایی گشود و از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن از گیاهان رنگرنگ گونهها برآوردیم» سوره طه، آیه ۵۳.</ref> و این همه، سبب زیبایی و [[آراستگی]] [[زمین]] میشود: {{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) میخورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهرهگیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدینگونه نشانههای خود را برای گروهی که میاندیشند روشن میداریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref> و برای انسان، بهجت و [[شادابی]] به همراه میآورد: {{متن قرآن|أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ}}<ref>«(آیا بتها بهترند) یا آن کسی که آسمانها و زمین را آفرید و برایتان از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن باغهایی شادیانگیز رویاندیم که شما را توان رویاندن درختان آنها نیست، آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ (نه) بلکه اینان قومی کجروند» سوره نمل، آیه ۶۰.</ref> و نیز آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«ای مردم! اگر در رستخیز تردیدی دارید (بنگرید که) ما شما را از خاکی آفریدیم آنگاه از نطفهای سپس از دلمه خونی سرانجام از گوشتپارهای به اندام یا بیاندام تا (حق را) برایتان روشن داریم و در زهدانها آنچه را بخواهیم تا زمانی معیّن استوار میداریم سپس شما را که کودکی شدهاید بیرون میآوریم سپس تا به برنایی برسید؛ و جان برخی از شما را میگیرند و برخی دیگر را به فرودینترین سالهای زندگانی باز میگردانند تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند و زمین را سترون میبینی و چون بدان آب فرو فرستیم فرا میجنبد و برمیآید و هر گونه گیاه شادابی میرویاند» سوره حج، آیه ۵.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا}}<ref>«تا با آن سرزمینی مرده را زنده گردانیم و (نیز) آن را به چارپایان و آدمیان بسیاری که آفریدهایم بنوشانیم» سوره فرقان، آیه ۴۹.</ref> [[هدف]] از [[نزول]] [[باران]] را احیای [[سرزمین]] مرده دانسته است. عموم [[مفسران]] برآنند که مقصود از احیا در این آیات، روییدن گیاهان و [[آبادانی زمین]] است<ref>مجمعالبیان، ج ۲، ص ۴۵۰ و ج ۶، ص ۵۶۹ و ج ۸، ص ۴۸۴؛ المیزان، ج ۱۵، ص ۲۲۶.</ref> که از یک طرف با روییدن انواع میوهها و [[خوردنیها]]، روزی [[انسان]] را تأمین میکند و با ایجاد چراگاهها، زمینه ادامه [[حیات]] دامها، حیوانها و همه جنبندگان را فراهم میسازد و از سوی دیگر، با رویش انواع گیاهان با رنگها و بوهای گوناگون به [[زمین]] [[زیبایی]] و طراوت میبخشد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۲۲۳ و ۲۲۴.</ref>. احیای زمین که همواره با سرسبزی و زیبایی [[طبیعت]] همراه است، مورد تأکید آیاتی دیگر قرار گرفته؛ به طور مثال در [[آیه]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}}<ref>«آیا ندیدهای که خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که زمین (با آن) سرسبز میشود؛ به راستی خداوند نازکبینی آگاه است» سوره حج، آیه ۶۳.</ref> آمده است و نیز از پیدایش انواع گوناگون گیاهان با آب [[باران]] یاد میکند: {{متن قرآن|الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْ نَبَاتٍ شَتَّى}}<ref>«همان که زمین را برای شما گاهوارهای گردانید و در آن برایتان راههایی گشود و از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن از گیاهان رنگرنگ گونهها برآوردیم» سوره طه، آیه ۵۳.