آسمان در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = آسمان

| عنوان مدخل  = [[آسمان]]

| مداخل مرتبط = [[آسمان در قرآن]] - [[آسمان در فقه اسلامی]] - [[آسمان در معارف و سیره رضوی]] - [[آسمان در نهج البلاغه]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

 

ابن‌منظور، سماء در مقابل [[ارض]] را مؤنث، و سماء به معنای سقف را مذکّر دانسته است. جمع سماء را اَسمیه، سماوات، سُمِیّ و سماء گفته‌اند.<ref>لسان‌العرب، ج ۶، ص ۳۷۸، "سما".</ref> به نظر راغب <ref>مفردات، ص ۴۲۷، "سماء".</ref> و مصطفوی،<ref>التحقیق، ج ۵، ص ۲۲۱، "سمو".</ref> سماء برای جمع و مفرد هر دو به کار می‌رود؛ چنان‌که در آیه {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«اوست که همه آنچه را در زمین است برای شما آفرید آنگاه به (آفرینش) آسمان (ها) رو آورد و آنها را (در) هفت آسمان، سامان داد و او به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۹.</ref> برای آن، ضمیر جمع {{متن قرآن|هُنَّ}} به کار رفته است؛ البتّه برخی آن را مفرد دانسته و گفته‌اند: ضمیر هُنّ در این آیه به مناسبت {{متن قرآن|سَبْعَ سَمَاوَاتٍ}} جمع آمده <ref> قاموس قرآن، ج ۳، ص ۳۳۲، "سماء".</ref> و جهت آنکه سماء، به صورت مذکّر و مؤنث، جمع و مفرد به کار می‌رود، اسم جنس بودن آن است.<ref>مفردات، ص ۴۲۷، "سما".</ref> سماء به معنای چیزی بالای چیز دیگر و محیط بر آن است <ref>التحقیق، ج ۵، ص ۲۲۰، "سمو".</ref> و این معنا، در همه مواردِ به کار رفته، جاری است؛ از این رو به [[باران]]،<ref>مقاییس، ج ۳، ص ۹۸، "سمو".</ref> گیاه (زیرا از باران که سماء است می‌روید یا چون از [[زمین]] بلندتر است)،<ref>مفردات، ص ۴۲۷، "سما".</ref> سقف [[خانه]] و پشت اسب نیز سماء می‌گویند.<ref>مقاییس، ج ۳، ص ۹۸، "سمو".</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

در [[قرآن]]، [[روایات]] و [[فرهنگ اسلامی]]، [[آسمان]] دارای جای‌گاه بلند و پراهمّیّتی است و در روایات و اشعار، اشیا و امور ارزش‌مند به آن [[تشبیه]] شده است. نظام‌شگفت‌انگیزآسمان که هر جزء آن آیتی از [[آیات]] الهی‌است، با گذشت میلیون‌هاسال‌بدون کم‌ترین [[انحراف]] ودگرگونی‌ادامه داردوبا [[پیشرفت علم]]، هر [[روز]] پرده از این [[نظام]] شگفت‌آور کنار رفته، اسرار آن آشکار می‌شود و خداوند در آیاتی چند به آسمان [[سوگند]] یاد می‌کند {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ}}<ref>«سوگند به آسمان آراسته به راه‌های ستارگان» سوره ذاریات، آیه ۷.</ref> که این سوگند به سبب [[شرف]] و [[نورانیّت]] آن است.<ref>تفسیر ملاصدرا، ج ۷، ص ۱۰۰.</ref> آسمان [[معنوی]] جای‌گاه و [[معبد]] [[فرشتگان]]، محل صدور [[احکام]] و [[اوامر الهی]] و [[الواح]] و مقدّرات است و نامه‌های [[اعمال]] به آنجا می‌رود.<ref> المیزان، ج ۱۲، ص ۱۳۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[تورات]] نیز درباره [[آغاز آفرینش]] آسمان‌ها عباراتی دارد که رتق و فتق آسمان‌ها به [[اجمال]] از آن برداشت می‌شود: و [[خداوند]] گفت: فلکی باشد در میان آب‌ها و آب‌ها را از آب‌ها جدا کند و [[خدا]] [[فلک]] را بساخت و آب‌های زیر فلک را از آب‌های بالای فلک جدا کرد و چنین شد.<ref> کتاب مقدّس، پیدایش ۱: ۶. </ref> نویسنده التمهید بر آن است که در [[سفر]] پیدایش تورات این عبارت بوده: خداوند، جوهری را آفرید؛ آن‌گاه با دیده [[هیبت]] به آن نگریست و ماء شد و آسمان‌ها و زمین را از آن آفرید و میانشان جدایی افکند؛ ولی این عبارت از [[تورات]] حذف شده است<ref> التمهید، ج ۶، ص ۱۳۳.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# گروهی از [[مفسّران]] از جمله [[طبرسی]]، میان دو دسته [[آیات]] مزبور چنین جمع کرده‌اند: [[خداوند]] جِرم [[زمین]] را پیش از آسمان [[خلق]] کرد؛ ولی آن را گسترش نداد؛ سپس آسمان را آفرید و پس از آن زمین را گسترانید: {{متن قرآن|وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا}}<ref>«و پس از آن زمین را گسترانید،» سوره نازعات، آیه ۳۰.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۵۹. </ref> بوکای، با بررسی آیات به این نتیجه می‌رسد که [[قرآن]]، ترتیبی را در [[آفرینش آسمان]] و زمین بیان نکرده و کاربرد واژه‌های "واو" "ثمّ" و "بعد" هنگام بیان آفرینش آسمان و زمین، فقط برای [[ارتباط]] [[کلام]] و جمله‌ها است.<ref>مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص ۱۹۵.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

