پیامدهای جبری دانستن عصمت چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
←پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
'''عدم [[استحقاق]] [[پاداش]]'''<ref>ارشاد الطالبین، ص۳۰۱؛ شرح العقائد النسفیه، ص۱۰۰؛ شرح المقاصد، ج۴، ص۳۱۲؛ الیاقوت فی علم الکلام، ص۷۳.</ref>: انسان‌هایی که بی‌اختیار عمری را در [[اطاعت]] و [[عبادت الهی]] سپری کنند، هیچ‌گونه [[پاداش]] و ثوابی را سزاوار نخواهند بود. و حال آنکه [[خداوند]] [[بهترین]] و ارزشمند‌ترین پاداش‌ها را به معصومین [[وعده]] داده است. مثلاً درباره [[حضرت داود]] و [[سلیمان]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَإِنَّ لَهُ عِنْدَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ}}<ref>«و بی‌گمان او را نزد ما نزدیکی و سرانجامی نیک بود» سوره ص، آیه ۲۵.</ref>. | '''عدم [[استحقاق]] [[پاداش]]'''<ref>ارشاد الطالبین، ص۳۰۱؛ شرح العقائد النسفیه، ص۱۰۰؛ شرح المقاصد، ج۴، ص۳۱۲؛ الیاقوت فی علم الکلام، ص۷۳.</ref>: انسان‌هایی که بی‌اختیار عمری را در [[اطاعت]] و [[عبادت الهی]] سپری کنند، هیچ‌گونه [[پاداش]] و ثوابی را سزاوار نخواهند بود. و حال آنکه [[خداوند]] [[بهترین]] و ارزشمند‌ترین پاداش‌ها را به معصومین [[وعده]] داده است. مثلاً درباره [[حضرت داود]] و [[سلیمان]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَإِنَّ لَهُ عِنْدَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ}}<ref>«و بی‌گمان او را نزد ما نزدیکی و سرانجامی نیک بود» سوره ص، آیه ۲۵.</ref>. | ||
این خلاف [[عدالت]] خداوند است که ارزشمند‌ترین پاداش‌ها را به کسانی وعده دهد که بدون آنکه بخواهند، [[پاک]] و [[شایسته]] شده‌اند. اما سایر افراد [[بشر]] را در معرض ارتکاب انواع [[گناهان]] قرار داده، اگر هم گناهی از آنان سر زند، به [[عذاب اخروی]] گرفتارشان سازد»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]] ص ۴۵-۴۹.</ref>. | این خلاف [[عدالت]] خداوند است که ارزشمند‌ترین پاداش‌ها را به کسانی وعده دهد که بدون آنکه بخواهند، [[پاک]] و [[شایسته]] شده‌اند. اما سایر افراد [[بشر]] را در معرض ارتکاب انواع [[گناهان]] قرار داده، اگر هم گناهی از آنان سر زند، به [[عذاب اخروی]] گرفتارشان سازد»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۴۵-۴۹.</ref>. | ||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
قول به [[جبر]]، بعضی از نویسندگان را مجبور کرده تا برای [[حفظ]] برتری معصومان بگویند: اگر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[معصوم]] باشند در کارهایشان فضیلتی بر دیگران نخواهند داشت. اما زندگی [[پیامبران]] بدون در نظر گرفتن عصمت، [[شأن]] و [[منزلت]] آنان را بالا می‌برد که در [[جهاد اکبر]] و [[مبارزه با نفس اماره]] موفق بوده و در اغلب اوقات در [[راه]] صحیح حرکت کرده و عمل درست را [[انتخاب]] کرده‌اند. بر این اساس، پیامبران بدون عصمت جبری، شأنشان حفظ و بر دیگران برتری خواهند داشت<ref>احمد شبلی، مقارنة الادیان، ج۳ (الاسلام)، ص۱۲۱.</ref>. | قول به [[جبر]]، بعضی از نویسندگان را مجبور کرده تا برای [[حفظ]] برتری معصومان بگویند: اگر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[معصوم]] باشند در کارهایشان فضیلتی بر دیگران نخواهند داشت. اما زندگی [[پیامبران]] بدون در نظر گرفتن عصمت، [[شأن]] و [[منزلت]] آنان را بالا می‌برد که در [[جهاد اکبر]] و [[مبارزه با نفس اماره]] موفق بوده و در اغلب اوقات در [[راه]] صحیح حرکت کرده و عمل درست را [[انتخاب]] کرده‌اند. بر این اساس، پیامبران بدون عصمت جبری، شأنشان حفظ و بر دیگران برتری خواهند داشت<ref>احمد شبلی، مقارنة الادیان، ج۳ (الاسلام)، ص۱۲۱.</ref>. | ||
