حقوق بشر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

حقوق بشر در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۵

۱۵٬۵۶۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ سپتامبر ۲۰۲۳

←‏حقوق الهی

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۵٬۸۷۱

ویرایش

@@ خط ۲۰۹: / خط ۲۰۹: @@
 همچنین [[حقوق الهی]] بسیار عام و فراگیر است و همه هستی را در بر می‌گیرد. این [[حقوق]] همان طوری که شامل حقوق طبیعی و قانونی در قالب [[احکام]] و مانند آن می‌شود، اختصاصی به [[انسان]] ندارد، بلکه حتی گیاهان، جانوران و [[جنیان]] دارای [[حقوقی]] هستند که انسان باید آنها را مراعات کند. برخی از این حقوق در قالب [[قوانین]] سفت و سخت در موارد خاص مورد تاکید قرار گرفته است. از جمله این حقوق می‌توان به حقوق گیاهان و جانوران در [[موسم حج]] ‌اشاره کرد.<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ * يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}} «ای مؤمنان! به پیمان‌ها وفا کنید؛ (گوشت) دام‌ها برای شما حلال است جز آنچه که (حرام بودن آنها) بر شما خوانده می‌شود، بی‌آنکه شکار کردن را در حال احرام حلال شمارید؛ بی‌گمان خداوند به آنچه اراده فرماید حکم خواهد کرد * ای مؤمنان! (حرمت) شعائر خداوند را و نیز (حرمت) ماه حرام و قربانی‌های بی‌نشان و قربانی‌های دارای گردن‌بند و (حرمت) زیارت‌کنندگان بیت الحرام را که بخشش و خشنودی پروردگارشان را می‌جویند؛ نشکنید و چون از احرام خارج شدید می‌توانید شکار کنید و نباید دشمنی با گروهی که شما را از (ورود به) مسجد الحرام باز داشتند، وادارد که به تجاوز دست یازید؛ و یکدیگر را در نیکی و پرهیزگاری یاری کنید و در گناه و تجاوز یاری نکنید و از خداوند پروا کنید، بی‌گمان خداوند سخت کیفر است» سوره مائده، آیه ۱-۲.</ref> [[حفظ]] و صیانت از [[محیط زیست]] و عدم تخریب آن از دیگر [[حقوقی]] است که برای غیر [[انسان]] وضع شده و انسان موظف به مراعات آن است. این [[حقوق]] گاه در شکل [[قوانین]] بیان شده و هر گونه [[تخلف]] از آن، مجازاتی را به دنبال خواهد داشت.<ref>همان آیات و کتب فقهی مناسک حج</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[حقوق انسان‌ها در قرآن (مقاله)|حقوق انسان‌ها در قرآن]].</ref>.
+==[[حقوق]] طبیعی و [[فطری]] [[انسان]]==
+[[خداوند]] برای انسان [[حقوقی]] را قرار‌ داده که برخی از آنها در قالب حقوق طبیعی شناخته و معرفی می‌شود. از نظر [[عالمان]] [[اسلامی]] از جمله [[شهید مطهری]] هر [[استعداد]] طبیعی مبنای یک«[[حق]] طبیعی» است و یک «سند طبیعی» برای آن به شمار می‌آید. حقوق طبیعی از انعقاد قرار‌داد سرچشمه نمی‌گیرد، بلکه عام و فراگیر است و شرط استیفای این حق را نیز [[استاد مطهری]] [[استمداد]] از [[عقل]] و [[اراده]] و عمل به [[تکلیف]] و [[وظیفه]] می‌داند.
+ایشان می‌نویسد: «[[اسلام]] به حقوق فطری و [[عدالت]] [[تکوینی]] قائل است. و اصولا نیز جز برپایه اصل غائیت نمی‌توان برای حقوق فطری پایه‌ای درست کرد… اصلا آیا جز با [[تأیید]] اصل غائیت و [[شهادت]] خود [[جهان تکوین]] و اینکه یک نوع تناسب و توازنی در [[جهان]] است راه دیگری برای حقوق فطری که واقعاً آن را یک امر [[واقعی]] بدانیم و بگوییم قرار‌داده شده این حق برای این [[گیاه]] یا حیوانی یا انسان، راه دیگری هست؟ صرفا [[ملایمت]] اتفاقی، یعنی اینکه تصادفا احتیاجات ما با این امور رفع می‌گردد آیا ممکن است دلیل باشد برای اینکه حقی فطری و طبیعی است یا نه؟