== مدت آفرینش آسمان ها ==

[[رشید رضا]] "[[یوم]]" را به معنای مرحله دانسته، می‌گوید: یعنی در شش [[زمان]] (مرحله) که در هر مرحله یک شکل [[آفرینش]] کامل شده؛ گرچه ممکن است مدّت آن هزاران سال از روزهای [[زمین]] باشد.<ref>المنار، ج ۱۱، ص ۲۹۵.</ref> [[کیهان]] شناسان به مراحل شش‌گانه اشاره‌ای نمی‌کنند؛ امّا به این موضوع که هر مرحله از پیدایش آفرینش، دوره‌ای طولانی بوده، [[اذعان]] دارند؛<ref>مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص ۱۹۲.</ref> از این رو احتمال این که مقصود، همین شش [[روز]] هفته باشد که از یک‌شنبه آغاز و به [[جمعه]] ختم شده، از دلیل [[استواری]] برخوردار نیست؛ هم‌چنین نظر [[مجاهد]] که جمعه را به این نام خوانده است؛ زیرا همه موجودات در آفرینش، در آن روز برای [[خدا]] جمع شدند<ref>مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۶۵۹. </ref>. [[صدرالمتألهین]]، یوم را روزهای [[ربوبی]] می‌داند که هر روز آن هزار سالِ [[دنیا]] است<ref> تفسیر ملاصدرا، ج ۶، ص ۲۸ ـ ۳۰.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

درچند [[آیه]]، بر عظمت‌ و [[شگفتی]] آفرینش [[آسمان‌ها]] تصریح شده، و آن را از [[آفرینش انسان]] (باتمام پیچیدگی آن) دشوارتر و مهم‌تر دانسته است: {{متن قرآن|لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«به یقین آفرینش آسمان‌ها و زمین بزرگ‌تر از آفرینش مردم است اما بیشتر مردم نمی‌دانند» سوره غافر، آیه ۵۷.</ref>، {{متن قرآن| أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا}}<ref>«آیا آفرینش شما سخت‌تر است یا آسمان که آن را بنا نهاد؟ بام آن را برافراخت و آن را سامان بخشید» سوره نازعات، آیه ۲۷-۲۸.</ref> چنان که در روایتی، [[زمین]] و موجودات آن در برابر [[آسمان]] اوّل به حلقه‌ای در بیابان [[تشبیه]] شده است. <ref>بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۸۳. </ref> [[بشر]] تاکنون درباره بزرگی، گستردگی و پیچیدگی آسمان‌ها و کرات، بسیار تحقیق و تفحّص کرده و کتاب‌های فراوانی نوشته؛ ولی یافته‌ها و دانسته‌های او در مقایسه با نادانسته‌هایش اندک است. در این‌باره می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: [[آفرینش]] آغازین آسمان‌ها، وسعت و گسترش آنها که آسمان دنیا (همه ثوابت و سیّارات که ما می‌بینیم) یکی از آنها است و شمار [[ستارگان]] که با چشم عادی، هفت‌هزار و با تلسکوپ [[قوی]]، دو هزار میلیون و پس از [[کشف]] کهکشان‌ها ده‌ هزار میلیارد گفته شده است،<ref>دانش عصر فضا، ص ۷۱.</ref> فاصله آنان با یک‌دیگر که سال نوری مقیاس اندازه‌گیری آن است، وزن و حجم هر یک و وجود نیروی [[جاذبه]] که هر کدام را در مدار معیّنی نگه داشته و [[نظم]] دقیق در حرکت آنها.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[قیام]] آسمان‌ها به امر خداوند از [[آیات الهی]] است: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ}}<ref>«و از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمان او استوارند سپس در آن هنگام که شما را به خواندنی (یگانه) از زمین فرا می‌خواند ناگهان (از گورها) بیرون می‌آیید» سوره روم، آیه ۲۵.</ref> مقصود از قیام [[آسمان]] و [[زمین]] به امر خداوند، ثبوت آن دو بر حالاتی چون حرکت و [[سکون]] و [[تغییر]] و [[ثبات]] است. <ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۱۶۸.</ref> تعبیر به امر در این [[آیه]]، به نهایت [[قدرت پروردگار]] اشاره دارد که برای ادامه [[حیات]] و نظم این [[جهان]] پهناور، فقط یک [[فرمان]] او کافی است <ref>نمونه، ج ۱۶، ص ۴۰۲.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

در برخی آیات به بازیچه نبودن [[آفرینش]] آسمان‌ها: {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ}}<ref>«و آسمان و زمین و آنچه را میان آنها ست به بازیچه نیافریده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۶.</ref> و [[باطل]] نبودن آن تصریح شده است: {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا ذَلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ}}<ref>«و ما آسمان و زمین و آنچه را میان آنهاست بیهوده نیافریدیم؛ این پندار کافران است پس وای از آتش (دوزخ) بر کافران!» سوره ص، آیه ۲۷.</ref> منظور از باطل نبودن آن است که از روی [[مصلحت]] و غایتِ درست، پدید آمده‌اند.<ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۹۱۰ و ج ۸، ص ۷۳۷.</ref> [[غایت]] آسمان‌ها مانند همه موجودات دیگر، بازگشت آنها به سوی [[خدا]] است<ref> المیزان، ج ۷، ص ۱۴۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

و در [[آیات]] فراوانی چون: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ }}<ref>«و فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین» سوره آل عمران، آیه ۱۸۹.</ref> و {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ }}<ref>«بی‌گمان فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره توبه، آیه ۱۱۶.</ref> به این مطلب تصریح شده است که مالکیّت آسمان‌ها به خداوند اختصاص دارد. خداوند افزون بر آن‌ که [[خالق]] و [[مالک]] آسمان‌ها است، [[وارث]] آنها نیز شمرده می‌شود: {{متن قرآن| وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}<ref>«میراث آسمان و زمین از آن خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۸۰.</ref> اضافه {{متن قرآن|مِيرَاثُ}} به {{متن قرآن|السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}} در این آیه، [[بیانیّه]] است؛ یعنی آسمان‌ها و [[زمین]] با آن‌چه در آنها قرار دارد، میراث خداوند است. گویا مقصود از [[میراث]] بودن [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] این است: تمام انسان‌هایی که در [[دنیا]] بر اموالی [[مالکیّت]] اعتباری دارند، سرانجام فانی شده، آن [[اموال]] را از دست می‌دهند و فقط [[خداوند]] که [[مالک]] [[حقیقی]] آن اموال بوده و آنها را به [[انسان‌ها]] [[عطا]] کرده است، مالک آنها باقی خواهد ماند؛ چنان‌که ظاهر [[آیات]] [[قیامت]] مانند [[آیه]] {{متن قرآن|كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ}}<ref>«هر که روی آن (زمین) است از میان رفتنی است» سوره الرحمن، آیه ۲۶.</ref> بر آن دلالت دارند<ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۱۵۳.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# مواردی از آیات و [[روایات]] که به جای‌گاه [[ملائکه]] بودن آسمان‌ها یا اینکه آسمان درهایی دارد که به روی [[کافران]] باز نمی‌شود و اینکه اشیا و [[روزی‌ها]] از آنجا نازل می‌شوند و مانند این امور اشاره دارد، کاشف از آن است که این اموربه‌آسمان‌های هفت‌گانه، نوعی‌ تعلّق دارند که مانند تعلّق اجسام به جای‌گاه جسمانیشان نیست؛ زیرا امور یاد شده همگی غیر جسمانی هستند؛ پس روشن می‌شود برای [[فرشتگان]]، [[عوالم]] هفت‌گانه ملکوتیه‌ای وجود دارد که آنها جسمانی نیستند. این عوالم در آیات و روایات، آسمان‌های هفت‌گانه نامیده شده و [[خواص]] و آثار آنها به‌ظاهر آسمان‌های جسمانی نسبت داده شده است تا [[فهم]] مخاطبان معمول به آن برسد<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۳۶۹ و ۳۷۰.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

