مبارزه با اختلاس در معارف و سیره علوی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۶ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۸
، ۶ نوامبر ۲۰۲۳←مهم‌ترین زمینه‌های رواج اختلاس و راههای جلوگیری از آن
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== | == بسترهای اختلاس و راههای مبارزه با آن== | ||
=== عدم [[پایبندی مذهبی]] و [[اخلاقی]]=== | === نخست: عدم [[پایبندی مذهبی]] و [[اخلاقی]]=== | ||
به طور کلی پایبندی‌های مذهبی و اخلاقی در افراد می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در [[جلوگیری از فساد]] [[اقتصادی]] و [[اداری]] عمل کند؛ ولی وقتی که این پایبندی‌های مذهبی همراه با [[اخلاق حرفه‌ای]]، [[وجدان کاری]]، جلوگیری از [[روحیه]] [[مادی‌گرایی]] و [[مصرف‌گرایی]] در افراد باشد، بیشتر می‌تواند در کنترل [[فساد]] مؤثر باشد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | به طور کلی پایبندی‌های مذهبی و اخلاقی در افراد می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در [[جلوگیری از فساد]] [[اقتصادی]] و [[اداری]] عمل کند؛ ولی وقتی که این پایبندی‌های مذهبی همراه با [[اخلاق حرفه‌ای]]، [[وجدان کاری]]، جلوگیری از [[روحیه]] [[مادی‌گرایی]] و [[مصرف‌گرایی]] در افراد باشد، بیشتر می‌تواند در کنترل [[فساد]] مؤثر باشد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
====عوامل بازدارنده این [[فساد]]==== | ====عوامل بازدارنده این [[فساد]]==== | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
بازگرداندن [[اموال غصب شده]] [[بیت المال]] و بر کنار کردن فرماندارانی که [[عثمان]] آنان را به باطل به کار گماشته بود و [[اجرای حدود الهی]] حتی بر [[نزدیکان]]، نمونه‌ای از کارهای [[حضرت علی]]{{ع}} و [[سیره عملی]] آن حضرت بر [[حق‌مداری]] حکومت می‌‌توان شمرد. [[عبدالله بن زمعه]] از علی{{ع}} درخواست [[مالی]] کرد، اما آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْمَالَ لَيْسَ لِي وَ لَا لَكَ وَ إِنَّمَا هُوَ فَيْءٌ لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۳۲.</ref>؛ «این [[مال]]، نه از من است و نه از تو، بلکه از [[بیت المال مسلمانان]] است».<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | بازگرداندن [[اموال غصب شده]] [[بیت المال]] و بر کنار کردن فرماندارانی که [[عثمان]] آنان را به باطل به کار گماشته بود و [[اجرای حدود الهی]] حتی بر [[نزدیکان]]، نمونه‌ای از کارهای [[حضرت علی]]{{ع}} و [[سیره عملی]] آن حضرت بر [[حق‌مداری]] حکومت می‌‌توان شمرد. [[عبدالله بن زمعه]] از علی{{ع}} درخواست [[مالی]] کرد، اما آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْمَالَ لَيْسَ لِي وَ لَا لَكَ وَ إِنَّمَا هُوَ فَيْءٌ لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۳۲.</ref>؛ «این [[مال]]، نه از من است و نه از تو، بلکه از [[بیت المال مسلمانان]] است».<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
===== [[اصلاح]] | ===== [[اصلاح نگرش‌ها]]===== | ||