'''عدم [[لیاقت]] برای [[الگو]] بودن'''<ref>فلسفه وحی و نبوت، ص۲۰۷.</ref>: کسانی که به عصمت جبری معصوم‌اند [[شایستگی]] الگو شدن ندارند، زیرا بر فرض جبر، سایر مردم که با اختیار، عصمت را به دست می‌آورند، چگونه می‌توانند کسی را که مختار و صاحب [[اراده]] نیست به عنوان [[اسوه]] خویش قرار دهند. الگو بودن در شرایط مساوی [[ارزش]] می‌یابند و یکی از دلایلی که [[خداوند]] [[انبیا]] و [[امامان]] را به عنوان پیشوای مردم انتخاب کرد همان [[انسان]] بودن آنان است که با سایر [[مردم]] در تمام صفات یکسان‌اند. [[قرآن]] در این رابطه می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref> | '''عدم [[لیاقت]] برای [[الگو]] بودن'''<ref>فلسفه وحی و نبوت، ص۲۰۷.</ref>: کسانی که به عصمت جبری معصوم‌اند [[شایستگی]] الگو شدن ندارند، زیرا بر فرض جبر، سایر مردم که با اختیار، عصمت را به دست می‌آورند، چگونه می‌توانند کسی را که مختار و صاحب [[اراده]] نیست به عنوان [[اسوه]] خویش قرار دهند. الگو بودن در شرایط مساوی [[ارزش]] می‌یابند و یکی از دلایلی که [[خداوند]] [[انبیا]] و [[امامان]] را به عنوان پیشوای مردم انتخاب کرد همان [[انسان]] بودن آنان است که با سایر [[مردم]] در تمام صفات یکسان‌اند. [[قرآن]] در این رابطه می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref> و نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ...}}<ref>«اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت.».. سوره جمعه، آیه ۲.</ref>. | ||
و نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ...}}<ref>«اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت.».. سوره جمعه، آیه ۲.</ref>. | |||
'''عدم [[ارزش انسان]]'''<ref>پژوهشی در عصمت معصومان، ص۴۲؛ فلسفه وحی و نبوت، ص۲۰۷.</ref>: یکی از وجوه [[برتری]] و ملاک [[لیاقت]] و ارزش انسان، [[انتخاب]] و [[قدرت]] [[اراده]] اوست که [[حضرت حق]] در وجود بی‌نظیر انسان قرار داده است. | '''عدم [[ارزش انسان]]'''<ref>پژوهشی در عصمت معصومان، ص۴۲؛ فلسفه وحی و نبوت، ص۲۰۷.</ref>: یکی از وجوه [[برتری]] و ملاک [[لیاقت]] و ارزش انسان، [[انتخاب]] و [[قدرت]] [[اراده]] اوست که [[حضرت حق]] در وجود بی‌نظیر انسان قرار داده است. | ||
[[فهم]] این مطلب برای هر [[انسانی]] [[بدیهی]] است، چون ملائک مجبور به [[عبادت]] و [[مأموریت]] در تمام [[نظام]] کیهانی‌اند، ولی انسان، مختار و صاحب انتخاب و اراده است. اگر [[انبیا]] مجبور به [[عصمت]] باشند فاقد [[ارزش انسانی]] خواهند بود، حال آنکه سایر مردم دارای قدرت اختیارند. لذا قول به [[جبر]] در عصمت [[معصومان]]، با ملاک‌های [[عقلی]] و [[قرآنی]] ناسازگار است»<ref>[[ابراهیم صفرزاده|صفرزاده، ابراهیم]]، [[عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی (کتاب)|عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی]] ص ۱۲۳.</ref>. | [[فهم]] این مطلب برای هر [[انسانی]] [[بدیهی]] است، چون ملائک مجبور به [[عبادت]] و [[مأموریت]] در تمام [[نظام]] کیهانی‌اند، ولی انسان، مختار و صاحب انتخاب و اراده است. اگر [[انبیا]] مجبور به [[عصمت]] باشند فاقد [[ارزش انسانی]] خواهند بود، حال آنکه سایر مردم دارای قدرت اختیارند. لذا قول به [[جبر]] در عصمت [[معصومان]]، با ملاک‌های [[عقلی]] و [[قرآنی]] ناسازگار است»<ref>[[ابراهیم صفرزاده|صفرزاده، ابراهیم]]، [[عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی (کتاب)|عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی]]، ص ۱۲۳.</ref>. | ||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۳: | ||