در صورتی که عبارت {{متن قرآن|وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ}}<ref>«و آسمان را با دست‌هایی (توانا) بنا نهادیم و بی‌گمان ما (آن را) گسترنده‌ایم» سوره ذاریات، آیه ۴۷.</ref> جمله مستأنفه باشد، به گسترش آسمان‌ها اشاره دارد. در اینکه مقصود از توسعه آسمان‌ها چیست، آرای گوناگونی بیان شده است. از ابن‌عبّاس نقل شده که یعنی ما [[توانایی]] آفرینش پدیده‌ای بزرگ‌تر از آسمان‌ها یا توسعه در آفرینش را داریم.<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۲۴۲.</ref> به نظر برخی، [[خداوند]] در این آیه، [[عظمت]] [[آفرینش]] آنها را گوشزد کرده؛ یعنی [[آسمان]] به قدری بزرگ است که [[زمین]] و فضای اطراف آن در برابرش، چون حلقه‌ای در کویر است؛<ref> التفسیر الکبیر، ج ۲۸، ص ۲۲۷.</ref> امّا این [[تفسیرها]] با صریح [[آیه]] ناسازگار است؛ زیرا کلمه {{متن قرآن|لَمُوسِعُونَ}} بر فعلیّت و ادامه توسعه دلالت دارد و نه صِرف مقدور بودنش برای [[خداوند]]؛<ref>التمهید، ج ۶، ص ۱۱۱.</ref> ازاین‌رو برخی مفسّرانِ متأخّر، آیه را با توجّه به کشفیّات کیهان‌شناسی [[تفسیر]] کرده و گفته‌اند: به نظر [[دانشمندان]]، همه [[جهان]] در آغاز، یک قطعه بوده است؛ سپس انفجاری رخ داده و کرات و کهکشان‌ها پدید آمده‌اند و همواره در حال دورشدن از مرکز اصلی خود هستند و این [[تغییر]]، تحوّل و [[تکامل]]، میلیون‌ها سال طول کشیده است و هم اکنون نیز ادامه دارد.<ref>الفرقان، ج ۲۶ و ۲۷، ص ۳۳۵؛ نمونه، ج ۲۲، ص ۳۷۵.</ref> برخی نیز این نظر را یکی از احتمال‌ها، در [[تفسیر آیه]] مذکور دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۳۸۱.</ref> آنیشتاین، سلیفر و هوبل از جمله کسانی‌اند که بر گسترش دائم آفرینش و کهکشان‌ها تأکید دارند.<ref> من علم الفلک القرآنی، ص ۳۳.</ref> هوبل می‌گوید: تمام سحابی‌ها جز پنج یا شش‌تای آنها که به ما نزدیک‌ترند، از ما دور می‌شوند و سرعت آنها متناسب با فاصله زمین است؛ یعنی ستاره‌ای که یک میلیون سال نوری فاصله دارد، در هر ثانیه ۲۵ کیلومتر از زمین دور می‌شود و آنکه دو میلیون سال نوری فاصله دارد، سرعتش دو برابر اوّلی است؛<ref>هیئت در مکتب اسلام، ص ۱۹۹.</ref> بنابراین، آیه در صدد بیان ادامه گسترش آسمان‌هااست؛ چنان‌ که ‌آیات {{متن قرآن| أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا }}<ref>«آیا آفرینش شما سخت‌تر است یا آسمان که آن را بنا نهاد؟ بام آن را برافراخت و آن را سامان بخشید» سوره نازعات، آیه ۲۷-۲۸.</ref> به برافراشتن سقف آسمان (وسعت آفرینش) تصریح دارد. و به سبب توسعه [[آسمان‌ها]]، با وجود [[ستارگان]] نورافشان؛ [[شب]]، تاریک و سیاه است<ref> من علم الفلک القرآنی، ص ۳۳ و ۳۴.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

به گفته [[فخر رازی]]، درباره شکل آسمان دو نظر وجود داشته: گروهی آسمان را هم‌چون صفحه‌ای صاف و گسترده و جمعی آن را کروی و مدوّر می‌دانند. تعبیر {{متن قرآن| كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ}}<ref>«هر یک در چرخه‌ای شناورند» سوره انبیاء، آیه ۳۳.</ref> نظر دوم را [[تأیید]] می‌کند؛<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۱۴۳.</ref> زیرا اگر کروی باشد، دارای [[فلک]] است. نیز گفته‌اند: [[خداوند]] [[آسمان]] را به شکل بنا، سقف و گنبدی [[استوار]] و بر افراشته برفراز زمین قرار داد و آن را با نیروی [[جاذبه]]، از [[سقوط]] [[حفظ]] کرد.<ref>روح‌المعانی، مج ۱۰، ج ۱۷، ص ۵۹؛ المنار، ج ۱، ص ۱۸۷.</ref> تعبیر "سقف" از آن رو است که [[ستارگان]] و کرات، چنان سراسر آسمان را پوشانده‌اند که به سقفی می‌مانند؛ هم‌چنین ممکن است به جوّ اطراف [[زمین]] اشاره باشد که مانند سقفی محکم آن را فرا گرفته، از آسیب شهاب ‌سنگ‌ها [[حفظ]] می‌کند<ref>نمونه، ج ۲۲، ص ۴۱۳.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

