←مقدمه
(←مقدمه) |
(←مقدمه) |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
«[[خراسانی]]، [[وطن]] اصلی‌اش [[کوفه]] و [[تابعی]] است»<ref>رجال الطوسی، ص۹۴ (اصحاب علی بن الحسین {{عم}}، باب الضاد، رقم ۱).</ref>. | «[[خراسانی]]، [[وطن]] اصلی‌اش [[کوفه]] و [[تابعی]] است»<ref>رجال الطوسی، ص۹۴ (اصحاب علی بن الحسین {{عم}}، باب الضاد، رقم ۱).</ref>. | ||
[[ابن ندیم]] با عبارت {{عربی|"كتاب تفسير نهشل عن الضحاك بن مزاحم"}} | [[ابن ندیم]] با عبارت {{عربی|"كتاب تفسير نهشل عن الضحاك بن مزاحم"}} به تفسیر وی اشاره کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>. | ||
[[ابن کثیر]] او را تابعیّ جلیل، روایت‌کننده از انس، [[ابن عمر]] و [[ابو هریره]] و [[امام]] در تفسیر معرفی کرده است<ref>ر. ک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، جزء ۹، ص۲۳۱.</ref>. | [[ابن کثیر]] او را تابعیّ جلیل، روایت‌کننده از انس، [[ابن عمر]] و [[ابو هریره]] و [[امام]] در تفسیر معرفی کرده است<ref>ر. ک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، جزء ۹، ص۲۳۱.</ref>. | ||
[[داوودی]] او را در طبقات المفسرین آورده و عنوان | [[داوودی]] او را در طبقات المفسرین آورده و عنوان [[مفسر]] در مورد وی به کار برده است و با بیان اینکه [[عبید بن سلیمان]] تفسیر او را از وی [[روایت]] کرده، از کتاب تفسیر داشتن وی خبر داده و در معرفی وی گفته است: «ضحاک، خراسانی و [[صدوق]] است ولی فراوان مرسل بدون سند روایت می‌کند... بعد از سال ۱۰۰ ه. ق مرده است»<ref>داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۱۶، رقم ۲۱۰.</ref>. | ||
[[اسماعیل پاشا]] او را از مؤلفان به شمار آورده، وفاتش را ۱۰۲ ه. ق ذکر کرده و از تفسیر القرآن داشتن وی خبر داده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلّفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۵، ص۴۲۸.</ref>. | [[اسماعیل پاشا]] او را از مؤلفان به شمار آورده، وفاتش را ۱۰۲ ه. ق ذکر کرده و از تفسیر القرآن داشتن وی خبر داده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلّفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۵، ص۴۲۸.</ref>. | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
[[مامقانی]] او را «امامی» مجهول معرفی کرده است<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۷۷ (نتائج التنقیح، رقم ۵۸۳۲).</ref>. | [[مامقانی]] او را «امامی» مجهول معرفی کرده است<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۷۷ (نتائج التنقیح، رقم ۵۸۳۲).</ref>. | ||
[[ابن حجر]] او را از [[رجال حدیث]] چهار کتاب صحیح [[اهل تسنن]] به شمار آورده و گفته است: از ابن | [[ابن حجر]] او را از [[رجال حدیث]] چهار کتاب صحیح [[اهل تسنن]] به شمار آورده و گفته است: از [[ابن عمر]]، [[ابن عباس]]، [[ابو هریره]]، [[ابو سعید]]، [[زید بن ارقم]] و [[انس بن مالک]] روایت کرده، ولی برخی گفته‌اند [[حدیث]] شنیدن وی از هیچ‌یک از [[صحابه]] [[ثابت]] نیست. | ||
[[ابوروق عطیة بن حارث همدانی]]، [[نهشل بن سعید]] و [[مقاتل بن حیان]] را در شمار روایت‌کنندگان از وی ذکر و [[گواهی]] بر [[ثقه]] بودن او را از [[احمد بن حنبل]]، ابن | [[ابوروق عطیة بن حارث همدانی]]، [[نهشل بن سعید]] و [[مقاتل بن حیان]] را در شمار روایت‌کنندگان از وی ذکر و [[گواهی]] بر [[ثقه]] بودن او را از [[احمد بن حنبل]]، [[ابن معین]]، [[ابو زرعه]]، [[ابن حبان]]، [[عجلی]] و [[دارقطنی]] و [[ضعیف]] بودن وی را از [[یحیی بن سعید]] و معروف بودنش به [[تفسیر]] را از [[ابن عدی]] نقل کرده است. در یک خبر از وی حکایت کرده که [[ابن عباس]] را ندیده، ولی [[سعید بن جبیر]] را در [[ری]] دیده و تفسیر را از او گرفته است و در خبر دیگر از وی نقل کرده که گفته است: «هفت سال با ابن عباس مجاورت داشته‌ام» در [[تاریخ]] وفاتش اقوال ۱۰۶، ۱۰۵ و ۱۰۲ را نقل کرده است<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۳۹۷ و ۳۹۸، رقم ۷۹۴.</ref>. | ||
بسیاری از [[کتاب‌های تفسیری]] [[شیعه]] و [[سنی]] | بسیاری از [[کتاب‌های تفسیری]] [[شیعه]] و [[سنی]] مانند: [[جامع البیان]] [[طبری]]، [[الدر المنثور]] [[سیوطی]]، [[الجامع لاحکام القرآن]] [[قرطبی]]، [[فتح القدیر]] [[شوکانی]]، [[زاد المسیر]] [[ابن جوزی]]، [[تفسیر القرآن عبدالرزاق]]، [[مجمع البیان طبرسی]]، [[تفسیر القمی]]، [[تفسیر فرات الکوفی]] و... از ضحاک [[روایت]] یا نکتۀ [[تفسیری]] نقل کرده‌اند که این نیز [[گواهی]] دیگر بر [[مفسر]] بودن او است<ref>براساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، در تفاسیر شیعه و سنی ۱۸۳ مورد نام الضحاک بن مزاحم آمده است. برای دیدن نمونه‌ای از آن موارد ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۶۱۷، رقم ۷۷۳؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۴۹۲ (تفسیر سوره ناس)، طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۷۰ و ۳۷۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۳، جزء ۵، ص۲۸ (تفسیر آیه ۲۶ سوره توبه) و ج۴، جزء ۸، ص۵۶۸ (تفسیر آیه ۴۱ سوره احزاب) و ج۵، جزء ۱۰، ص۴۹۹ (تفسیر آیه۱ سوره قلم).</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۱۷۰-۱۷۱.</ref> | ||
== ضحاک بن مزاحم هلالی تفسیر و مفسران == | == ضحاک بن مزاحم هلالی تفسیر و مفسران == | ||