[[امیر مؤمنان]]{{ع}} در نامه‌ای به [[اشعث بن قیس]]، به این مسئله مهم پرداخته، خطاب به او چنین می‌نویسد: کاری که در دست توست، طعمه (و فرصتی برای [[چپاول]]) نیست، بلکه امانتی است بر گردن تو<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵.</ref>. در این [[نامه]]، حضرت تلاش می‌کند تا نگرش [[اشعث]] را به عنوان یک [[کارگزار]] [[حکومتی]]، به [[پست]] و مقامی که در [[اختیار]] اوست، [[تغییر]] دهد و او را به این [[حقیقت]] رهنمون سازد که [[قدرت]] و اختیاری که به او داده شده، تنها امانتی در دستان اوست تا بتواند [[وظایف]] محوله را به نحو احسن انجام دهد تا به اهداف مورد نظر دست یابد<ref>ابوطالب خدمتی، «سیره حضرت علی{{ع}} در مبارزه با فساد اداری»، روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۴۵، ص۴۳-۲۴.</ref>. | [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در نامه‌ای به [[اشعث بن قیس]]، به این مسئله مهم پرداخته، خطاب به او چنین می‌نویسد: کاری که در دست توست، طعمه (و فرصتی برای [[چپاول]]) نیست، بلکه امانتی است بر گردن تو<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵.</ref>. در این [[نامه]]، حضرت تلاش می‌کند تا نگرش [[اشعث]] را به عنوان یک [[کارگزار]] [[حکومتی]]، به [[پست]] و مقامی که در [[اختیار]] اوست، [[تغییر]] دهد و او را به این [[حقیقت]] رهنمون سازد که [[قدرت]] و اختیاری که به او داده شده، تنها امانتی در دستان اوست تا بتواند [[وظایف]] محوله را به نحو احسن انجام دهد تا به اهداف مورد نظر دست یابد<ref>ابوطالب خدمتی، «سیره حضرت علی{{ع}} در مبارزه با فساد اداری»، روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۴۵، ص۴۳-۲۴.</ref>. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
لذا [[حضرت امیرالمؤمنین]]{{ع}} در حکومت خویش کنار ساختارهایی که برای [[جلوگیری از فساد]] طرحریزی کرده بودند، از عوامل [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] نیز [[غافل]] نبودند و برای ایجاد زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی [[مبارزه با فساد]] در [[نظام اداری]]، راهکار [[تغییر نگرش]] [[کارگزاران]] نسبت به [[مسئولیت]] و [[وجدان کاری]] را ارائه داده‌اند. می‌‌توان گفت بین وجدان کاری و [[فساد]]، رابطه‌ای معکوس وجود دارد؛ به این معنا که با فقدان وجدان کاری، فساد و [[انحرافات]] افزایش خواهند یافت و وجود آن می‌تواند موجب کاهش فساد در سازمانها شود. بدین ترتیب، [[ضعف]] وجدان کاری از مهم‌ترین ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی فساد است<ref>علی حسنی، و عبدالحمید شمس، «راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزشهای اسلامی»، اسلام و پژوهشهای مدیریتی، شماره ۵، ص۱۰۴-۸۱.</ref>؛ بنابراین علی{{ع}} با ارائه الگوی درست برای [[اقتصاد]] [[خانواده]] و [[کشور]] در [[حکومت علوی]] عنوان و بیان می‌کرد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | لذا [[حضرت امیرالمؤمنین]]{{ع}} در حکومت خویش کنار ساختارهایی که برای [[جلوگیری از فساد]] طرحریزی کرده بودند، از عوامل [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] نیز [[غافل]] نبودند و برای ایجاد زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی [[مبارزه با فساد]] در [[نظام اداری]]، راهکار [[تغییر نگرش]] [[کارگزاران]] نسبت به [[مسئولیت]] و [[وجدان کاری]] را ارائه داده‌اند. می‌‌توان گفت بین وجدان کاری و [[فساد]]، رابطه‌ای معکوس وجود دارد؛ به این معنا که با فقدان وجدان کاری، فساد و [[انحرافات]] افزایش خواهند یافت و وجود آن می‌تواند موجب کاهش فساد در سازمانها شود. بدین ترتیب، [[ضعف]] وجدان کاری از مهم‌ترین ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی فساد است<ref>علی حسنی، و عبدالحمید شمس، «راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزشهای اسلامی»، اسلام و پژوهشهای مدیریتی، شماره ۵، ص۱۰۴-۸۱.</ref>؛ بنابراین علی{{ع}} با ارائه الگوی درست برای [[اقتصاد]] [[خانواده]] و [[کشور]] در [[حکومت علوی]] عنوان و بیان می‌کرد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