</ref> و این همه، سبب زیبایی و [[آراستگی]] [[زمین]] میشود: {{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) میخورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهرهگیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدینگونه نشانههای خود را برای گروهی که میاندیشند روشن میداریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref> و برای انسان، بهجت و [[شادابی]] به همراه میآورد: {{متن قرآن|أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ}}<ref>«(آیا بتها بهترند) یا آن کسی که آسمانها و زمین را آفرید و برایتان از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن باغهایی شادیانگیز رویاندیم که شما را توان رویاندن درختان آنها نیست، آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ (نه) بلکه اینان قومی کجروند» سوره نمل، آیه ۶۰.</ref> و نیز آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«ای مردم! اگر در رستخیز تردیدی دارید (بنگرید که) ما شما را از خاکی آفریدیم آنگاه از نطفهای سپس از دلمه خونی سرانجام از گوشتپارهای به اندام یا بیاندام تا (حق را) برایتان روشن داریم و در زهدانها آنچه را بخواهیم تا زمانی معیّن استوار میداریم سپس شما را که کودکی شدهاید بیرون میآوریم سپس تا به برنایی برسید؛ و جان برخی از شما را میگیرند و برخی دیگر را به فرودینترین سالهای زندگانی باز میگردانند تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند و زمین را سترون میبینی و چون بدان آب فرو فرستیم فرا میجنبد و برمیآید و هر گونه گیاه شادابی میرویاند» سوره حج، آیه ۵.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۳-۴۴.</ref> | ||
=== وسیله ویرانی و نابودی === | === وسیله ویرانی و نابودی === | ||
آب از جمله [[نعمتهای الهی]] به [[بشر]] است و وجود آن همواره مایه [[عمران]] و [[آبادانی زمین]] و نیز عاملی برای توسعه و فراوانی در [[رزق]] و انواع [[نعمتها]]ست؛ امّا گاهی نیز ویرانیهایی را به دنبال دارد. آیاتی چند به این نقش آب نیز اشاره میکند؛ به طور مثال با ویرانی سد "مَأرِب" که [[قوم]] [[سبأ]] آن را میان دو [[کوه]] ساخته، از آب انباشته شده در پشت آن برای احیای مزارع و باغهای خود استفاده میکرد و سرزمینی حاصلخیز با انواع نعمتها را پدید آورده بود، آب، تمام مزارع و باغهای آنان را ویران کرد؛ به طوری که جز مقداری اندک درخت سدر و درختانی دیگر با میوههای تلخ و بعضی بدون میوه چیزی باقی نگذاشت: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ}}<ref>«برای (قوم) سبا در مسکنهایشان نشانهای (شگرف) وجود داشت: دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و او را سپاس گزارید! شهری است پاکیزه و پروردگاری آمرزنده اما روی گرداندند ما نیز بر آنان سیل ویرانگر را فرستادیم و به جای آن دو باغشان دو باغ جایگزین کردیم با میوههایی تلخ و (درختان) شورهگز و اندکی از درخت کنار» سوره سبأ، آیه ۱۵-۱۶.</ref><ref>البدایة و النهایه، ج ۲، ص ۱۲۵.</ref> در پی این ویرانی، [[قوم]] سبأ نیز پراکنده شده، به جاهای گوناگون کوچ کردند: {{متن قرآن|فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«اما گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما فاصله انداز و به خویشتن ستم کردند؛ ما نیز آنان را (چون) افسانهها گرداندیم و همه را سخت پراکندیم؛ بیگمان در این، نشانههایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره سبأ، آیه ۱۹.