اطاعت حاکم جائر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[علما]] و [[روحانیت]]، [[تفکر]] انقلابی [[شیعه]] را به [[جامعه]] منتقل کردند و توانستند پس از [[قیام]] تنباکو با [[تبلیغ]] و [[ترویج]] این [[اندیشه]] در سطح [[جامعه]]، [[رهبری]] و [[سازمان‌دهی]] این حرکت‌ها را به دست گیرند. پیش قراول [[نهضت‌های شیعی]]، اغلب [[علما]] و [[روحانیت]] بودند. به [[شهادت]] [[تاریخ]]، [[روحانیت]] [[شیعه]] در غالب [[انقلاب‌ها]] و تحولات و نهضت‌های ملی و [[دینی]] قرون متمادی در [[ممالک اسلامی]]، همواره پیشرو و [[پرچم‌دار]] بوده است؛ تا جایی که بسیاری از بزرگان آنها مشقت‌هایی طاقت‌فرسا دیدند. حتی گروهی [[جان]] شیرین خود را در این [[راه]] [[فدا]] کردند و منشأ دگرگونی‌هایی در [[زندگی]] [[جامعه]] [[ایرانی]] و [[اسلامی]] گردیدند. [[علامه امینی]] در کتاب [[شهداء]] الفضیله ۱۳۰ نفر از [[دانشمندان شیعه]] را نام برده که در [[راه]] [[حفظ]] [[معتقدات]] خویش و [[مبارزه]] با طاغوت‌های زمان شربت [[شهادت]] نوشیدند<ref>این کتاب به نام شهدای راه فضیلت با ترجمه جلال‌الدین فارسی منتشر شده است (علی دوانی، نهضت روحانیون ایران، ج۱ و ۲، ص۳۲-۳۳).</ref>. به هر حال، از یک سو [[حوزه‌های علمیه]] [[شیعه]] نقش مهمی در [[تفسیر]]، تبیین و [[ترویج]] [[خصلت]] مبارزاتی و ذاتی [[شیعه]] داشتند، و از سوی دیگر، افزون بر اینکه خود پیش‌قراول [[مبارزات]] علیه [[حکام جور]] بودند، [[رهبری]] این [[مبارزات]] را نیز بر عهده داشتند. حضرت امام با اشاره به نقش مهم [[حوزه علمیه قم]] در شکل‌گیری [[انقلاب اسلامی]] و مطرح شدن [[شیعه]] انقلابی در سطح [[جهان]] می‌فرماید: “تأسیس حوزه [[علمی]] [[دینی]] در بیش از نیم قرن اخیر در [[شهر قم]] و تأثیر این حوزه در داخل و خارج [[کشور ایران]] و نیز تلاش روشن‌فکران مذهبی در داخل مراکز دانشگاهی و [[قیام]] سال ۴۱-۴۲ [[ملت]] [[ایران]] به [[رهبری]] [[علمای اسلامی]] که تا امروز ادامه دارد، همه عواملی هستند که [[اسلام]] [[شیعی]] را در سطح [[جهان]] مطرح می‌کند<ref>[[امام خمینی|روح الله موسوی خمینی]]، صحیفه نور، ج۵، ص۴۰۷.</ref>. در این فصل کوشیده‌ایم نقش [[نظریه اطاعت نکردن از حاکم جائر]] را در شکل‌گیری [[مبارزات]] [[مردم ایران]] معاصر، به ویژه [[انقلاب اسلامی]] با [[رهبری]] [[علما]] و [[روحانیت]] به ویژه حضرت امام نشان دهیم<ref>[[محمد علی میرعلی|میرعلی، محمد علی]]، [[اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت (کتاب)|اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت]]، ص ۲۴۸.</ref>.

نخستین و مهم‌ترین [[مقاومت منفی]] [[مردم ایران]] علیه [[استبداد]] و [[استعمار]]، در واقعه [[تحریم تنباکو]] [[خودنمایی]] کرد. این واقعه، به منزله نخستین [[جنبش]] [[بیداری]] [[مردم ایران]] برای گرفتن [[حقوق]] خود از [[بیگانگان]] و [[پادشاهان جائر]] [[ثبت]] شده است. در این رخداد مهم، نقش سنتی دوگانه [[علما]] علیه [[استبداد]] و رخنه تدریجی [[بیگانگان]] به شدیدترین وجه متجلی شد<ref>ر. ک: حامد الگار، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ترجمه ابوالقاسم سری، ص۲۸۷.</ref>. سیداحمد [[کسروی]] به اهمیت و نقش [[علما]] در پدید آمدن این واقعه تصریح کرده و پیدایش آن را تنها به برخی از دانشمندان نسبت می‌دهد<ref>ر. ک: احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایرانی، ص۴.</ref>. پروفسور برون نیز [[معتقد]] است: “واقعه انحصار تنباکو را باید مبدأ و [[تاریخ]] [[بیداری]] و آغاز دوره و مرحله نوین [[ایران]] در حوادث [[اجتماعی]] دانست”<ref>به نقل از: ابراهیم تیموری، تحریم تنباکو، ص۱۰۔۱۱.</ref>.