# '''بی‌معناشدن عصمت''': [[علامه طباطبائی]]، می‌فرماید: «اگر [[عصمت انبیا]] جبری باشد و مکلّف نباشند، معصیتی در [[حق]] آنها تصور نمی‌شود، مانند موجودات دیگری که مکلّف نیستند؛ بنابراین عصمت آنها نیز بی‌معنا خواهد شد»<ref>سیدمحمدحسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۹۰، عبارت ایشان چنین است: {{عربی|ولو كان كذلك لم تتصور في حقهم معصية كسائر من لا تكليف عليه فلم يكن معنى لعصمتهم}}.</ref>. | # '''بی‌معناشدن عصمت''': [[علامه طباطبائی]]، می‌فرماید: «اگر [[عصمت انبیا]] جبری باشد و مکلّف نباشند، معصیتی در [[حق]] آنها تصور نمی‌شود، مانند موجودات دیگری که مکلّف نیستند؛ بنابراین عصمت آنها نیز بی‌معنا خواهد شد»<ref>سیدمحمدحسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۹۰، عبارت ایشان چنین است: {{عربی|ولو كان كذلك لم تتصور في حقهم معصية كسائر من لا تكليف عليه فلم يكن معنى لعصمتهم}}.</ref>. | ||
[[مفاسد]] جبری انگاری عصمت آن قدر زیاد است که بیشتر [[متکلمان]] در توجیه این [[حقیقت]] در صدد ارائه تبیینی هستند که با اختیار و آزادی معصوم ناسازگار نباشد. اما [[تفسیر]] [[ماهیت عصمت]] به مراتب بالای [[ایمان]] در همین [[زمان]] توسط [[متکلم]] و [[مورخ]] مشهور [[اشعری]]، [[ابن خلدون]] شرح و بسط داده شده است: آنچه مطلوب و مقصود از [[تکالیف الهی]] است ایجاد ملکه‌ای [[راسخ]] در [[نفس آدمی]] است که به دنبال آن [[علم]] [[اضطراری]] برای نفس حاصل می‌شود که همان [[توحید]] و [[عقیده]] [[ایمانی]] است... ایمانی که سرچشمه و اصل [[تکالیف]] است دارای مراتبی است؛ نخستین مرتبه ایمان، [[تصدیق قلبی]] همراه و موافق با آن چیزی است که بر زبان جاری می‌شود و مراتب بالای ایمان، به وجود آمدن کیفیتی از این [[اعتقاد قلبی]] است که بر [[قلب]] [[آدمی]] مستولی می‌شود و تمامی اعضا و جوارح تحت [[سلطه]] قلب و این [[تصدیق ایمانی]] قرار می‌گیرد. در این مرتبه از [[ایمان کامل]]، [[مؤمن]] مرتکب هیچ [[گناه صغیره]] و کبیره‌ای نمی‌شود و [[رسوخ]] این [[ملکه]] به جایی می‌رسد که در همه حالات حتی یک چشم به هم زدن او را به حال خود رها نمی‌سازد و تفسیر [[گفتار پیامبر]] {{صل}}: {{متن حدیث|لَا يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَ هُوَ مُؤْمِنٌ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲؛ شیخ طوسی، التهذیب الاحکام، ج۶، ص۳۷۱.</ref>[[شاهد]] این مطلب است. شاهد دیگر بر این مطلب، [[حدیثی]] است که هرقل [[قیصر روم]] از [[ابوسفیان بن حرب]] بعد از دریافت [[نامه]] [[سفیر]] [[پیامبر]] {{صل}} در مورد پیامبر {{صل}} و احوال او و اصحابش نقل می‌کند: «آیا فردی از [[اصحاب]] بعد از اینکه ایمان آورد ممکن است از آن [[سرپیچی]] نماید و از [[دین]] خارج شود؟ گفت: خیر، هرگز. سپس گفت: ایمان این‌گونه است هنگامی که [[شادابی]] آن داخل قلب می‌شود از آن مفارقت نمی‌کند»<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۲۰، ص۳۸۲، به نقل از: محمد بخاری، صحیح بخاری.