</ref>. | آب از جمله [[نعمتهای الهی]] به [[بشر]] است و وجود آن همواره مایه [[عمران]] و [[آبادانی زمین]] و نیز عاملی برای توسعه و فراوانی در [[رزق]] و انواع [[نعمتها]]ست؛ امّا گاهی نیز ویرانیهایی را به دنبال دارد. آیاتی چند به این نقش آب نیز اشاره میکند؛ به طور مثال با ویرانی سد "مَأرِب" که [[قوم]] [[سبأ]] آن را میان دو [[کوه]] ساخته، از آب انباشته شده در پشت آن برای احیای مزارع و باغهای خود استفاده میکرد و سرزمینی حاصلخیز با انواع نعمتها را پدید آورده بود، آب، تمام مزارع و باغهای آنان را ویران کرد؛ به طوری که جز مقداری اندک درخت سدر و درختانی دیگر با میوههای تلخ و بعضی بدون میوه چیزی باقی نگذاشت: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ}}<ref>«برای (قوم) سبا در مسکنهایشان نشانهای (شگرف) وجود داشت: دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و او را سپاس گزارید! شهری است پاکیزه و پروردگاری آمرزنده اما روی گرداندند ما نیز بر آنان سیل ویرانگر را فرستادیم و به جای آن دو باغشان دو باغ جایگزین کردیم با میوههایی تلخ و (درختان) شورهگز و اندکی از درخت کنار» سوره سبأ، آیه ۱۵-۱۶.</ref><ref>البدایة و النهایه، ج ۲، ص ۱۲۵.</ref> در پی این ویرانی، [[قوم]] سبأ نیز پراکنده شده، به جاهای گوناگون کوچ کردند: {{متن قرآن|فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«اما گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما فاصله انداز و به خویشتن ستم کردند؛ ما نیز آنان را (چون) افسانهها گرداندیم و همه را سخت پراکندیم؛ بیگمان در این، نشانههایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره سبأ، آیه ۱۹.</ref>. | ||
نمونه دیگر در داستان [[نوح]] دیده میشود که آب، افزون بر ویرانی، قوم نوح را نیز نابود میکند. نقطه مشترک هر دو داستان آن است که در هر دو، آب به مثابه یکی از [[جنود]] [[قاهر]] [[الهی]] به [[اراده]] و [[فرمان خداوند]] عمل میکند. در داستان سبأ به دنبالِ رویگردانی [[مردم]] سبأ از [[خداوند]] و [[کفر]] و [[ناسپاسی]] [[نعمتهای الهی]]، به [[اراده خداوند]]، همان آبی که آن همه [[نعمت]] را ایجاد کرده بود، موجب زوال نعمتهایشان میشود: {{متن قرآن|ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ}}<ref>«چنین آنان را برای آن ناسپاسی که ورزیدند، کیفر دادیم و آیا جز ناسپاس را به کیفر میرسانیم؟» سوره سبأ، آیه ۱۷.</ref>. [[قوم نوح]] نیز در پی [[مخالفت]] با نوح و [[تکذیب]] وی و [[ظلم]] و خطاهایشان، مورد [[غضب الهی]] قرار گرفتند: {{متن قرآن|وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ}}<ref>«و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد» سوره هود، آیه ۳۷.</ref>،{{متن قرآن|ِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا}}<ref>«آنان را برای گناهشان، غرق کردند و به درون آتش راندند و در برابر خداوند برای خویش یاوری نیافتند» سوره نوح، آیه ۲۵.</ref>، آنگاه [[آسمان]] به [[اراده الهی]]، بارش شدیدی را آغاز کرد و از [[زمین]] چشمهها جوشیدن گرفت: {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاء بِمَاء مُّنْهَمِرٍ وَفَجَّرْنَا الأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم و از زمین چشمههایی فرا جوشاندیم و آب برای کاری که پیشبینی شده بود فراهم آمد» سوره قمر، آیه ۱۱-۱۲.