توسعه اقتصادی در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

==اصل [[مبارزه با نابسامانی‌های اقتصادی]]==

بدین ترتیب مجموع آیه، [[کلام]] واحدی می‌شود، که یک غرض را افاده می‌کند، و آن [[نهی]] از مصالحه‌ای است که راشی و مرتشی بر سر خوردن [[مال]] [[مردم]] می‌کنند و مال مردم را بین خود تقسیم نموده حاکم یک مقدار از آن را که راشی به سویش ادلاء می‌کند، بگیرد و خود راشی هم یک مقدار دیگر را، با اینکه می‌دانند این مال [[باطل]] است، و حقی در آن ندارند<ref>ر.ک: طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۱ و۵۲.</ref>.

== اقدامات [[امام علی]]{{ع}} در بسامانی [[اقتصاد]] [[کشور]]==

تحولاتی که قبل از دوره [[حکومت امیرمؤمنان]]{{ع}} شکل گرفته بود، جامعه را دچار ناهنجاری‎‌ها و بحران‎‌های بسیاری نموده بود. در رأس این ناهنجاری‎ها، [[مفاسد اقتصادی]] وجود داشت. و مردمانی که علیه سیاست‌های دوره [[عثمان]] [[قیام]] کردند، از جمله [[دلایل]] قیام خود را [[نابسامانی اقتصادی]]، بی‌توجهی به [[معیشت]] [[مردم]] و [[چپاول]] [[اموال عمومی]] ذکر کرده‌اند<ref>ابن الطقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، ص۱۰۲.</ref>.

یعنی: پس در کارهای آنان به گونه‌ای بیاندیش که پدری مهربان درباره فرزندش می‌‎اندیشد، و مبادا آن‎چه را که آنان را بدان نیرومند می‌کنی در نظرت بزرگ جلوه کند، و [[نیکوکاری]] تو نسبت به آنان - هر چند اندک باشد- [[خوار]] مپ‌ندار؛ زیرا [[نیکی]]، آنان را به [[خیرخواهی]] تو خواند، و گمانشان را نسبت به تو [[نیکو]] گرداند، و رسیدگی به امور کوچک آنان را به خاطر رسیدگی به کارهای بزرگشان وامگذار؛ زیرا از نیکی اندک تو [[سود]] می‌برند، و به نیکی‎‌های بزرگ تو [[بی‌نیاز]] نیستند.

== اقدامات نظارتی==

شیوه [[نهان]] و غیرعلنی در [[نظارت]] فوایدی دارد که یکی از آن‎ها، پیش‎گیری از خلاف و [[رفتار]] نادرست است. در این روش، گزارش کنندگان در محذورهایی که در شیوه مستقیم و آشکار نظارت وجود دارد، قرار نمی‌گیرند، و برای [[کارگزاران]] نیز امکان مخفی کردن امور و ظاهر‌سازی وجود ندارد.  

=== نظارت علنی و آشکار===

استفاده از شیوه نهان به معنای [[نفی]] شیوه‌‎های دیگر، از جمله شیوه نظارت و [[بازرسی]] آشکار و علنی نیست. بلکه در مواردی برای برخورد با خلاف و رفتارهای خودکامانه و چپاول‎گرایانه، لازم است با شیوه علنی با خلاف‎کار برخورد شود تا این‎گونه [[اعمال]] و رفتار در امارات و سازمان‌‎ها ریشه‎‌کن گردد. [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در اصول [[مدیریتی]] خود از این شیوه نیز استفاده می‌کردند.

=== [[نظارت بر بازار]]===

[[بازار]]، تلاش‌‎های [[اقتصادی]] [[جامعه]] را عرضه می‌کند و [[داد و ستد]] در بازار شکل می‎‌گیرد، و [[بازاریان]] به گونه‌ای مستقیم با [[مردم]] در پیوندند؛ [[سلامت]] بازار، سلامت داد و ستد را در پی خواهد داشت. سلامت بازار، بهره‎وری درست مردم از فرایند تلاش‎‌های اقتصادی و معیشتی را در برخواهد داشت، و بی‎گمان اولین [[ضرر]] [[ناهنجاری]] در روابط نادرست در [[داد و ستد]] [[بازار]]، متوجه [[مردم]] خواهد بود.

