←منابع بیت المال
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
# '''[[اصلاح]] [[رفتار]] [[کارگزاران]] بیت المال:''' در دوران حکومت امیرمؤمنان {{ع}} درآمدهای [[دولت]] به طور عمده از ناحیه منابع برون‌زا مانند [[خراج]] و [[جزیه]] تأمین می‌شد که در مقایسه با درآمدهای مالیاتی درون‌زا، [[استعداد]] بیش‌تری برای شکل‌گیری [[فساد]] [[مالی]] داشت و وضعیت ناآرام [[سیاسی]] و جنگ‌های داخلی و هنجارهای [[فاسد]] دوران گذشته نیز این استعداد را تشدید می‌کرد؛ بنابراین امام اصلاح رفتار کارگزاران بیت المال را از جمله سیاست‌های اصولی خود قرار داد. در [[حدیثی]] از حضرت آمده است: «اگر [[زمامدار]]، هدیه بپذیرد، خیانتکار باشد و اگر [[رشوه]] قبول کند، [[مشرک]] است»<ref>ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۱۵۵.</ref>. | # '''[[اصلاح]] [[رفتار]] [[کارگزاران]] بیت المال:''' در دوران حکومت امیرمؤمنان {{ع}} درآمدهای [[دولت]] به طور عمده از ناحیه منابع برون‌زا مانند [[خراج]] و [[جزیه]] تأمین می‌شد که در مقایسه با درآمدهای مالیاتی درون‌زا، [[استعداد]] بیش‌تری برای شکل‌گیری [[فساد]] [[مالی]] داشت و وضعیت ناآرام [[سیاسی]] و جنگ‌های داخلی و هنجارهای [[فاسد]] دوران گذشته نیز این استعداد را تشدید می‌کرد؛ بنابراین امام اصلاح رفتار کارگزاران بیت المال را از جمله سیاست‌های اصولی خود قرار داد. در [[حدیثی]] از حضرت آمده است: «اگر [[زمامدار]]، هدیه بپذیرد، خیانتکار باشد و اگر [[رشوه]] قبول کند، [[مشرک]] است»<ref>ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۱۵۵.</ref>. | ||
# '''ترجیح [[آسایش]] مردم بر افزایش درآمد بیت المال:''' در نگاه [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} فلسفه وجودی [[دولت]]، خدمت به مردم و [[دفاع]] از [[حقوق]] [[مستضعفان]] است و بیت المال نیز فلسفه‌ای جز این ندارد؛ از این رو هرگاه بین [[سیاست]] افزایش درآمد بیت المال و سیاست بهبود [[زندگی]] مردم، تزاحمی پیش آید، اولویت با بهبود زندگی مردم است<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۷]]، ص ۴۲۰ ـ ۴۲۱.</ref>. | # '''ترجیح [[آسایش]] مردم بر افزایش درآمد بیت المال:''' در نگاه [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} فلسفه وجودی [[دولت]]، خدمت به مردم و [[دفاع]] از [[حقوق]] [[مستضعفان]] است و بیت المال نیز فلسفه‌ای جز این ندارد؛ از این رو هرگاه بین [[سیاست]] افزایش درآمد بیت المال و سیاست بهبود [[زندگی]] مردم، تزاحمی پیش آید، اولویت با بهبود زندگی مردم است<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۷]]، ص ۴۲۰ ـ ۴۲۱.</ref>. | ||
==طبقه‌بندی [[منابع بیت المال]]== | |||
[[منابع مالی دولت اسلامی]]، به لحاظ ویژگی‌های [[موارد مصرف]] آنها سه گونه‌اند: | |||
#'''[[اموال]] [[حکومتی]]''': این اموال، [[ملک امام]] [[مسلمانان]] است که بر اساس تشخیص خود، آن را در [[مصالح اسلام]] و مسلمانان صرف می‌کند. یکی از موارد مصرف این اموال، هزینه‌های شخصی [[رهبری]] مسلمانان است. [[خمس]] و [[انفال]]، [[قطایع]] [[ملوک]] و صفایای [[غنایم]]، غنایم [[جنگ]] خودسرانه، [[میراث]] بدون [[وارث]] و [[اموال مجهول المالک]] از مصادیق این قسمند. این اموال به مثابه حساب ویژه تحت [[اختیار]] [[رهبر]] است که در چگونگی تخصیص آن، [[آزادی]] عمل بیش‌تری دارد. ویژگی این اموال این است که برخلاف اموال خصوصی، پس از [[وفات]] [[امام]] فقط به امام بعدی منتقل می‌شود. | |||
#'''[[اموال عمومی]]''': این اموال، [[ملک]] عموم مسلمانان بوده، به صورت [[امانت]] در اختیار امام مسلمانان قرار می‌گیرد تا در [[مصالح عمومی]] آنان صرف کند. درآمدهای [[جزیه]] و [[خراج]] نمونه‌هایی از چنین اموالی هستند. | |||
#'''اموال عناوین خاص''': بخشی از [[منابع مالی]] که در [[اختیار حکومت اسلامی]] قرار می‌گیرد، عناوین خاصی دارد و نقش [[حکومت]] در این‌گونه اموال مانند واسطه‌ای است که بر اساس [[وظیفه]]، [[مالی]] را از جایی برداشته، در جای دیگری قرار می‌دهد. [[زکات]] و [[اوقاف]] در [[فقه اسلامی]] چنین حکمی دارند. | |||
مفهوم [[بیت المال]]، به صورت اصطلاح، برای اموال عمومی مسلمانان، به طور خاص بر قسم دوم از اقسام سه‌گانه پیشین منطبق است. در قسم سوم همان طور که دیدیم، زکات حقی در اموال [[ثروتمندان]] برای اصناف هشت‌گانه ([[فقیران]]، [[مسکینان]]، عاملان زکات و...) است و از میان آنها فقط سهم [[سبیل الله]] را از آن جهت که اختیارش در دست [[ولی امر]] مسلمانان قرار دارد، می‌توان به بیت المال ملحق کرد. قسم اول نیز در [[فقه شیعه]] به طور کلی از [[اموال امام]] مسلمانان به شمار می‌رود و طبعیت اولیه چنین اموالی از اموال بیت المال متمایز است؛ ولی از آنجا که تشخیص موارد مصرف این قسم به عهده امام مسلمانان است، می‌تواند در صورت صلاحدید، این [[اموال]] را در [[بیت المال]] داخل کند. با این حال، گاهی بیت المال در معنای مطلق [[اموال عمومی]] به کار می‌رود. بسیاری از نویسندگان معاصر، واژه بیت المال را در چنین معنایی استعمال کرده‌اند. | |||
ماوردی در تعریف اموال بیت المال می‌گوید: هر [[مالی]] که [[مسلمانان]] [[استحقاق]] دریافت آن را داشته باشند و مالک آن معین نشده باشد، به بیت المال تعلق دارد و هر مالی که [[واجب]] است در راه [[مصالح مسلمانان]] صرف شود، حقی است که ادای آن بر بیت المال لازم است<ref>ماوردی، ابوالحسن علی، الاحکام السلطانیه، ص۲۱۳.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام علی ج۷]]، ص ۳۸۷.</ref> | |||
== تقسیم بیت المال == | == تقسیم بیت المال == | ||