=== وجود خلأهای قانونی، [[ضعف]] [[قوانین]] و ضعف [[نهادهای نظارتی]]=== | |||
=== دوم: وجود خلأهای قانونی، [[ضعف]] [[قوانین]] و ضعف [[نهادهای نظارتی]]=== | |||
وجود خلأهای قانونی و نارسایی‌های قانونی در برخی موارد زمینه‌ساز [[مفاسد اقتصادی]] و شکل‌گیری پدیده [[زشت]] اختلاس می‌شود. در پاره‌ای موارد، بازدارنده نبودن قوانین موجود، موجب شکل‌گیری مفاسد اقتصادی و ارتکاب چندین باره اختلاس می‌شود. ضعف نهادهای نظارتی نیز یکی از عوامل مهم بروز مفاسد اقتصادی و اختلاس در [[کشور]] است. در صورتی که نهادهای نظارتی با دقت و [[تیزبینی]] لازم گلوگاه‌ها و نقاط آسیبپذیر را [[شناسایی]] و عملکرد [[مسئولان]] و نهادهای مختلف را زیر نظر داشته باشند، [[شاهد]] بروز مفاسد اقتصادی و اختلاس در این سطح نخواهیم بود.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | وجود خلأهای قانونی و نارسایی‌های قانونی در برخی موارد زمینه‌ساز [[مفاسد اقتصادی]] و شکل‌گیری پدیده [[زشت]] اختلاس می‌شود. در پاره‌ای موارد، بازدارنده نبودن قوانین موجود، موجب شکل‌گیری مفاسد اقتصادی و ارتکاب چندین باره اختلاس می‌شود. ضعف نهادهای نظارتی نیز یکی از عوامل مهم بروز مفاسد اقتصادی و اختلاس در [[کشور]] است. در صورتی که نهادهای نظارتی با دقت و [[تیزبینی]] لازم گلوگاه‌ها و نقاط آسیبپذیر را [[شناسایی]] و عملکرد [[مسئولان]] و نهادهای مختلف را زیر نظر داشته باشند، [[شاهد]] بروز مفاسد اقتصادی و اختلاس در این سطح نخواهیم بود.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
====عوامل بازدارنده==== | ====عوامل بازدارنده==== | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۴: | ||
[[امام علی]]{{ع}} می‌فرمودند: {{متن حدیث|وَ لَا تُخَالِطُونِي بِالْمُصَانَعَةِ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>؛ با من با ساخت و پاخت و [[تبانی]]، [[معاشرت]] نکنید.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | [[امام علی]]{{ع}} می‌فرمودند: {{متن حدیث|وَ لَا تُخَالِطُونِي بِالْمُصَانَعَةِ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>؛ با من با ساخت و پاخت و [[تبانی]]، [[معاشرت]] نکنید.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
=== عدم [[استقلال قضات]] و برخورد [[قضایی]]=== | === سوم: عدم [[استقلال قضات]] و برخورد [[قضایی]]=== | ||
در [[فرهنگ]] و [[میراث]] [[علوی]]{{ع}} بحث [[دستگاه قضایی]] و اعتبار و [[استقلال]] و [[هویت]] و کفایت آن، به عنوان یک اصل روشن و کارساز و مؤثر در [[پیشگیری از جرم]] و [[جنایت]] و در برخورد با [[مجرمان]] و [[جنایتکاران]] به حساب آمده است و از این حیث، همه در برابر [[قانون]] برابرند و [[قاضی]] موظف به [[اجرای حق]] و [[عدل]] و [[احقاق حقوق]] [[عامه]] و [[مبارزه با فساد]] در اشکال گوناگون آن شده است. | در [[فرهنگ]] و [[میراث]] [[علوی]]{{ع}} بحث [[دستگاه قضایی]] و اعتبار و [[استقلال]] و [[هویت]] و کفایت آن، به عنوان یک اصل روشن و کارساز و مؤثر در [[پیشگیری از جرم]] و [[جنایت]] و در برخورد با [[مجرمان]] و [[جنایتکاران]] به حساب آمده است و از این حیث، همه در برابر [[قانون]] برابرند و [[قاضی]] موظف به [[اجرای حق]] و [[عدل]] و [[احقاق حقوق]] [[عامه]] و [[مبارزه با فساد]] در اشکال گوناگون آن شده است. | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۶: | ||