[[امیرمؤمنان]]{{ع}} علاوه بر [[نظارت]] مستقیم توسط خویش، [[بازار]] [[شهرها]] را با نیروهای نظارتی نیز، زیر نظر داشت، تا به [[مردم]] [[ستم]] روا ندارند و با گران‎فروشی و [[احتکار]] اساس [[نظام]] را [[تضعیف]] نکنند<ref>تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج۲، ص۵۳۲؛ نوری طبرسی، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستبط المسائل، ج۱۷، ص۳۷۹.</ref>.

== اقدامات جزایی==

{{متن حدیث|الْإِفْرَاطُ فِي الْمَلَامَةِ يُشِبُّ نِيرَانَ اللَّجَاجَةِ}}<ref>آمدی تیمی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۲۲۳؛ در مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۲۱۴ و ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۸۴ آمده است: {{متن حدیث|يَشُبُّ نِيرَانَ اللَّجَاجِ}}.</ref>؛ یعنی: [[افراط]] در [[سرزنش]]، [[آتش]] [[لجاجت]] را افزون می‌کند.

=== [[سخت‌گیری]] نسبت به [[اقوام]] و [[یاران]] نزدیک===

امیرمؤمنان{{ع}} در بخش‎هایی از [[عهدنامه مالک اشتر]]، به او دستور می‌دهد، در صورتی که یکی از [[نزدیکان]] او [[خیانت]] ورزید، با او چنین کند: {{متن حدیث|فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ اكْتَفَيْتَ بِذَلِكَ شَاهِداً فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ وَ أَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ وَ قَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛

نمونه دیگری که امام{{ع}} با [[نزدیکان]] خود، برخورد نمودند، واکنش ایشان در برابر دستدرازی [[ابن عباس]]، پسر عموی امیرمؤمنان{{ع}} است. امام{{ع}} [[نامه]] تندی به او نوشت و در ضمن آن فرمود: {{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي كُنْتُ أَشْرَكْتُكَ فِي أَمَانَتِي وَ جَعَلْتُكَ شِعَارِي وَ بِطَانَتِي وَ لَمْ يَكُنْ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِي أَوْثَقَ مِنْكَ فِي نَفْسِي لِمُوَاسَاتِي وَ مُوَازَرَتِي وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَيَّ فَلَمَّا رَأَيْتَ الزَّمَانَ عَلَى ابْنِ عَمِّكَ قَدْ كَلِبَ وَ الْعَدُوَّ قَدْ حَرِبَ وَ أَمَانَةَ النَّاسِ قَدْ خَزِيَتْ... خُنْتَهُ مَعَ الْخَائِنِينَ فَلَا ابْنَ عَمِّكَ آسَيْتَ وَ لَا الْأَمَانَةَ أَدَّيْتَ... فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْدُدْ إِلَى هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْوَالَهُمْ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ثُمَّ أَمْكَنَنِي اللَّهُ مِنْكَ لَأُعْذِرَنَّ إِلَى اللَّهِ فِيكَ وَ لَأَضْرِبَنَّكَ بِسَيْفِي الَّذِي مَا ضَرَبْتُ بِهِ أَحَداً إِلَّا دَخَلَ النَّارَ وَ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ فَعَلَا مِثْلَ الَّذِي فَعَلْتَ مَا كَانَتْ لَهُمَا عِنْدِي هَوَادَةٌ وَ لَا ظَفِرَا مِنِّي بِإِرَادَةٍ حَتَّى آخُذُ الْحَقَّ مِنْهُمَا وَ أُزِيحَ الْبَاطِلَ عَنْ مَظْلَمَتِهِمَا وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ مَا يَسُرُّنِي أَنَّ مَا أَخَذْتَهُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَلَالٌ لِي أَتْرُكُهُ مِيرَاثاً لِمَنْ بَعْدِي فَضَحِّ رُوَيْداً فَكَأَنَّكَ قَدْ بَلَغْتَ الْمَدَى وَ دُفِنْتَ تَحْتَ الثَّرَى وَ عُرِضَتْ عَلَيْكَ أَعْمَالُكَ بِالْمَحَلِّ الَّذِي يُنَادِي الظَّالِمُ فِيهِ بِالْحَسْرَةِ وَ يَتَمَنَّى الْمُضَيِّعُ فِيهِ الرَّجْعَةَ وَ لَاتَ حِينَ مَناصٍ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۴۱.</ref>؛