</ref>. معنای این [[مأثور]] آن است که ملکه ایمان هنگامی که استقرار یافت، به منزله [[فطرت]] و [[خصلت]] جبلّی آدمی می‌شود و این مرتبه بالای از ایمان است که [[پایین‌تر]] از مرتبه [[عصمت]] محسوب می‌شود و عصمت برای [[انبیا]] [[ضرورت]] دارد به ضرورت سابق بر این و این مرتبه عصمت درنتیجه [[مؤمن]] بودن آنها و [[اعمال]] و تصدیقشان حاصل شده است و این تفاوت [[مراتب ایمان]] و عصمت، همان درجات مختلف [[ایمان]] است...<ref>عبدالرحمن ابن خلدون، المقدّمه، فصل دهم از باب ششم در علم کلام، ص۵۸۴.</ref>.<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۸۱.</ref> | [[مفاسد]] جبری انگاری عصمت آن قدر زیاد است که بیشتر [[متکلمان]] در توجیه این [[حقیقت]] در صدد ارائه تبیینی هستند که با اختیار و آزادی معصوم ناسازگار نباشد. اما [[تفسیر]] [[ماهیت عصمت]] به مراتب بالای [[ایمان]] در همین [[زمان]] توسط [[متکلم]] و [[مورخ]] مشهور [[اشعری]]، [[ابن خلدون]] شرح و بسط داده شده است: آنچه مطلوب و مقصود از [[تکالیف الهی]] است ایجاد ملکه‌ای [[راسخ]] در [[نفس آدمی]] است که به دنبال آن [[علم]] [[اضطراری]] برای نفس حاصل می‌شود که همان [[توحید]] و [[عقیده]] [[ایمانی]] است... ایمانی که سرچشمه و اصل [[تکالیف]] است دارای مراتبی است؛ نخستین مرتبه ایمان، [[تصدیق قلبی]] همراه و موافق با آن چیزی است که بر زبان جاری می‌شود و مراتب بالای ایمان، به وجود آمدن کیفیتی از این [[اعتقاد قلبی]] است که بر [[قلب]] [[آدمی]] مستولی می‌شود و تمامی اعضا و جوارح تحت [[سلطه]] قلب و این [[تصدیق ایمانی]] قرار می‌گیرد. در این مرتبه از [[ایمان کامل]]، [[مؤمن]] مرتکب هیچ [[گناه صغیره]] و کبیره‌ای نمی‌شود و [[رسوخ]] این [[ملکه]] به جایی می‌رسد که در همه حالات حتی یک چشم به هم زدن او را به حال خود رها نمی‌سازد و تفسیر [[گفتار پیامبر]] {{صل}}: {{متن حدیث|لَا يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَ هُوَ مُؤْمِنٌ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲؛ شیخ طوسی، التهذیب الاحکام، ج۶، ص۳۷۱.</ref>[[شاهد]] این مطلب است. شاهد دیگر بر این مطلب، [[حدیثی]] است که هرقل [[قیصر روم]] از [[ابوسفیان بن حرب]] بعد از دریافت [[نامه]] [[سفیر]] [[پیامبر]] {{صل}} در مورد پیامبر {{صل}} و احوال او و اصحابش نقل می‌کند: «آیا فردی از [[اصحاب]] بعد از اینکه ایمان آورد ممکن است از آن [[سرپیچی]] نماید و از [[دین]] خارج شود؟ گفت: خیر، هرگز. سپس گفت: ایمان این‌گونه است هنگامی که [[شادابی]] آن داخل قلب می‌شود از آن مفارقت نمی‌کند»<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۲۰، ص۳۸۲، به نقل از: محمد بخاری، صحیح بخاری.</ref>. معنای این [[مأثور]] آن است که ملکه ایمان هنگامی که استقرار یافت، به منزله [[فطرت]] و [[خصلت]] جبلّی آدمی می‌شود و این مرتبه بالای از ایمان است که [[پایین‌تر]] از مرتبه [[عصمت]] محسوب می‌شود و عصمت برای [[انبیا]] [[ضرورت]] دارد به ضرورت سابق بر این و این مرتبه عصمت درنتیجه [[مؤمن]] بودن آنها و [[اعمال]] و تصدیقشان حاصل شده است و این تفاوت [[مراتب ایمان]] و عصمت، همان درجات مختلف [[ایمان]] است...»<ref>عبدالرحمن ابن خلدون، المقدّمه، فصل دهم از باب ششم در علم کلام، ص۵۸۴.</ref>.<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۸۱.</ref> | ||
}} | }} | ||