+به نظر می‌رسد جز [[منطق]] [[الهی]] و منطق اصل غائیت که به موجب آن نظمی ارادی و [[شعور]] و حساب و قاعده‌ای در کار است و رابطه‌ای [بین برخی ‌اشیاء با یکدیگر و بین گذشته و [[آینده]]] در کار است؛ به نحوی که اگر محتاج نبود، محتاج الیه به وجود نمی‌آمدند. [بله، جز با پذیرش چنین ارتباط و [[پیوستگی]] مستقیمی] نمی‌توان حقوق فطری و طبیعی را توجیه کرد.[و کلیه توجیهاتی که برپایه‌ای جز اصل غائیت، توسط [[روشنفکران]] و [[اندیشمندان]] [[غربی]] در [[دفاع از حقوق]] فطری و طبیعی به عمل آمده نارسا و مخدوش است.] <ref>بررسی اجمالی میان اقتصاد اسلامی، شهید مرتضی مطهری، صفحات ۱۶۴ و ۱۶۵</ref> و در ادامه استاد نتیجه می‌گیرد: «[حقوق فطری عین [[حقوق الهی]] است و برخلاف آنچه نویسندگان جدید می‌پندارند هیچ دوگانگی و [[تقابل]] میان [[حقوق]] [[فطری]] و [[الهی]] در کار نیست.]».<ref>همان، ص۱۶۶</ref>
+از نظر [[قرآن]] [[تجاوز به حقوق]] [[انسان]] امری ناروا و [[نکوهیده]] است<ref>{{متن قرآن|وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلًا لَمًّا}} «و میراث (خود و یتیمان) را یکجا می‌خورید،» سوره فجر، آیه ۱۹.</ref> و کسانی که به این حقوق [[تجاوز]] می‌کنند قابل پیگیری و سزاوار [[مجازات]] هستند<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «ایراد تنها بر کسانی‌ست که به مردم ستم می‌ورزند و ناحقّ در زمین گردنکشی می‌کنند، آنان عذابی دردناک خواهند داشت» سوره شوری، آیه ۴۲.</ref>؛ چراکه این گونه [[رفتار]] از مصادیق [[فساد]] و [[افساد در زمین]] است.<ref>{{متن قرآن|وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}} «و (یاد کنید) آنگاه را که موسی برای مردم خود در پی آب بود و گفتیم: با چوبه‌دست خود به سنگ فرو کوب آنگاه دوازده چشمه از آن فرا جوشید؛ (چنان‌که) هر دسته‌ای از مردم آبشخور خویش را باز می‌شناخت؛ از روزی خداوند بخورید و بنوشید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره بقره، آیه ۶۰.</ref>
+همچنین از نظر قرآن، همه [[انسان‌ها]] از مرد و [[زن]] بی‌هیچ تفاوت در رنگ و نژاد و مانند آن دارای [[حقوقی]] هستند که هیچ تبعیض‌بردار نیست و [[تساوی در حقوق]] [[انسانی]] از امور ثابت است.<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}} «ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳؛ {{متن قرآن|وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا}} «و آنچه را که خداوند با آن برخی از شما را بر برخی دیگر برتری داده است آرزو نکنید؛ مردان را از آنچه برای خود به دست می‌آورند بهره‌ای است و زنان را (هم) از آنچه برای خویش به کف می‌آورند بهره‌ای؛ و بخشش خداوند را درخواست کنید که خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۳۲.</ref> بنابراین، یکی از [[اصول بنیادین اسلام]]، [[محترم]] بودن [[حقوق]] همه [[انسان‌ها]] نسبت به یکدیگر است.<ref>شوری، آیه ۴۲</ref>
+انسان‌ها از حقوق برابر و مساوی در [[امور اجتماعی]] برخوردارند<ref>{{متن قرآن|تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}} «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.</ref> و از [[حقوقی]] برابر چون [[حق حیات]] و [[زندگی]] سالم همراه با [[آسایش]] و [[آرامش]] بهره‌مند هستند.<ref>{{متن قرآن|مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ}} «به همین روی بر بنی اسرائیل مقرر داشتیم که هرکس تنی را -جز به قصاص یا به کیفر تبهکاری در روی زمین- بکشد چنان است که تمام مردم را کشته است و هر که آن را زنده بدارد چنان است که همه مردم را زنده داشته است؛ و بی‌گمان پیامبران ما برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردند آنگاه بسیاری از ایشان از آن پس، در زمین گزافکارند» سوره مائده، آیه ۳۲.