</ref> و به طور کلّی از سطح زمین آب جوشید: {{متن قرآن| وَفَارَ التَّنُّورُ}}<ref>«(آب از) تنور فرا جوشید» سوره هود، آیه ۴۰.</ref><ref>مجمعالبیان، ج ۵، ص ۲۴۷؛ البدایة و النهایة، ج ۱، ص ۱۱۱؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۴۲۲.</ref> و همه قوم را نابود کرد؛ امّا نوح و کسانی که به وی [[ایمان]] آوردند، در [[امان]] ماندند: {{متن قرآن|فَأَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِينَ}}<ref>«آنگاه ما او و کسانی را که در آن کشتی آکنده، همراه او بودند رهانیدیم سپس بازماندگان را غرق کردیم» سوره شعراء، آیه ۱۱۹-۱۲۰.</ref> نیز {{متن قرآن|وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«و او را در برابر مردمی که نشانههای ما را دروغ شمردند یاری کردیم که آنان مردمی پلید بودند و همه آنان را غرق کردیم» سوره انبیاء، آیه ۷۷.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | نمونه دیگر در داستان [[نوح]] دیده میشود که آب، افزون بر ویرانی، قوم نوح را نیز نابود میکند. نقطه مشترک هر دو داستان آن است که در هر دو، آب به مثابه یکی از [[جنود]] [[قاهر]] [[الهی]] به [[اراده]] و [[فرمان خداوند]] عمل میکند. در داستان سبأ به دنبالِ رویگردانی [[مردم]] سبأ از [[خداوند]] و [[کفر]] و [[ناسپاسی]] [[نعمتهای الهی]]، به [[اراده خداوند]]، همان آبی که آن همه [[نعمت]] را ایجاد کرده بود، موجب زوال نعمتهایشان میشود: {{متن قرآن|ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ}}<ref>«چنین آنان را برای آن ناسپاسی که ورزیدند، کیفر دادیم و آیا جز ناسپاس را به کیفر میرسانیم؟» سوره سبأ، آیه ۱۷.</ref>. [[قوم نوح]] نیز در پی [[مخالفت]] با نوح و [[تکذیب]] وی و [[ظلم]] و خطاهایشان، مورد [[غضب الهی]] قرار گرفتند: {{متن قرآن|وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ}}<ref>«و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد» سوره هود، آیه ۳۷.</ref>،{{متن قرآن|ِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا}}<ref>«آنان را برای گناهشان، غرق کردند و به درون آتش راندند و در برابر خداوند برای خویش یاوری نیافتند» سوره نوح، آیه ۲۵.</ref>، آنگاه [[آسمان]] به [[اراده الهی]]، بارش شدیدی را آغاز کرد و از [[زمین]] چشمهها جوشیدن گرفت: {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاء بِمَاء مُّنْهَمِرٍ وَفَجَّرْنَا الأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم و از زمین چشمههایی فرا جوشاندیم و آب برای کاری که پیشبینی شده بود فراهم آمد» سوره قمر، آیه ۱۱-۱۲.</ref> و به طور کلّی از سطح زمین آب جوشید: {{متن قرآن| وَفَارَ التَّنُّورُ}}<ref>«(آب از) تنور فرا جوشید» سوره هود، آیه ۴۰.</ref><ref>مجمعالبیان، ج ۵، ص ۲۴۷؛ البدایة و النهایة، ج ۱، ص ۱۱۱؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۴۲۲.</ref> و همه قوم را نابود کرد؛ امّا نوح و کسانی که به وی [[ایمان]] آوردند، در [[امان]] ماندند: {{متن قرآن|فَأَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِينَ}}<ref>«آنگاه ما او و کسانی را که در آن کشتی آکنده، همراه او بودند رهانیدیم سپس بازماندگان را غرق کردیم» سوره شعراء، آیه ۱۱۹-۱۲۰.</ref> نیز {{متن قرآن|وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«و او را در برابر مردمی که نشانههای ما را دروغ شمردند یاری کردیم که آنان مردمی پلید بودند و همه آنان را غرق کردیم» سوره انبیاء، آیه ۷۷.</ref><ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۴.</ref> | ||