به نظر [[علامه طباطبایی]] "حُبُک" درباره آسمان اگربه معنای زینت و زیبایی باشد، با [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ}}<ref>«ما آسمان نزدیک‌تر را به آرایه ستارگان، آراسته‌ایم» سوره صافات، آیه ۶.</ref> [[تأیید]] می‌شود و اگر به معنای [[آفرینش]] [[استوار]] باشد، با آیه {{متن قرآن|وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ}}<ref>«و آسمان را با دست‌هایی (توانا) بنا نهادیم و بی‌گمان ما (آن را) گسترنده‌ایم» سوره ذاریات، آیه ۴۷.</ref> تقویت می‌شود و اگر به معنای راه‌های گوناگون آسمان باشد، در آیه {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ}}<ref>«و همانا ما بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریده‌ایم و از آفریدگان غافل نیستیم» سوره مؤمنون، آیه ۱۷.</ref> بیان شده‌است واین معنا با جمله [[قسم]] {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ}}<ref>«سوگند به آسمان آراسته به راه‌های ستارگان» سوره ذاریات، آیه ۷.</ref> و جواب آن {{متن قرآن|إِنَّكُمْ لَفِي قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ}}<ref>«بی‌گمان شما در گفتاری گوناگونید» سوره ذاریات، آیه ۸.</ref> که در آن گوناگونی [[آرای مردم]] را باز می‌گوید، مناسب‌تر است.<ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۳۶۶.</ref> از [[امام‌ رضا]] {{ع}} روایتی نقل شده که از آن استفاده می‌شود، حُبُک نیروی [[جاذبه]] میان آسمان و زمین است <ref>قمی، ج ۲، ص ۳۳۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

{{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْعِ}}<ref>«و سوگند به آسمان باران‌زا» سوره طارق، آیه ۱۱.</ref> بیش‌تر [[مفسّران]]، "رجع" را به باران [[تفسیر]] کرده‌اند؛<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۶.</ref> زیرا به شکل بخار از دریا به آسمان می‌رود و دوباره از آنجا به [[زمین]] بازمی‌گردد. <ref>روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۱۷۸.</ref> [[مؤیّد]] این نظر، [[سیاق آیه]] بعدی است: {{متن قرآن|وَالْأَرْضِ ذَاتِ الصَّدْعِ}}<ref>«و به زمین برشکافته (از گیاه)» سوره طارق، آیه ۱۲.</ref> که با قسم به آسمان پر باران مناسب است. <ref>نمونه، ج ۲۶، ص ۳۷۲.</ref> برخی "رجع" را به حرکت، رفت و برگشت و جابه‌جایی [[ستارگان]]، [[خورشید و ماه]] تفسیر کرده‌اند <ref>روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۱۷۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۶۰.</ref> و [[قرطبی]] آن را به معنای نفع، نقل کرده است. [[فرشتگان]] را نیز رجع آسمان دانسته‌اند؛ چون به زمین می‌آیند و با [[اعمال]] [[بندگان]] به آسمان بازمی‌گردند<ref>قرطبی، ج ۲۰، ص ۸. </ref>.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[خداوند]]، در سه [[آیه]] تصریح کرده که در آسمان برج‌هایی را قرار داده است: {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ}}<ref>«سوگند به آسمان که باروها دارد،» سوره بروج، آیه ۱.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان در آسمان کوشک هایی آفریده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref> و {{متن قرآن|تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُنِيرًا}}<ref>«بزرگوار است آنکه در آسمان برج‌هایی پدید آورد و در آن چراغی و ماهی درخشان نهاد» سوره فرقان، آیه ۶۱.</ref>. گفته‌اند: بروجِ [[آسمان‌ها]]، ستارگانند که مانند قصر در آسمان برافراشته‌اند.<ref> کشف‌الاسرار، ج ۷، ص ۶۰. </ref> جمعی، بروج را ستارگان مخصوص دانسته‌اند، نه همه ستارگان،<ref> پرتوی از قرآن، ج ۳، ص ۳۰۳.</ref> و گروهی، آن را بروج [[دوازده‌گانه]] شمرده‌اند که عبارتند از: حَمَل، ثور، جوزاء، سرطان، [[اسد]]، سُنبله، [[میزان]]، عقرب، قوس، جدی، دلو و [[حوت]]،<ref> الکشّاف، ج ۴، ص ۷۲۹؛ مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۲۷۹.</ref> و برخی آن را به منظومه شمسی تفسیر کرده‌اند؛<ref> قرطبی، ج ۱۰، ص ۸. </ref> ولی [[علامه طباطبایی]]، بروج را جایگاه ستارگان[[آسمان]] می‌داند و [[معتقد]] است که تفسیر آن به بروج دوازده‌گانه [[علم]] هیأت درست نیست.<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۴۹.</ref> گویا مقصود وی از جایگاه [[ستارگان]]، کهکشان‌ها باشد؛ چنان‌که بروج [[آسمان]] را به کهکشان‌ها نیز [[تفسیر]] کرده‌اند.<ref>من علم الفلک القرآنی، ص ۴۳ و ۴۵.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