=== سخت‎گیری نسبت به [[والیان]] و [[کارگزاران دولتی]]===

[[نامه‌ها]] و نقل‎های رسیده از شیوه جزایی [[امام علی]]{{ع}} حاکی از این است که مجازات‌‎های شدیدی را که [[امام]]، در مورد [[کارگزاران]] و [[کارکنان دولتی]] اتخاذ می‌کردند، برای اشخاص غیردولتی در نظر نمی‌گرفتند.

یعنی: هنگامی که [[نامه]] مرا خواندی، ابن هرمه را از نظارت بازار برکنار دار، و او را به [[مردم]] معرفی کن، و به زندانش افکن، و رسوایش ساز، و به همه بخش‌‎های تابع «اهواز» بنویس که من این‎گونه عقوبتی (شدید) برای او معین کرده‎‌ام.

=== [[مسامحه]] در مجازات اشخاص غیردولتی===

امام علی{{ع}} در بخش‌‎هایی از نامه مشهور خود به [[مالک اشتر]]، پس از آنکه به خطر وجود [[احتکار]] در [[جامعه]]، از سوی برخی [[بازرگانان]]، اشاره می‌کند، از او می‌خواهد با جرم آنان برخورد نماید: {{متن حدیث|وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِكَ أَنَّ فِي كَثِيرٍ مِنْهُمْ ضِيقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِيحاً وَ احْتِكَاراً لِلْمَنَافِعِ وَ تَحَكُّماً فِي الْبِيَاعَاتِ وَ ذَلِكَ بَابُ مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ وَ عَيْبٌ عَلَى الْوُلَاةِ فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِكَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صمَنَعَ مِنْهُ وَ لْيَكُنِ الْبَيْعُ بَيْعاً سَمْحاً بِمَوَازِينِ عَدْلٍ وَ أَسْعَارٍ لَا تُجْحِفُ بِالْفَرِيقَيْنِ مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ فَمَنْ قَارَفَ حُكْرَةً بَعْدَ نَهْيِكَ إِيَّاهُ فَنَكِّلْ بِهِ وَ عَاقِبْهُ فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ}}<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛

یعنی: این را هم بدان که در میان بازرگانان، کسانی هم هستند که تنگ‎نظر و بد [[معامله]] و [[بخیل]] و احتکار کننده‌اند، که تنها با [[زورگویی]] به [[سود]] خود می‎اندیشند و کالا را به هر قیمتی که می‌خواهند، می‎فروشند، که این [[سودجویی]] و گران‎فروشی برای همه افراد [[جامعه]] زیان‎بار، و [[عیب]] بزرگی بر [[زمامدار]] است. پس، از [[احتکار]] کالا جلوگیری کن، که [[رسول خدا]]{{صل}} از آن جلوگیری می‌کرد، باید [[خرید و فروش]] در [[جامعه اسلامی]]، به [[سادگی]] و با [[موازین]] [[عدالت]] انجام گیرد، با نرخ‌هایی که بر فروشنده و خریدار زیانی نرساند، کسی که پس از منع تو احتکار کند، او را [[کیفر]] ده تا [[عبرت]] دیگران شود، اما در کیفر او [[اسراف]] نکن.

== منابع ==