=== [[طهارت]] و [[بهداشت]] === | === [[طهارت]] و [[بهداشت]] === | ||
خط ۱۰۸: | خط ۱۰۸: | ||
# گویا اشاره دو [[آیه]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که (خداوند) خوابی سبک را بر شما فرا میپوشاند تا از سوی او آرامشی (برای شما) باشد و از آسمان آبی فرو میباراند تا شما را بدان پاکیزه گرداند و پلیدی شیطان را از شما بزداید و دلهایتان را نیرومند سازد و گامها (یتان) را بدان استوار دارد» سوره انفال، آیه ۱۱.</ref> به آب آسمان برای برخی [[صحابه]] این توهم را پدید آورد که [[پاک]] کنندگی، ویژه آب آسمان است؛ ازاین رو افرادی چون [[عبدالله بن عمر]] و [[عبدالله بن عمرو]] با آب دریا [[وضو]] نمیگرفتند<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۶.</ref>؛ امّا این برداشت از آیه، مورد اقبال هیچ یک از مفسّران و فقیهان قرار نگرفت؛ به ویژه با نقل این [[حدیث]] از [[پیامبر]] که درباره آب دریا فرمود: {{متن حدیث|هُوَ اَلطَّهُورُ مَاؤُهُ}}؛<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۶.</ref> بنابراین، قید "آسمان" در این [[آیات]]، هیچ گونه دلالتی بر انحصار پاک کنندگی در آب باران ندارد<ref>التنقیح فی شرح عروهالوثقی، ج ۱، ص ۲۳.</ref>. | # گویا اشاره دو [[آیه]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که (خداوند) خوابی سبک را بر شما فرا میپوشاند تا از سوی او آرامشی (برای شما) باشد و از آسمان آبی فرو میباراند تا شما را بدان پاکیزه گرداند و پلیدی شیطان را از شما بزداید و دلهایتان را نیرومند سازد و گامها (یتان) را بدان استوار دارد» سوره انفال، آیه ۱۱.</ref> به آب آسمان برای برخی [[صحابه]] این توهم را پدید آورد که [[پاک]] کنندگی، ویژه آب آسمان است؛ ازاین رو افرادی چون [[عبدالله بن عمر]] و [[عبدالله بن عمرو]] با آب دریا [[وضو]] نمیگرفتند<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۶.</ref>؛ امّا این برداشت از آیه، مورد اقبال هیچ یک از مفسّران و فقیهان قرار نگرفت؛ به ویژه با نقل این [[حدیث]] از [[پیامبر]] که درباره آب دریا فرمود: {{متن حدیث|هُوَ اَلطَّهُورُ مَاؤُهُ}}؛<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۶.</ref> بنابراین، قید "آسمان" در این [[آیات]]، هیچ گونه دلالتی بر انحصار پاک کنندگی در آب باران ندارد<ref>التنقیح فی شرح عروهالوثقی، ج ۱، ص ۲۳.</ref>. | ||
# بحث جدّیتر آن بود که آیا این نقش، ویژه آب است یا نه؟ بیشتر مفسّران و فقیهان، آن را به آب منحصر دانسته و برآنند که مایعاتِ دیگر، پاک کننده نیستند<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۹۸.</ref>. ابن عربی میگوید: اینکه خداوند آب را با وصف طهور آورده و بر [[مسلمانان]] منّت نهاده که آب را خود در دسترس [[بشر]] قرار داده، بر انحصار نقش مطهّریّت در آب دلالت میکند<ref>احکامالقرآن، ابنالعربی، ج ۳، ص ۱۴۲۱.</ref>. در مقابل، نظر غیر مشهوری است که مطلق مایعات را مطهِّر میداند<ref>فقه القرآن، راوندی، ج ۱، ص ۶۲.</ref>. | # بحث جدّیتر آن بود که آیا این نقش، ویژه آب است یا نه؟ بیشتر مفسّران و فقیهان، آن را به آب منحصر دانسته و برآنند که مایعاتِ دیگر، پاک کننده نیستند<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۹۸.