در هیأت جدید نیز [[ثابت]] شده که تمام اجرام آسمانی (ثوابت و سیّارات) در فضایی بی‌پایان، مشمول قانون جاذبه عمومی، و همه جاذب و مجذوب یک‌دیگرند و آسمان‌ها را همین قانون، نگه داشته است.<ref>هیئت در مکتب اسلام، ص ۵۹. </ref> برخی {{متن قرآن|الْمِيزَانَ}} در آیه {{متن قرآن|وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ}}<ref>«و آسمان را برافراشت و ترازو را بگذاشت» سوره الرحمن، آیه ۷.</ref> را به معنای [[تعادل]] میان قوای جاذبه آسمان‌ها دانسته‌اند که از [[سقوط]] و جدایی آنها جلوگیری می‌کند.<ref>التفسیر العلمی للآیات الکونیّه، ص ۲۴۷.</ref> از [[امام رضا]] {{ع}} روایتی نقل شده که از آن برداشت می‌شود، مقصود از {{متن قرآن|الْحُبُكِ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ}}<ref>«سوگند به آسمان آراسته به راه‌های ستارگان» سوره ذاریات، آیه ۷.</ref> نیروی [[جاذبه]] است<ref>قمی، ج ۲، ص ۳۳۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[خداوند]] [[آسمان‌ها]] را پُر از [[ستارگان]] [[زیبا]] آفرید؛ با این حال، هیچ رخنه و شکافی در آن دیده نمی‌شود: {{متن قرآن|أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ}}<ref>«آیا در آسمان بر فراز سرشان ننگریسته‌اند که چگونه آن را ساختیم و آراستیم و هیچ رخنه‌ای ندارد؟» سوره ق، آیه ۶.</ref>. {{متن قرآن|مَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ}} یا معنای نبود شکاف در [[آسمان]] اطراف [[زمین]] (جوّ) را دارد که تعبیر دیگر آن، {{متن قرآن|سَقْفًا مَحْفُوظًا}} در آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ}}<ref>«و آسمان را چون بامی نگهداشته آفریدیم و آنان از نشانه‌های آن رو گردانند» سوره انبیاء، آیه ۳۲.</ref> است یا به معنای نبود [[نقص]] و ناموزونی در آسمان‌ها است و یا به این نظریّه اشاره دارد که فضای تمام عالم [[مادّی]] و فواصل ستارگان، از مادّه‌ای بی‌رنگ و بی‌وزن به نام اِتِر (اثیر) پر است که امواج [[نور]] را حمل می‌کند. طبق این نظریّه، هیچ شکافی در آسمان‌ها نیست؛ بلکه همه سیّارات و ثوابت در آن مادّه غوطه‌ورند؛ البتّه این سه [[تفسیر]] با یک‌دیگر منافاتی ندارند <ref>نمونه، ج ۲۲، ص ۲۳۴.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

براساس [[آیات]] بسیاری، [[آسمان]] مبدأ نزول باران شمرده شده: {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ}}<ref>«و خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد و با آن زمین را پس از آنکه مرده بود زنده گردانید، بی‌گمان در این (کار) برای گروهی که می‌شنوند نشانه‌ای است» سوره نحل، آیه ۶۵.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

{{متن قرآن|وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا}}<ref>«و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.</ref> خداوند، [[آسمانها]] را به {{متن قرآن|شِدَادًا}} وصف کرده؛ زیرا با [[صلابت]] و فسادناپذیر است. آن را بدون ستون دیده شدنی برافراشته و از [[سقوط]] [[حفظ]] کرده<ref>کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۵۱.</ref> و شکستگی و سوراخ در آن نیست و {{متن قرآن|بَنَيْنَا}} (آن را بنا کردیم) به این اشاره دارد که آسمان سقف است؛ ولی در محکمی، به بُنیان می‌مانَد که در برابر آفت‌ها و خرابی‌ها از سقف مقاوم‌تر است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۱، ص ۷.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[خداوند]] در یک جا زینت آسمان دنیا را ستارگان معرّفی می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ}}<ref>«ما آسمان نزدیک‌تر را به آرایه ستارگان، آراسته‌ایم» سوره صافات، آیه ۶.</ref> و در آیات {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref> و {{متن قرآن|وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ}}<ref>«آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.</ref> از ستارگان زینت‌دهنده آسمان، به مصابیح تعبیر کرده است. و در جای دیگر، بنابر احتمالی "بروج" را زینت آسمان می‌داند: {{متن قرآن|وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان در آسمان کوشک هایی آفریده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref> مفسّران، مصابیح را همان ستارگان و بروج را ستارگان یا منازل [[سیر]] آنان می‌دانند. [[زینت]] بودن [[ستارگان]] برای [[آسمان]]، به سبب [[نور]] آنها است؛ زیرا هنگامی که به آسمان می‌نگریم، ستارگان را می‌بینیم که هم چون گوهرهای درخشان‌ بر روی آن، زیباترین صحنه‌ها را پدید آورده‌اند یا با شکل‌های متناسب و گوناگون، مانند جوزاء، بنات نعش، ثریّا یا با طلوع و غروبشان زینتند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۶، ص ۱۲۰.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

از امام‌صادق {{ع}} نقل شده که خداوند برای ابراهیم از آسمان و زمین و هر آن‌چه در آنها وجود دارد و از فرشته‌ای که آسمان را حمل می‌کند و از عرش و کسی که بر آن قرار دارد، پرده برداشت و همین معنا برای [[رسول‌خدا]] {{صل}} و [[امیرمؤمنان]] {{ع}} نیز وجود داشت<ref>قمی، ج ۱، ص ۲۳۴.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# منظور صفت [[اختیار]] و [[آزادی]] [[اراده]] است که [[انسان]] را از دیگر موجودات ممتاز می‌کند.<ref>نمونه، ج ۱۷، ص ۴۵۲.</ref> به گفته [[ابن عبّاس]]، عدم پذیرش [[امانت الهی]] از سوی [[آسمان]] از باب [[معصیت]] نبوده؛ بلکه می‌ترسیده که نتواند به [[تکلیف]] عمل کند<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۲، ص ۶۷. </ref>.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