</ref> در حوزه [[قضایی]] در [[آیات قرآن]] بر مراعات [[عدالت]] در [[قضاوت]] به عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق تمامی انسان‌ها تاکید شده است.<ref>{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا}} «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید؛ بی‌گمان خداوند به کاری نیک اندرزتان می‌دهد؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref>
+براساس دیدگاه [[قرآن]] [[حاکمان]] و قاضیان نقش بسزایی در [[حفظ]] [[حقوق انسان‌ها]] در [[جامعه]] به عهده ‌دارند و می‌بایست به این نقش خویش به طور کامل بپردازند و کوتاهی نکنند.<ref>{{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}} «و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.</ref> البته به طور طبیعی [[اهل]] [[اعتقاد]] به [[خدا]]، [[اهل تقوا]] و [[نیکوکاران]] و محسنان [[گرایش]] به حفظ و رعایت [[عدالت]] دارند و این نقش را حتی بیشتر از حاکمان مراعات می‌کنند. [[خداوند]] در [[آیه]] ۲۳۶ [[سوره بقره]] می‌فرماید که [[رعایت حقوق انسان‌های دیگر]]، [[وظیفه]] نیکوکاران است و جالب اینکه محسنان اصولا گرایش به چنین [[رفتاری]] دارند.
+قرآن تبیین می‌کند که یکی از مهمترین راه‌های تعیین حقوق انسان‌ها [[احکام شرعی]] است که از سوی خداوند در [[کتب آسمانی]] بیان شده است. در [[حقیقت]] احکام شرعی، تعیین‌کننده حدود [[حقوق]] انسان‌هاست.<ref>بقره، آیات ۱۸۷ و ۲۲۹ و ۲۳۰</ref>
+بر این اساس تنها کسانی واقعاً به [[حقوق انسانی]] پایبند هستند و بدان [[قیام]] می‌کنند که به [[قیامت]] اعتقاد داشته باشند. از این رو که خداوند در آیه ۶ [[سوره نساء]] می‌فرماید که اعتقاد به [[حسابرسی]] دقیق خداوند، پشتوانه [[رعایت حقوق]] انسان‌هاست. در این راستا اهل تقوا گرایش به مراعات کامل حقوق انسانی دارند و خداوند در [[آیات]] ۲۳۳ و ۲۴۱ و ۲۸۲ سوره بقره بیان می‌کند که [[تقوا]]، زمینه‌ساز [[رعایت حقوق انسان‌های دیگر]] است. همچنین بر اساس [[آیه]] ۹ [[سوره نساء]] توجّه به [[کیفر الهی]]، کاملی برای [[رعایت حقوق]] انسان‌هاست.
+به سخن دیگر، مهمترین عواملی که موجب مراعات [[حقوق]] دیگران از سوی [[انسان]] می‌شود اموری چون [[اعتقاد]] به [[خدا]]، [[معاد]] و [[رستاخیز]] است که زمینه‌ساز [[تقوا]] و [[احسان]] و مانند آن از امور [[اخلاقی]] می‌شود و همین خود عاملی برای مراعات [[اصول اخلاقی]] از جمله حقوق دیگران است.
+از نظر [[قرآن]] [[قیام]] مداوم علیه [[تضییع‌کنندگان حقوق]] [[انسان‌ها]]، راهی برای [[دفاع از حقوق]] [[انسانی]] است<ref>{{متن قرآن|وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}} «و از اهل کتاب کسی هست که اگر دارایی فراوانی بدو بسپاری به تو باز پس می‌دهد و از ایشان کسی نیز هست که چون دیناری بدو بسپاری به تو باز نخواهد داد مگر آنکه پیوسته بر سرش ایستاده باشی؛ این بدان روی است که آنان می‌گویند: درباره بی‌سوادان راهی (برای بازخواست) بر ما نیست و بر خداوند دروغ می‌بندند با آنکه خود می‌دانند» سوره آل عمران، آیه ۷۵.</ref> به طوری که دیگران به خود [[اجازه]] نمی‌دهند حقوق دیگران را تضییع کنند.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[حقوق انسان‌ها در قرآن (مقاله)|حقوق انسان‌ها در قرآن]].</ref>.
 == جستارهای وابسته ==