</ref>. ابن عربی میگوید: اینکه خداوند آب را با وصف طهور آورده و بر [[مسلمانان]] منّت نهاده که آب را خود در دسترس [[بشر]] قرار داده، بر انحصار نقش مطهّریّت در آب دلالت میکند<ref>احکامالقرآن، ابنالعربی، ج ۳، ص ۱۴۲۱.</ref>. در مقابل، نظر غیر مشهوری است که مطلق مایعات را مطهِّر میداند<ref>فقه القرآن، راوندی، ج ۱، ص ۶۲.</ref>. | ||
# اطلاق آب در دو آیه گذشته دلالت دارد بر اینکه تا وقتی به آن "آب" گفته میشود، مطهِّر اشیای دیگر است. [[مفسّران]] و [[فقیهان]] با استناد به [[سنّت پیامبر]] {{صل}} برآنند که هرگاه رنگ یا بو یا مزه آب بر اثر [[ملاقات]] با شیء [[نجس]] تغییر کند، خود متنجّس شده، نقش پاککنندگیاش را نیز از دست میدهد<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۰؛ وسائل، ج ۱، ص ۱۳۷ ـ ۱۴۱.</ref>؛ البتّه درباره آب قلیل و کثیر و نحوه به کارگیری آب قلیل در پاک کردن اشیای متنجّس، دیدگاههای متفاوتی از سوی فقیهان بیان شده<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۳ ـ ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۹۴.</ref> که تفصیل آن در کتابهای [[فقهی]] موجود است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | # اطلاق آب در دو آیه گذشته دلالت دارد بر اینکه تا وقتی به آن "آب" گفته میشود، مطهِّر اشیای دیگر است. [[مفسّران]] و [[فقیهان]] با استناد به [[سنّت پیامبر]] {{صل}} برآنند که هرگاه رنگ یا بو یا مزه آب بر اثر [[ملاقات]] با شیء [[نجس]] تغییر کند، خود متنجّس شده، نقش پاککنندگیاش را نیز از دست میدهد<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۰؛ وسائل، ج ۱، ص ۱۳۷ ـ ۱۴۱.</ref>؛ البتّه درباره آب قلیل و کثیر و نحوه به کارگیری آب قلیل در پاک کردن اشیای متنجّس، دیدگاههای متفاوتی از سوی فقیهان بیان شده<ref>قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۳ ـ ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۹۴.</ref> که تفصیل آن در کتابهای [[فقهی]] موجود است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۵-۴۷.</ref>. | ||
=== درمان === | === درمان === | ||
خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
یکی از مصادیق [[آیات]] آشکار و روشن [[الهی]] در آیه {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ}}<ref>«در آن نشانههایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> نیز آب [[زمزم]] دانسته شده<ref>مجمعالبیان، ج ۲، ص ۷۹۸؛ قرطبی، ج ۴، ص ۹۰.</ref> و روایاتی از پیامبر {{صل}} و [[پیشوایان معصوم]] {{عم}} با این مضمون نقل شده که آب [[زمزم]]، موجب شفا و برطرف شدن بیماری است<ref>بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۸۶.</ref> یا اینکه آب زمزم به هر نیّتی نوشیده شود، همان اثر را خواهد داد: {{متن حدیث|مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شُرِبَ لَهُ}} اگر برای شفا نوشیده شود، [[شفابخش]] است و اگر برای [[حفظ]] خود بنوشد، [[خدا]] او را حفظ میکند و اگر برای رفع [[تشنگی]] بنوشد، تشنگی او برطرف خواهد شد<ref>سنن ابنماجه، ج ۲، ص ۱۰۱۸؛ بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۴۵.</ref>. | یکی از مصادیق [[آیات]] آشکار و روشن [[الهی]] در آیه {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ}}<ref>«در آن نشانههایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> نیز آب [[زمزم]] دانسته شده<ref>مجمعالبیان، ج ۲، ص ۷۹۸؛ قرطبی، ج ۴، ص ۹۰.