از [[آیات]] به دست می‌آید که جایگاه فرشتگان [[آسمان]] است: {{متن قرآن|قُلْ لَوْ كَانَ فِي الْأَرْضِ مَلَائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ مَلَكًا رَسُولًا}}<ref>«بگو: اگر بر زمین فرشتگانی می‌بودند که با آرامش راه می‌پیمودند (باز هم) بر آنان از آسمان فرشته‌ای را به پیامبری می‌فرستادیم» سوره اسراء، آیه ۹۵.</ref>، {{متن قرآن|وَكَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَرْضَى}}<ref>«و بسا فرشته‌هایی در آسمان‌هاست که میانجیگریشان هیچ به کار نمی‌آید مگر پس از آنکه خداوند برای کسی که بخواهد و بپسندد، اجازه دهد» سوره نجم، آیه ۲۶.</ref> [[حضرت علی]] {{ع}} در وصف فرشتگان ‌و اعمالشان می‌گوید: سپس خداوندِ سبحان، آسمان‌های برافراشته را از هم گشود و میان آنها را از اقسام فرشتگان پر کرد. <ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱، ص ۱۶.</ref> آیا مقصود از آسمان‌هایی که محل فرشتگان است، کرات و افلاک محسوس و [[مادّی]] است یا کنایه از عالمی دیگر است؟ به نظر [[علامه طباطبایی]]، مقصود، آسمانی که می‌بینیم، نیست؛ بلکه [[عالم ملکوت]] است که افقی عالی‌تر از عالم [[ملک]] و محسوس دارد؛<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲۵.</ref> چنان‌که [[ملائکه]] نیز خود مجرّدند نه مادّی.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# مراد از کلیدهای آسمان‌ها و زمین، کلیدهای [[خزائن]] و [[غیب]] آنها است که تمام اشیاء و [[نظام]] جاری در آنها از آنجا ظهور کرده، به [[عالم شهادت]] می‌آیند و [[مالکیّت]] کلیدها کنایه از [[مالکیت]] این خزائن است که از جمله آنها وجود اشیا و [[روزی‌ها]] و عمرهای آنان و هر آن چه از ابتدای وجود تا هنگام [[رجوع]] به [[پروردگار]] با آن مواجه هستند، به شمار می‌رود. [[پیامبراکرم]] {{صل}} در [[تفسیر]] "مقالید" فرمود: یعنی، هر [[صبح و شام]] ده بار این جمله را تکرار کنی: {{متن حدیث| لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ بِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ وَ لاٰ قُوَّةَ إِلاّٰ بِاللّٰهِ هُوَ اَلْأَوَّلُ وَ اَلْآخِرُ وَ اَلظّٰاهِرُ وَ اَلْبٰاطِنُ لَهُ اَلْمُلْكُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ اَلْخَيْرُ وَ هُوَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ }}<ref>قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۷۹.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

گشوده شدن درهای آسمان‌که همان‌جوّ بالای سر ما است، به وسیله آب: {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.</ref> نیز کنایه‌ای تمثیلی از شدّت ریختن آب و جریان پپاپی [[باران]] است که گویی باران در پشت آسمان [[انبار]] شده و همین که درهای آسمان باز می‌شود، به شدّت فرو می‌ریزد<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۶۸. </ref>.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

از [[آیه]] {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}<ref>«گرداندن رویت را به آسمان، می‌بینیم پس رویت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.</ref> استفاده می‌شود، [[پیامبر]] که در [[انتظار]] [[تغییر قبله]] بود، برای نزول وحی به آسمان می‌نگریست. [[طبرسی]] در [[شأن نزول]] این آیه می‌گوید: پیامبر به [[جبرئیل]] گفت: دوست دارم [[خداوند]] مرا از [[قبله]] [[یهود]] به غیرِ آن بگرداند. [[جبرئیل]] گفت: من هم بنده‌ای چون تو هستم. تو نزد پروردگارت با کرامتی. از او درخواست کن. چون جبرئیل به آسمان رفت، [[حضرت]]، پیوسته به آسمان نظر می‌کرد تا این آیه نازل شد<ref>مجمع‌البیان، ج ۱، ص ۴۱۹.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

به گفته ابن‌عبّاس، مقصود از [[تدبیر]]، [[نزول]] [[قضا]] و [[قدر]] از آسمان است.<ref> قرطبی، ج ۱۴، ص ۵۸. </ref> به گفته [[علامه طباطبایی]]، از مجموعه [[آیات]] مربوط به امر در [[آسمان‌ها]] معنای دقیقی فهمیده می‌شود. از [[آیه]] {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ }}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند» سوره سجده، آیه ۵.</ref> استفاده می‌شود که آسمان، مبدأ امری است که از ناحیه [[خداوند]] به [[زمین]] نازل می‌شود و آیه {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا}}<ref>«خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است. فرمان (وی) میان آنها فرود می‌آید تا بدانید که خداوند بر هر کاری تواناست و اینکه دانش خداوند فراگیر همه چیز است» سوره طلاق، آیه ۱۲.</ref> دلالت دارد که امر، از آسمانی به آسمان دیگر نازل می‌شود تا به زمین می‌رسد و از آیه {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ}}<ref>«و همانا ما بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریده‌ایم و از آفریدگان غافل نیستیم» سوره مؤمنون، آیه ۱۷.</ref> استفاده می‌شود که آسمان‌ها راه‌هایی برای [[سلوک]] [[امر]] از سوی خداوند هستند؛ بنابراین در آیه {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref> مقصود از [[وحی]] کردن امر هر آسمانی به آن، این است که خداوند به [[اهل]] هر آسمانی یعنی [[فرشتگان]] ساکن آن، امر مربوط به آنها را که عبارت از [[خلق]] اشیا و ایجاد حوادث باشد، وحی کرده است؛<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۳۶۷ و ۳۶۸.</ref> البتّه در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>، آرای دیگری نیز گفته شده است؛ مانند: خداوند آن‌چه که هر آسمانی [[استعداد]] آن را داشت یا [[حکمت الهی]] مقتضی وجود آن در آسمان‌ها بود، مانند فرشتگان، [[ستارگان]] و... را آفرید.<ref>روح المعانی، مج ۱۳، ج ۲۴، ص ۱۵۹.</ref> به فرشتگان هر آسمان، [[فرمان]] [[عبادت]] را وحی کرد.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۴، ص ۱۲۵؛ مجمع‌البیان، ج ۹، ص۹.</ref> برای هر آسمان [[تکالیف]] ویژه‌ای قرار داد و به آن وحی فرستاد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۰۷.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