[[تغییر]] ماهیت پهلوی در دهه چهل به اوج رسید، و بدین‌ترتیب زمینه [[قیام]] و [[مبارزه]] و رادیکال‌تر شدن [[علما]] و [[مردم]] فراهم شد. [[انقلاب]] سفید و به ویژه [[اصلاحات]] ارضی، [[وابستگی]] بیش از حد و افراطی به [[آمریکا]] که تصویب [[قرارداد]] کاپیتولاسیون تنها نمونه و نمادی از آن به شمار می‌رفت و [[علما]] آن را [[سند]] رقیت [[ملت]] [[ایران]] ارزیابی می‌کردند<ref>ر. ک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۲-۲۰۶.</ref>، به رسمیت شناختن [[اسرائیل]] و برقراری رابطه با آن [[کشور]]، حضور بهاییان و [[یهودیان]] در منصب‌های حساس مملکتی، تبدیل تقویم [[هجری]] به شاهنشاهی، [[گسترش فساد]] [[اخلاقی]] و نابرابری‌های [[اجتماعی]]، [[تبعید]] و زندانی شدن [[علما]]، [[کشتار]] [[مردم]] بی‌دفاع به دست مزدوران [[رژیم]] بر [[نگرانی]] [[علما]] دامن می‌زد و آنان را به [[اعتراض]] وامی‌داشت<ref>برای مطالعه بیشتر در این باره، ر. ک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۲-۲۰۶.</ref>. البته باید توجه داشت که درخواست [[علما]] و [[مخالفت]] با [[رژیم]] در چهارچوب [[قانون اساسی]] مطرح می‌شد و به جز [[امام خمینی]]، کسی بر [[تغییر]] [[رژیم]] و [[ایجاد حکومت اسلامی]] تا این زمان اصراری نداشت. اما با گسترش سرکوب‌ها و [[کشتارها]]، کم‌کم برخی علمای بزرگ از پاییز ۱۳۵۷ به [[پیروی از امام]] خمینی، خواستار تشکیل [[نظام اسلامی]] شدند<ref>ر. ک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۵۲۵-۵۲۶.</ref>. برای مثال، [[روحانیون]] میانه‌رو در عین [[مخالفت]] با پهلوی و مظاهر [[فساد]] آن، حاضر نبودند در مبارزه‌ای قهرآمیز و تند دخالت کنند. مبانی این گروه، انگیزه‌هایشان و سطح دخالت‌هایشان در [[سیاست]] نیز متفاوت بود. [[آیات]] عظام گلپایگانی، شریعتمداری و مرعشی نجفی در زمره این دسته به شمار می‌آمدند. مرحوم شریعتمداری، حتی تا تیرماه ۱۳۵۷، خواسته‌ای بیش از برگزاری [[انتخابات]] [[آزاد]] نداشت؛ در حالی که [[امام خمینی]] از خرداد ۱۳۴۲ به بعد [[هدف]] اصلی‌اش ساقط کردن [[رژیم]] پهلوی بود<ref>یکی از اعضای دفتر آیت الله شریعتمداری که در تاریخ ۲۹/۱/۵۷ از سوی ایشان تلفنی با آیت الله قاضی طباطبایی حرف می‌زد، و ساواک آن را ضبط کرده، چنین گفت: «آقای خمینی حرف‌هایش طوری نیست که توی بشقاب بگذارد و جلوی کسی بگذارد و جلوی کسی بگیرد. آنها - یعنی آقای خمینی - دنبال تغییر رژیم می‌گردند؛ آن هم عملی نیست. اگر چند هزار نفری هم در اجرای منویات ایشان بمیرند، منویات ایشان عملی نخواهد شد، و اگر منویات آقای شریعتمداری اجرا شود خون‌ریزی نمی‌شود و کسی هم کشته نمی‌شود. منویات آقای شریعتمداری جنبه اصلاح دارد و افکار عمومی چه در داخل و چه در بین‌المللی آن را قبول دارند.... هیچ‌گونه اهانتی نه به اعلی‌حضرت و نه به قانون است و تغییر حکومت هم نمی‌خواهد» (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج۴، ص۴۱۰؛ به نقل از: رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی - سیاسی ایران (سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۵۷)، ص۱۳۹-۱۴۰).</ref>. بدین‌ترتیب می‌بینیم که پس از برملا شدن ماهیت و [[سرشت]] اصلی پهلوی و فراهم شدن زمینه [[مقابله با حاکم جائر]]، همه [[علما]] در دهه چهل واکنش نشان دادند و با محکوم کردن شاه، زمینه [[مبارزه]] را فراهم آوردند<ref>[[محمد علی میرعلی|میرعلی، محمد علی]]، [[اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت (کتاب)|اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت]]، ص ۲۷۳.</ref>.

== گفتار دوم: [[مبارزه]] و [[قیام علیه حاکم جائر]] از دیدگاه [[امام خمینی]] ==