</ref> و روایاتی از پیامبر {{صل}} و [[پیشوایان معصوم]] {{عم}} با این مضمون نقل شده که آب [[زمزم]]، موجب شفا و برطرف شدن بیماری است<ref>بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۸۶.</ref> یا اینکه آب زمزم به هر نیّتی نوشیده شود، همان اثر را خواهد داد: {{متن حدیث|مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شُرِبَ لَهُ}} اگر برای شفا نوشیده شود، [[شفابخش]] است و اگر برای [[حفظ]] خود بنوشد، [[خدا]] او را حفظ میکند و اگر برای رفع [[تشنگی]] بنوشد، تشنگی او برطرف خواهد شد<ref>سنن ابنماجه، ج ۲، ص ۱۰۱۸؛ بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۴۵.</ref>. | ||
روایاتی دیگر نیز از تأثیرهای سودمند یا [[مضر]] برای فراوان [[نوشیدن]]، کم [[نوشیدن آب]]، نوشیدن آب سرد یا گرم خبر میدهد<ref>بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۴۴۵ ـ ۴۸۱.</ref>. اگر درمان را بتوان به معنای گستردهتری گرفت و استفاده از آنچه را بر [[سلامت جسم]] [[انسان]] تأثیر ویژه دارد، نوعی درمان به شمار آورد، از [[آیات]] دیگری هم میتوان اشارهای به این نقش آب به دست آورد؛ نظیر [[آیه]] {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِيدِ}}<ref>«و از آسمان، آبی خجسته فرو فرستادیم آنگاه با آن بوستانها و دانه درویدنی رویاندیم» سوره ق، آیه ۹.</ref> که بر [[وجود خیر]] و نفع بسیار در آب [[باران]] دلالت دارد یا آیه {{متن قرآن|وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ }}<ref>«از آسمان آبی فرو میباراند تا شما را بدان پاکیزه گرداند و پلیدی شیطان را از شما بزداید» سوره انفال، آیه ۱۱.</ref>. در روایتی از [[امیرمؤمنان]] {{ع}} با استناد به همین آیه آمده است: از آب [[آسمان]] بنوشید که [[بدن]] را [[پاکیزه]] و [[بیماریها]] را رفع میکند<ref>الخصال، ص ۶۳۶. </ref>.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | روایاتی دیگر نیز از تأثیرهای سودمند یا [[مضر]] برای فراوان [[نوشیدن]]، کم [[نوشیدن آب]]، نوشیدن آب سرد یا گرم خبر میدهد<ref>بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۴۴۵ ـ ۴۸۱.</ref>. اگر درمان را بتوان به معنای گستردهتری گرفت و استفاده از آنچه را بر [[سلامت جسم]] [[انسان]] تأثیر ویژه دارد، نوعی درمان به شمار آورد، از [[آیات]] دیگری هم میتوان اشارهای به این نقش آب به دست آورد؛ نظیر [[آیه]] {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِيدِ}}<ref>«و از آسمان، آبی خجسته فرو فرستادیم آنگاه با آن بوستانها و دانه درویدنی رویاندیم» سوره ق، آیه ۹.</ref> که بر [[وجود خیر]] و نفع بسیار در آب [[باران]] دلالت دارد یا آیه {{متن قرآن|وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ }}<ref>«از آسمان آبی فرو میباراند تا شما را بدان پاکیزه گرداند و پلیدی شیطان را از شما بزداید» سوره انفال، آیه ۱۱.</ref>. در روایتی از [[امیرمؤمنان]] {{ع}} با استناد به همین آیه آمده است: از آب [[آسمان]] بنوشید که [[بدن]] را [[پاکیزه]] و [[بیماریها]] را رفع میکند<ref>الخصال، ص ۶۳۶. </ref>.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۷-۴۸.</ref> | ||
== تاثیر [[تقوا]] و [[استغفار]] بر [[فراوانی آب]] == | == تاثیر [[تقوا]] و [[استغفار]] بر [[فراوانی آب]] == |