از ظاهر بعضی آیات استفاده می‌شودکه بهشت در [[آسمان]] است: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ}}<ref>«درهای آسمان بر کسانی که آیات ما را دروغ شمردند و از (پذیرش) آنها سرکشی ورزیدند گشوده نخواهد شد و به بهشت وارد نخواهند گشت تا آنگاه که شتر به سوراخ سوزن در آید! و این چنین تبهکاران را کیفر می‌دهیم» سوره اعراف، آیه ۴۰.</ref>، {{متن قرآن|وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ}}<ref>«و روزی شما و آنچه به شما نوید می‌دهند در آسمان است» سوره ذاریات، آیه ۲۲.</ref> به نظر برخی [[مفسران]] مقصود از {{متن قرآن|مَا تُوعَدُونَ}} بهشت است که با توجّه به [[آیه]] {{متن قرآن|عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى}}<ref>«کنار درخت سدری که در واپسین جای است که نزد آن بوستان‌سراست» سوره نجم، آیه ۱۴-۱۵.</ref> فهمیده می‌شود؛<ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۳۷۵.</ref> زیرا سدره‌المنتهی نیز در [[آسمان‌ها]] قرار دارد. [[زمخشری]]، جایگاه بهشت را در آسمان هفتم، تحت [[عرش]] می‌داند. <ref>الکشّاف، ج ۴، ص ۴۰۰.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

آسمان‌ها همانند دیگر موجودات عالم، [[حمد]] و تسبیح [[خدا]] را می‌گویند: {{متن قرآن|تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا}}<ref>«آسمان‌های هفتگانه و زمین و آنچه در آنهاست او را به پاکی می‌ستایند و هیچ چیز نیست مگر اینکه او را به پاکی می‌ستاید اما شما ستایش آنان را در نمی‌یابید؛ بی‌گمان او بردباری آمرزنده است» سوره اسراء، آیه ۴۴.</ref> شاید از پایان آیه که دلالت دارد [[انسان‌ها]]، [[تسبیح]] اشیا از جمله آسمان‌ها را نمی‌فهمند، بتوان استفاده کرد که مقصود از این تسبیح، تسبیح [[تکوینی]] نیست؛ زیرا وجود هر موجودی تسبیح تکوینی او را نشان می‌دهد و این مطلب برای انسان‌ها قابل [[فهم]] است.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[قرآن]]، با [[صراحت]]، [[فرمان‌برداری]] [[آسمان]] و [[زمین]] در مقابل [[اوامر الهی]] را بیان می‌کند: {{متن قرآن|ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ}}<ref>«سپس به آسمان رو آورد که (چون) دودی بود و به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید! گفتند: فرمانبردارانه آمدیم» سوره فصلت، آیه ۱۱.</ref> به گفته ابن‌عبّاس، خداوند پس از [[آفرینش آسمان]] و زمین به آنها فرمود: همراه با آن‌چه در شما [[خلق]] کردم بیایید. آسمان به همراه [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]] آمد. خداوند به آسمان فرمود: خورشید و ماه و ستارگان تو طلوع کنند و آن‌چه امر می‌کنم، انجام ده. <ref>کشف‌الاسرار، ج ۸، ص ۵۱۱؛ مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۸. </ref>[[اطاعت]] [[آسمان]] و [[زمین]] چون [[امر خداوند]] به آنها، [[تکوینی]] و ایجادی بوده است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۳۶۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

به گفته برخی، مقصود از {{متن قرآن|وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ}}<ref>«و روزی شما و آنچه به شما نوید می‌دهند در آسمان است» سوره ذاریات، آیه ۲۲.</ref> این است که [[رزق و روزی]] شما در آسمان اندازه‌گیری می‌شود یا اینکه رزق و روزی شما در لوحِ محفوظِ موجود در آسمان نوشته شده است. <ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۸، ص ۲۰۸؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۳۷۵.</ref>این احتمال نیز وجود دارد که منظور از آسمان، [[عالم غیب]] باشد و مقصود از رزق، هر آن چه [[انسان]] از آن بهره می‌برد، اعمّ از خوردنی، نوشیدنی، [[لباس]]، [[مسکن]]، فرزند، [[علم]]، نیرو، و مانند آنکه تمام این موارد از عالم غیب و از نزد خداوند نازل می‌شوند<ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۳۷۵.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# از [[شرک]] و [[گناهان]] محفوظ است؛<ref>قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۸۹.</ref> یعنی در آن شرک و گناهی واقع نمی‌شود.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

== [[حیات]] در آسمان ها ==

در وجود موجودات جان‌دار و [[عاقل]] دیگر، جز [[فرشتگان]] در [[آسمان‌ها]] [[اختلاف]] است. گروهی با ادلّه [[عقلی]]، [[روایی]] و [[قرآنی]]، [[اصرار]] بر [[اثبات وجود]] [[حیات]] در آسمان‌ها دارند. از دو [[آیه]] می‌توان وجود {{متن قرآن|دَابَّةٍ}} در آسمان‌ها را استفاده کرد: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«و هر جنبنده‌ای که در آسمان‌ها و در زمین است و (نیز) فرشتگان به خداوند سجده می‌برند و آنان سرکشی نمی‌ورزند» سوره نحل، آیه ۴۹.</ref>، {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِنْ دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَاءُ قَدِيرٌ}}<ref>«و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین است و آنچه در آنها از جنبندگان پراکنده است و او بر گرد آوردن آنها هرگاه که بخواهد تواناست» سوره شوری، آیه ۲۹.</ref> برخی برآنند که در آیه نخستین، چون فرشتگان از دابّه جدا شده‌اند، نمی‌توان دابّه را به [[فرشته]] [[تفسیر]] کرد؛ افزون بر این که اطلاق دابّه بر فرشته مصطلح نیست. <ref>روح‌المعانی، مج ۱۴، ج ۲۵، ص ۶۱؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۵۸. </ref> از سوی دیگر بعید است که از این کرات و اجرام آسمانی و کهکشان‌های [[عظیم]]، فقط [[زمین]] [[محل زندگی]] باشد. <ref>الفرقان، ج ۲۴ و ۲۵، ص ۱۹۷.</ref> گروهی دیگر، به وجود موجودات زنده، جز [[فرشتگان]] در [[آسمان‌ها]] [[عقیده]] ندارند و در [[تفسیر آیات]] مذکور گفته‌اند: در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«و هر جنبنده‌ای که در آسمان‌ها و در زمین است و (نیز) فرشتگان به خداوند سجده می‌برند و آنان سرکشی نمی‌ورزند» سوره نحل، آیه ۴۹.</ref> ؛{{متن قرآن|دَابَّةٍ}} مربوط به زمین، و [[فرشته]] مربوط به [[آسمان]] است و در آیه {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِنْ دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَاءُ قَدِيرٌ}}<ref>«و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین است و آنچه در آنها از جنبندگان پراکنده است و او بر گرد آوردن آنها هرگاه که بخواهد تواناست» سوره شوری، آیه ۲۹.</ref>؛ {{متن قرآن|دَابَّةٍ}} به آسمان و زمین نسبت داده شده؛ ولی ویژه زمین است؛ چنان‌که خروج لؤلؤ و مرجان از آب [[شور]] است؛ امّا در آیه {{متن قرآن|يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ}}<ref>«از آنها مروارید و مرجان برون می‌آید» سوره الرحمن، آیه ۲۲.</ref> به آب شور و شیرین هر دو نسبت داده شده است<ref> قرطبی، ج ۱۷، ص ۱۰۷.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