لذا تلاشگران [[تحقق عدالت]] باید تلاش کنند تا در گام اول کاستی‌های [[قوانین]] موجود مرتفع شود و در نهایت قوانین عادلانه‌ای جامع تدوین شود تا معیاری برای عمل قرار گیرد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | لذا تلاشگران [[تحقق عدالت]] باید تلاش کنند تا در گام اول کاستی‌های [[قوانین]] موجود مرتفع شود و در نهایت قوانین عادلانه‌ای جامع تدوین شود تا معیاری برای عمل قرار گیرد.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||
===عدم [[تأمین نیازهای اقتصادی]] [[کارگزاران]] [[صالح]]=== | ===چهارم: عدم [[تأمین نیازهای اقتصادی]] [[کارگزاران]] [[صالح]]=== | ||
[[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} [[معتقد]] بود برای [[پیشگیری]] از فساد، باید [[کارگزاران دولت]] از [[حقوق]] کافی برای تأمین [[زندگی]] برخوردار باشند تا زمینه برای [[اصلاح]] آنان فراهم شود و نیاز به اخذ [[اموال عمومی]] و بهانه‌ای برای فساد و خیانت نداشته باشند. مسئله تأمین زندگی و نیازهای [[اقتصادی]] کارگزاران را حضرت از [[وظایف]] [[سازمان]] [[حاکمیت]] می‌داند و این امر را به صورت جدی به [[مدیران]] گوشزد می‌کند. ایشان در نامه‌ای خطاب به [[مالک اشتر]] می‌فرماید: «آنگاه [[حقوق]] کافی به آنان بده؛ زیرا این کار آنها را در [[اصلاح]] خویشتن تقویت می‌کند و از [[خیانت]] در اموالی که زیر دست آنها است، [[بی‌نیاز]] میسازد و حجتی علیه آنهاست، اگر از [[دستورات]] تو [[سرپیچی]] کنند و یا در [[امانت]] تو خیانت کنند»<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. | [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} [[معتقد]] بود برای [[پیشگیری]] از فساد، باید [[کارگزاران دولت]] از [[حقوق]] کافی برای تأمین [[زندگی]] برخوردار باشند تا زمینه برای [[اصلاح]] آنان فراهم شود و نیاز به اخذ [[اموال عمومی]] و بهانه‌ای برای فساد و خیانت نداشته باشند. مسئله تأمین زندگی و نیازهای [[اقتصادی]] کارگزاران را حضرت از [[وظایف]] [[سازمان]] [[حاکمیت]] می‌داند و این امر را به صورت جدی به [[مدیران]] گوشزد می‌کند. ایشان در نامه‌ای خطاب به [[مالک اشتر]] می‌فرماید: «آنگاه [[حقوق]] کافی به آنان بده؛ زیرا این کار آنها را در [[اصلاح]] خویشتن تقویت می‌کند و از [[خیانت]] در اموالی که زیر دست آنها است، [[بی‌نیاز]] میسازد و حجتی علیه آنهاست، اگر از [[دستورات]] تو [[سرپیچی]] کنند و یا در [[امانت]] تو خیانت کنند»<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. | ||
[[امام علی]]{{ع}} در [[استحکام]] [[اراده]] و [[ثبات]] [[رأی]] (که در اثر [[مدح]] و [[ستایش]]، [[وسوسه]] نشود و با تعلق دیگران [[منحرف]] نگردد، سفارش می‌کند: «پس از [[انتخاب]] [[قاضی]]، هرچه بیشتر در قضاوت‌های او بیندیش و آنقدر به او ببخش که نیازهای او برطرف گردد و به [[مردم]] نیازمند نباشد و از نظر [[مقام]] و [[منزلت]] آنقدر او را گرامی دار که [[نزدیکان]] تو، به [[نفوذ]] در او [[طمع]] نکنند تا از [[توطئه]] آنان در نزد تو در [[امان]] باشد<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | [[امام علی]]{{ع}} در [[استحکام]] [[اراده]] و [[ثبات]] [[رأی]] (که در اثر [[مدح]] و [[ستایش]]، [[وسوسه]] نشود و با تعلق دیگران [[منحرف]] نگردد، سفارش می‌کند: «پس از [[انتخاب]] [[قاضی]]، هرچه بیشتر در قضاوت‌های او بیندیش و آنقدر به او ببخش که نیازهای او برطرف گردد و به [[مردم]] نیازمند نباشد و از نظر [[مقام]] و [[منزلت]] آنقدر او را گرامی دار که [[نزدیکان]] تو، به [[نفوذ]] در او [[طمع]] نکنند تا از [[توطئه]] آنان در نزد تو در [[امان]] باشد<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref> | ||