برخی نیز مقصود از خروج از آسمان‌ها و [[زمین]] را فرار از [[مرگ]] دانسته‌اند که برای [[آدمیان]] و جنّیان امکان‌پذیر نیست.<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۱۰.</ref> [[خداوند]] در جایی دیگر، مشرکان ‌را به تحدّی (مبارزه ‌طلبی) فرا می‌خواند که اگر می‌توانند، با اسباب به آسمان‌ها بروند و در امور آنجا تصرّف و دخالت کنند و نگذارند بر [[پیامبر]]، [[وحی]] نازل شود: {{متن قرآن|أَمْ لَهُمْ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبَابِ}}<ref>«یا فرمانروایی آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آنهاست از آن ایشان است؟ پس بر ریسمان‌ها (به آسمان) فرا روند! (تا جلو وحی را بگیرند)» سوره ص، آیه ۱۰.</ref>؛ {{متن قرآن|الْأَسْبَابِ}} در اینجا به چیزهای نفوذناپذیر، مانند راه‌های [[آسمان]] <ref> روح‌المعانی، مج ۱۳، ج ۲۳، ص ۲۴۸.</ref> یا درهای آن، [[تفسیر]] شده است.<ref>قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۰۱.</ref> در جای دیگر، از این مطلب که [[شیاطین]] می‌خواهند به آسمان‌ها نفوذ کرده، سخنان [[ملکوت]] اعلا را بشنوند، ولی شهاب‌ها آنان را تعقیب می‌کنند و از [[استراق سمع]] بازشان می‌دارند، [[سخن]] به میان آمده است: {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ}}<ref>«مگر کسی که ربایشی ویژه کند که شهابی فروزان در پی‌اش می‌افتد» سوره صافات، آیه ۱۰.</ref> بیش‌تر [[مفسّران]] از جمله [[طبری]]،<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص ۵۰. </ref> [[آلوسی]] <ref>روح‌المعانی، مج ۱۳، ج ۲۳، ص ۱۰۶.</ref> و [[سیدقطب]]،<ref> فی ظلال، ج ۵، ص ۲۹۸۴.</ref> [[آیات]] پیشین را بر ظاهرشان تفسیر کرده‌اند؛ ولی برخی احتمال داده‌اند که آسمان، شهاب و [[رجم]] جنّیان تمثیل‌هایی باشد که خداوند برای [[تشبیه]] معقول به محسوس آورده و مقصود از آسمان، ملکوت اعلا و مقصود از شهاب، [[نور]] ملکوت باشد که شیاطین را تعقیب می‌کند و آنان را از آنجا می‌راند.<ref> المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲۵.</ref> در اینجا آیات مربوط به [[معراج]] پیامبر {{صل}} و [[عروج عیسی]] {{ع}} به [[آسمان‌ها]] نیز قابل توجّه است.<ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

در [[آیه]] {{متن قرآن|فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ}}<ref>«آنگاه، نه آسمان بر آنان گریست و نه زمین و نه مهلت یافتند» سوره دخان، آیه ۲۹.</ref> از گریه آسمان یاد شده است. ابن‌عبّاس می‌گوید: [[آسمان]] و زمین بر [[مرگ]] [[مؤمن]] می‌گریند؛ زیرا با مرگ او دری که روزی‌اش از آن نازل می‌شود و عمل نیکش از آن بالا می‌رود، بسته می‌شود. <ref>جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۵، ص ۱۶۱.</ref> به نظر [[حسن بصری]]، منظور، گریه [[اهل آسمان]] است،<ref> الکشّاف، ج ۴، ص ۲۷۷.</ref> و به نظر بعضی از [[مفسّران]]، گریه آسمان، غیر [[حقیقی]] و کنایه از [[عظمت]] [[مصیبت]] و شدّت تأثر برای از دست رفتن چیزی است. <ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۲۴۵؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۱۴۱.</ref> مردی از [[دشمنان خدا]] و [[پیامبر]] بر [[امام علی]] {{ع}} گذشت و [[حضرت]]، این آیه را [[تلاوت]] کرد: {{متن قرآن|فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ }}؛ سپس [[حسین]] {{ع}} بر حضرت گذشت. فرمود: آسمان و زمین بر حسین می‌گرید و فرمود آسمان و زمین فقط بر [[یحیی ‌بن ‌زکرّیا]] و [[حسین ‌بن علی]] گریست<ref>قمی، ج ۲، ص ۲۹۶.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# تبدیل صفات. <ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۹، ص ۱۴۶ و ۱۴۷.</ref> منشأاختلاف در تفسیرِ تبدیل، [[اختلاف]] روایاتی است که در [[تفسیر]] این [[آیه]] آمده و [[آیات]] مربوط به تبدیل زمین و [[آسمان]]، گویای این معنا است که تبدیل، بزرگ‌تر از حدّ [[تصوّر]] است، و آن‌چه در [[روایات]] آمده، [[تمثیل]] و برای نزدیک کردن به [[ذهن]] است<ref> المیزان، ج ۱۲، ص ۸۸.</ref><ref>[[مرتضی اورعی|اورعی]] و [[لطف‌الله خراسانی|خراسانی]]، [[آسمان - اورعی و خراسانی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>